Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 26

[p. 259]

Uit de tijdschriften

Moer, (2004), nr. 2.

Deze tweede aflevering van Moer begint met een artikel van Nynke Borst, Jacqueline van Kruiningen en Marjolein van der Werff over peer-tutoring. Ze doen verslag van de ervaringen van student-tutoren die aan de Rijksuniversiteit Groningen bij de Opleiding Nederlands een adviserende rol vervulden in het begeleiden van studentschrijvers. Zowel de student-tutoren als de student-schrijvers keken met tevredenheid op het experiment terug. Jannemieke van de Gein pleit voor een zinsbouwgerichte benadering van het ‘leren interpungeren’. Terwijl de interpunctie vooralsnog in de spellingslessen aan de orde wordt gesteld, vindt Van de Gein het inzichtelijker om dat in de lessen over zinsbouw te doen omdat het er daar om gaat te begrijpen wat de woorden die in één zin bij elkaar geplaatst zijn met elkaar te maken hebben. Corinne Sebregts vraagt zich af wat de oorzaken zijn van het gebrek aan progressie in het leerproces van ‘stagnerende leerders’ van een tweede taal. Volgens haar is hiervoor niet de leerling maar het onderwijs in belangrijke mate verantwoordelijk - het onderwijsprogramma NT2 blijkt niet voldoende rekening te houden met de heterogeniteit van de doelgroep. Renate Bruineman en Esther van Dam houden zich bezig met de problematiek van de inburgering. Gegeven dat een succesvolle inburgering een NT2-onderwijsprogramma vergt dat ‘op maat’ kan worden aangeboden, kondigen zij een kritisch onderzoek aan naar de nieuwste versie van de NT2-methode Nieuwe Buren (Nieuwe Buren 3) en beschrijven zij de opzet van dat onderzoek. Ina de Weert recenseert de door A.J. Gelderblom en anderen bezorgde bundel Neerlandistiek de grenzen voorbij.

Nederlandse Taalkunde, jrg. 9, nr. 2.

Hans Broekhuis opent dit nummer met een artikel waarin hij een uitbreiding geeft aan zijn eigen classificatie van werkwoorden uit 1997. De oude classificatie was opgesteld op basis van de nominale argumenten van de werkwoorden. In de nieuwe classificatie worden ook typen werkwoorden opgenomen die zogenoemde PP-argumenten kunnen nemen, dat wil zeggen een voorzetselvoorwerp als complement kunnen krijgen. Omdat het voorzetselvoorwerp in de linguïstische literatuur als categorie problematisch wordt geacht, is een deel van het artikel gewijd aan de formulering van de noodzakelijke en voldoende voorwaarden voor het optreden van deze grammaticale functie. Koenraad Kuiper bespreekt het onderzoek naar het taalverlies in het Nederlands in Nieuw-Zeeland. Hij pleit voor een ethnografische benadering, die, anders dan de methode van het interview en de enquête, de onderzoeker de kans biedt om door middel van participerende observatie als lid van de betreffende taalgemeenschap het taalverlies aan den lijve te ondervinden en de gevoelens en attitudes van de sprekers van de uitstervende taal te leren kennen. In een diachronische studie bestudeert Gertjan

[p. 260]

Postma aan de hand van een corpus van 15^e eeuwse Drenthse rechtsteksten de opkomst van het wederkerend voornaamwoord sick/sich en de ondergang van het oudere hem. De opkomst van de nieuwere vorm hangt volgens Kuiper niet samen met het hoge prestige van de nieuwere vorm maar met taalinterne morfosyntactische ontwikkelingen. H. Schultink behandelt in een kort artikel de diachronie van de beklemtoning van samenstellingen en afleidingen aan de hand van het in 2001 verschenen werk Tryk i aeldre dansk, Sammensaetninger of Afledninger van de toen 90-jarige Deense taalkundige Eli Fischer-Jørgensen.

