Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 25

[p. 388]

Uit de tijdschriften

Onze Taal, jrg. 72, nrs. 9, 10.

Nr. 9 opent met een artikel van Marc van Oostendorp over de voor- en nadelen van de beslissing die ooit in de Europese Unie is genomen om alles wat er in de vergaderingen en documenten in een bepaalde officiële landstaal gezegd en geschreven wordt te vertalen in elk van de andere officiële landstalen. Het voordeel dat geen van de landstalen wordt bevoorrecht staat slechts in wankel evenwicht met het nadeel dat spontane parlementaire discussies niet te voeren zijn en dat de twintig talen die er bij de uitbreiding van de Unie van elf tot twintig landen zullen worden gesproken in totaal het enorme getal van driehonderdtachtig (20 x 19) vertalingen voortbrengen. Luuk Lagerwerf laat zien dat het gebruik van retorische stijlmiddelen in reclame-uitingen het gevaar met zich meebrengt dat de koper-in-spe de grap niet ziet, zelfs als het gebruikte stijlmiddel het niveau van de woordspeling (‘De accountant die meetelt’) niet overstijgt. Zo begreep slechts 25% van de ondervraagden in het ten bewijze van deze observatie uitgevoerde onderzoekje dat ‘Een mooi boeket. Geschikt voor elk moment’ moest betekenen dat de bloemist altijd klaar staat om voor de klant een mooi boeketje te schikken. Jacques Arend spreekt schande van de methoden die het Bureau Taalanalyse hanteert om vast te stellen of asielzoekers werkelijk uit het land of gebied komen waar ze zeggen vandaan te komen (zie de beschrijving van Onze Taal in nr. 1 van deze jaargang van het Tijdschrift voor Taalbeheersing): de analyses zijn flut en een reële mogelijkheid tot contra-expertise is zo goed als non-existent. Naar aanleiding van zijn afscheid wordt de als ‘schatbewaarder van de uitspraak van het Nederlands’ gekarakteriseerde Jan Stroop geïnterviewd over zijn dialectologische en biografische werk, zijn welluidende uitspraakkundige ontdekking (analoog, zoals Stroop elders ruiterlijk heeft toegegeven, aan het door Geert van Istendael in 1989 bedachte Verkavelingsvlaams - wat aan de naamkundige originaliteit van de benaming Poldernederlands wel een beetje afbreuk doet) en zijn ridderlijke verdediging van taal, cultuur en literatuur in het schoolvak Nederlands. Frank Jansen maakt aan de hand van het hedendaagse gebruik van het woord ‘graag’ duidelijk dat sprekers er soms niet slechts voor willen zorgen dat hun eigen behoeften worden vervuld, maar ook nog eens willen doen alsof met de vervulling van die behoeften tevens de behoeften van de luisteraar of lezer worden vervuld. Zo komt in een uiting als ‘Doe mij graag nog een stukje van die heerlijke taart’ niet alleen tot uitdrukking dat de spreker gretig is, maar tevens dat de luisteraar die gretigheid ook met genoegen zou moeten bevredigen. Theo Polderland, maker van de Nederlandse spellingscorrector van Word, is door de redactie van Onze Taal verzocht om in te gaan op de klachten die de lezers van het tijdschrift in de voor-

[p. 389]

gaande afleveringen over de corrector hebben geuit. Waarom verandert Word het IJsselmeer in een ijskelder en worden allesdoeners beperkt tot flesopeners? Nu ja ... omdat de elektronische wereld nu eenmaal niet de beste aller werelden is. Marc van Oostendorp gaat door met het bespreken van proefschriften, ditmaal De taal van klerken uit de Hollandse grafelijke kanselarij (1300-1340) van Margit Rem, die er aan de Vrije Universiteit op promoveerde.

In nr. 10 evalueert Marc van Oostendorp de stijlanalyse die tekstwetenschapper Teun van Dijk in zijn in eigen beheer uitgegeven boek De Rasoel-Komrij affaire presenteert van het anti-islamitische pamflet De ondergang van Nederland. Hoewel een alternatieve computeranalyse niet uitsluit dat, zoals van Dijks stelling en conclusie luiden, niet Zoka van A. (de persoon achter het pseudoniem Rasoel) maar Gerrit Komrij de auteur van het pamflet zou zijn, kan volgens Van Oostendorp niet meer worden gezegd dan dat de schrijfsels van Komrij en Rasoel inderdaad wel wat op elkaar lijken - wat toch al heel wat is. De taalkundige Ad Welschen begeeft zich in het spoor van de trendwatchers en vermoedt dat het aandikken van regels en verwachtingen tot regelgevingen en verwachtingspatronen wel eens een symptoom zou kunnen zijn van een algemenere neiging om de zaken naar een hoger plan te tillen met behulp van wat men in de taalkunde collocaties op woordniveau noemt. Kees van der Zwan beschrijft de ontplooiing van het achtervoegsel ‘breed’ vanaf het eerste optreden ervan in ‘kamerbreed’ in 1974 - ter karakterisering van het welbekende tapijt - tot het laatste in ‘wereldbreed’ - ter amplificatie van Gods neerdalende toorn - in een twee jaar geleden door de Almelose dominee Erjan van der Linde gehouden preek. Wim Blokzijl bericht uit de wereld van de digitale schrijfcentra. Hij vergelijkt de kwaliteiten van de Groningse website Noordster en het elektronische schrijfcentrum WorldWideWriting van de Universiteit van Tilburg en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. De noorderlingen winnen het volgens hem van de zuiderlingen. Saskia Aukema laat zien dat de lange voorbereiding die het plaatsen van een verkeersbord met zich meebrengt (er gaat heel wat tijd heen met het aanvragen van een vergunning, het fabriceren van het bord en het verkrijgen van de uiteindelijke toestemming tot plaatsing) niet garandeert dat het bord ook een foutloze tekst of afbeelding te zien geeft, getuige ‘stapsvoet rijden’, ‘parkeren voor moters’ en ‘opstakels’. Marc van Oostendorp bespreekt het aan de Universiteit Utrecht verdedigde proefschrift Stante pede gaande van dichtbij langs AF bestemming @ waarin de auteur Nard Loonen onder meer een op de betekenis van voorzetsels gebaseerd systeem heeft ontwikkeld om leerlingen te leren het juist voorzetsel te gebruiken.