Onze Taal, jrg. 73, nrs. 5, 6, 7/8.

Frank Jansen bespreekt in dit nummer de inventarisatie die Onze Taal heeft gemaakt van aanduidingen voor de verschillende leeftijdsgroepen (kleuters, pubers, volwassenen, bejaarden). De aanduidingen werden onderverdeeld in negen leeftijdscategorieën en in twee hoofdsoorten, ‘Algemeen’ en ‘Seksespecifiek’, en daarbinnen weer in drie typen waarderingen (‘Neutraal’, ‘Positief’ en ‘Negatief’). Een voorbeeld: in de eerste en tweede leeftijdscategorie, hoofdsoort ‘Algemeen’, type waardering ‘Negatief’, blijken de aanduidingen die de papa's en de mama's voor hun kleine lievelingen hebben kunnen bedenken vooral te maken te hebben met lawaai, kleine dieren, uitwerpselen en andere lichaamsafscheidingen (blèrkop, biggetje, strontmolentje, snotneus). Jan Renkema betoogt naar aanleiding van het boekje Verandering en verloedering dat taalwetenschappers meer aandacht zouden moeten schenken aan normatieve kwesties. De taalgebruiker verwacht immers dat de taalkundige beredeneerde adviezen zal kunnen geven over zaken die de taalnormen en de taalesthetiek raken. Marc van Oostendorp, een van de auteurs van het boek, werpt Renkema's kritiek verre van zich. Hij wil geen taalgebruikers ‘voortrekken’. Peter Smulders heeft een in memoriam geschreven ter gelegenheid van het overlijden van de beschermvrouwe van Onze Taal, prinses Juliana. De redactie van Onze Taal wijdt een in memoriam aan de overleden taalkundige C.A. Zaalberg, sinds 1960 vast medewerker van Onze Taal. Peter-Arno Coppen weerlegt de redenering dat ‘De reizigers worden verzocht hier over te stappen’ fout is omdat de reizigers meewerkend voorwerp is en het dus ‘De reizigers wordt verzocht hier over te stappen’ moet zijn. Het werkwoord verzoeken betekent namelijk ‘aan het zoeken/proberen brengen’ en dat heeft een lijdend, geen meewerkend, voorwerp bij zich, wat de reizigers dan ook is. Met als gevolg dat niet alleen het argument van de redenering onjuist is maar ook de conclusie. ‘De reizigers worden verzocht hier over te stappen’ is de enige juiste vorm. Sylvain Dieltjens en Pricilla Heynderickx tasten de gebruiksmogelijkheden van het woord wij af en geven ook aan waar het verkeerd kan gaan. Met name de onzekerheid of de aangesprokenen wel of niet in de wij door wie ze comitégewijs worden toegesproken zijn geïncludeerd kan voor grappige misverstanden zorgen: wie gaan er in ‘We gaan er weer hard tegen aan in het nieuwe jaar’ nu precies hard tegen aan? Alleen de directie misschien?

Het juninummer bevat, niet geheel onverwacht, twee bijdragen over taal en voetbal. Jan Pieter van Oudenhoven, Boele de Raad en Merle Hofstede doen verslag van een vergelijkend onderzoek naar de culturele achtergrond van scheldwoorden gebruikt door mensen - en voetballers - uit Spanje, Duitsland en Nederland. Bert van den Braak doet verslag van onderzoek naar de namen van lokale Nederlandse voetbalclubs. Hoewel vogels niet speciaal als goede voetballers bekend staan, blijkt dit geen belemmering voor een gevederde naamgeving: De Postduiven, De Meeuwen en De Musschen zijn niet van de lucht. Er

[p. 261]

ook nog ander nieuws. René Appel en Rob Schoonen houden de vinger aan de pols van de straattaal - hetgeen geen sinecure is, want dit kinderjargon verandert verontrustend snel (een beste vriend is nu al een billenmati...). Ewoud Sanders beschrijft buiten de etymologierubriek van Onze Taal om de enerverende etymologie van het woord lab- berlottig. Joop van der Horst gaat na waarom de ene woordvolgorde wel ‘kan’ en de andere niet, alhans niet meer, zoals in het geval van het 100 jaar geleden nog heel gewone ‘Zij was op hem verliefd’. Bregje Holleman inventariseert wat er allemaal mis kan zijn met vragenlijsten in enquêtes (ongeveer alles). Voor die categorie vragenlijstopstellers die zich na lezing van het artikel niet onmiddellijk uit het vak wil terugtrekken is er een lijst van zeven goede tips om de ergste fouten te voorkomen. Rik Smits interviewt de scheidende hoogleraar A.G. Sciarone, die de Delftse methode ontwierp.

Riemer Reinsma vraagt zich in het eerste artikel van nummer 7/8 af hoe geografische namen zijn ontstaan. Veel wetenswaardigheden passeren de revue, bijvoorbeeld dat A ‘water’ betekent - maar dat wist de liefhebber van de dichtkunst natuurlijk al. Jos Paar- dekoper laat zien dat Peter-Arno Coppen in de recente geschiedenis eigenlijk alleen het WNT en Van Dale-samensteller dr. C. Kruyskamp aan zijn zijde heeft gehad: ook zij wisten, om de juiste reden, dat het ‘De reizigers worden verzocht hier over te stappen’ moest zijn en niet ‘De reizigers wordt verzocht hier over te stappen’. Ton den Boon gaat na hoeveel olympische uitdrukkingen (zoals de fakkel doorgeven) of daarvan afgeleide woorden en uitdrukkingen (filmmarathon) er in het Nederlands zijn terechtgekomen. Het blijken er maar een paar meer te zijn dan de zojuist genoemde. Wim Kruize brengt enige systematiek aan in de criteria voor het verplichte gebruik van het bepaald lidwoord bij een streeknaam (de Oekraïne versus Oekraïne). Jos Hornix vindt het niet helemaal terecht dat er in Nederlandse reclames zo weinig Franse slagzinnen worden gebruikt. Inderdaad spreekt de gemiddelde Nederlander helemaal geen Frans meer en worden Franse slagzinnen dus meestal niet begrepen, waardoor het gewenste effect uitblijft, maar daar staat tegenover dat als ze wél worden begrepen, ze ook meteen een dubbel effect hebben. Effort justification? Jaap Engelsman verdiepte zich in de herkomst van gevleugelde woorden en schreef er een encyclopedie over. Het lemma over de uitdrukking de happy few vormt een voorproefje.

Tekst[blad], jrg. 10, nr. 2.

De eerste bijdrage in dit nummer bestaat voornamelijk uit tips en weetjes van Marcel Uljee, Malik de Kok, Karien Vissers en Adrie Beyen, allen leden van de beroepsvereniging van tekstschrijvers, tekstnet. Margreet Onrust weerlegt de mythe dat spreektaal uit kortere zinnen bestaat dan schrijftaal. Wat spreektaal volgens haar wel bij uitstek karakteriseert is het gebruik van het spreektaalnevenschikkende en, waarmee de meest uiteenlopende en weinig of geen inhoudelijke samenhang vertonende gespreksbijdragen aan elkaar kunnen worden geregen. Felix van de Laar gaat na op welke tekstuele gronden het Hof van Beroep in Gent het vonnis velde over (drie stichtingen van) het Vlaams Blok. Die gronden waren onder meer het gebruiken van slogantaal, sarcasme, het leggen van verbanden tussen bevolkingsgroepen en maatschappelijk ongewenste verschijnselen, discriminatie en aanzetten tot haat. Van de Laar vindt de inhouds- en stijlanalyse van het Hof te oppervlakkig en betoogt dat een multidisciplinaire wetenschappelijke benadering nodig was geweest om tot een gemotiveerde uitspaak te komen. Erik van der Spek pleit voor een vraaggerichte aanpak van pensioenvoorlichting, waarin de life events van de doelgroep centraal staan. Meer bepaald zou dat inhouden dat in de voorlichting wordt ingegaan op vragen die bij de doelgroep

[p. 262]

leven, dat wordt geredeneerd vanuit mijlpalen in het leven van de (leden van de?) doelgroep, dat rekening wordt gehouden met de verschillen binnen de doelgroep, dat de doelgroep ‘op maat’ wordt bediend en last but not least dat het gevoel niet vergeten wordt; dit alles opdat de pensioenfondsen naar behoren aan hun informatieplicht kunnen voldoen! Leo Lentz verklaart waarom mensen die hun automobiel willen parkeren in gebieden waar daar geld voor wordt gevraagd zo lang op de parkeermeter staan te turen waar ze dat geld in moeten doen. Het blijkt aan het gebrekkige ontwerp te liggen van de informatievoorziening die op de parkeermeter is afgedrukt. Pierre Winkler acht de term kennismanagement oneigenlijk, omdat er door de ‘kennismanager’ helemaal geen kennis maar resultaten van kennis en communicatie van kennis ‘gemanaged’ worden. Marieke de Ridder brengt de aardige en plausibele samenzweringsgedachte onder woorden dat de post expres de gemeentepostcodes en de overige postcodes op de brievenbus van plaats heeft doen wisselen om de brievenposter even in verwarring te brengen en hem daardoor aandachtiger te stemmen - zodat hij de brief niet in de verkeerde gleuf stopt. Carel Jansen en Danny Hartmans doen verslag van onderzoek naar de voorkeuren van computergebruikers voor bepaalde soorten ondersteuning (handleiding, help desk, etc.). De gebruikers blijken het liefst hulp van iemand anders te krijgen, zeker als ze snel een probleem moeten oplossen. In andere gevallen kan de geschreven handleiding echter nog op brede belangstelling rekenen, in elk geval op meer belangstelling dan een cursus op CD-Rom. Adrie Beyen is bekeerd tot de werkwijze van het collaborative writing, waarin de tekstschrijver samen met de cliënt aan de te produceren tekst werkt. Deze methode werkt beter en is niet eens duurder. Rijk Willemse en Nyncke Kramer van het bureau LaVerbe doen praktische aanbevelingen betreffende de wijze waarop een website moet worden ingericht - wat er op moet en hoe hij aan de gang en up-to-date moet worden gehouden. Daphne Doemges- Engelen interviewt Corine Koole, journaliste en schrijfster van de Volkskrant Magazine-rubriek ‘Koole Kijkt’, over haar eigen wijze van werken en schrijven. Joost Maas interviewt Ronald de Groot, wijnkenner en hoofdredacteur van het ‘wijnmagazine’ Perswijn. Klazien Laansma geeft een impressie van de activiteiten op de studie-, netwerken gezelligheidsdag tekstnetwerken die op 6 maart 2004 in het conferentiecentrum Antrophia in Driebergen werd gehouden. Judith Mulder interviewt Carel jansen, hoogleraar Bedrijfscommunicatie aan de Universiteit Nijmegen (m.i.v. 1 september 2004 Radboud Universiteit) over de achtergrond en functie van het Academisch Schrijfcentrum Nijmegen. Peter Bardoel doet verslag van een gesprek met een communicatiedeskundige en een technisch schrijver over Password, het technologiemagazine van Philips Research dat gaat over het toegankelijk maken van complexe producten en ingewikkelde technologie. Corrie de Haan en Caroline Wehrmann bespreken Professioneel communiceren onder redactie van Carel Jansen, Michaël Steehouder en Maruschka Gijsen. Hester Glasbeek bespreekt Inger Lassens Accesibility and acceptability in technical manuals. Het nummer opent met een column van Nicole Ummelen, die speculeert over de nabije elektronische toekomst.

Peter Houtlosser