Tekst[blad], jrg. 9, nr. 3.

Malik de Kok en Adrie Beyen geven in dit nummer tips aan professionele schrijvers met een eigen zaak. Felix van de Laar interviewt José van Dijck, sinds 2002 hoogleraar Televisie, media en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam, onder meer over de rol van tekst in de hedendaagse ‘beeldcultuur’. Het woord blijkt nog immer het primaat boven het beeld te hebben. Marcel Uljee en Edwin Lucas ondervragen de self-made speechschrijver Frank van der Lecq over zijn ervaringen in het schrijven van toespraken voor de burgemeester van Utrecht. Van der Lecq blijkt zonder het te weten de technieken uit de klassieke retorica toe te passen. Graag zou hij Cicero nog eens lezen maar vreest dat wat de grote pleitredenaar te zeggen heeft hem al uit eigen ervaring bekend is. Margreet Onrust zet haar bezwaren uiteen tegen het onmatige gebruik van accent-

[p. 390]

streepjes (‘één meer of minder maakt niet uit’). Op grond van doorslaande economische, stilistische en ideologische argumenten blijkt alleen het spaarzame, niet-misleidende en het zinsritme in tact latende gebruik van accentstreepjes te kunnen worden goedgekeurd. Leuntje Aarnoutse signaleert een dilemma voor tekstschrijvers en tekstbureaus die kerst- en nieuwjaarskaarten willen vervaardigen: moet je - wel zo passend - een fraaie kaart met een stemmige tekst maken of moet je juist iets heel erg origineels en kunstzinnigs fabriceren? Kitsch of kunst, daar lijkt het probleem op neer te komen. Wilfried Dabekaussen bespreekt de oratie van professor doctor Cees van Woerkum, die vermoedt dat de communicatie in organisaties zal verbeteren als men de communicatie beziet vanuit de eigen biotoop van de participanten. De filosoof Crawshay-Williams krijgt weer eens gelijk: de Universele Context bestaat niet. Wim Blokzijl en Bas Andeweg gaan na in welke zin ‘homepages’ van tekstbureaus adequaat dienen te zijn. De klassiek-retorische normen voor een overtuigend exordium blijken hier een goede leidraad te bieden: men dient de aandacht te trekken, welwillendheid te kweken en inzicht in de eigen bezigheden en mogelijkheden te verschaffen. Of dit in de praktijk ook allemaal gebeurt is een tweede. Margot van Mulken haalt de Franse essayist Roland Barthes van stal om het raffinement van hedendaagse advertenties bloot te leggen. Hoe moeilijker de ‘boodschap’ in de advertentie te ontcijferen is, hoe bevredigender een geslaagde ontcijfering zal zijn (men voelt zich een hele intellectueel), met uiteraard als verondersteld effect dat de ‘boodschap’ beter beklijft en het geadverteerde beter verkoopt. Ingrid Stassen rapporteert enthousiast over haar ervaringen met het elektronische schrijfprogramma WorldWideWriting. Men kan zich voorstellen hoe enthousiast ze over het programma Noordster (zie hierboven) geweest zou zijn. Jeanine Mies laat zien dat er, in weerwil van het bewezen belang van een goed vooroverleg (‘briefing’) tussen de ingehuurde tekstschrijver en de opdrachtgever, in de praktijk veel op dergelijk vooroverleg valt aan te merken, waardoor de opdrachtgever achteraf vaak ontevreden is over de tot stand gebrachte tekst. De tekstschrijver blijkt er goed aan te doen zich van tevoren tegen zo'n tegenvallend resultaat in te dekken. Abied Alsulaiman en Felix van de Laar maken in een intercultureel-communicatieve analyse van het interview dat de Britse politicus Tony Benn in februari 2003 met de Iraakse president Saddam Hoessein had duidelijk dat niet de lokale Arabischretorische traditie verantwoordelijk was voor de onbeholpenheid en de langdradigheid van het interview maar de machtspolitieke aspecten die op de achtergrond meespeelden. Leo Lentz en Sanne Elling hebben uit ontevredenheid met de vigerende heuristieken voor de beoordeling van websites een eigen beoordelingsmethode ontwikkeld, die zij de ‘scenariomethode’ noemen. Met behulp van deze doelgroep-gerichte methode wordt volgens hen de evaluatietaak gereduceerd tot overzichtelijke proporties en kunnen bovendien uit de kenmerken van de doelgroep enkele concrete criteria worden afgeleid waarmee de verschillende onderdelen van de website kunnen worden beoordeeld. De column in deze aflevering is geschreven door Fons Maes. Hij legt op vaardige wijze uit dat mobiel telefoneren in de automobiel niet tot ongelukken leidt doordat de bestuurder zijn handen niet vrij heeft maar doordat de telefonie al zijn aandacht opeist.

Peter Houtlosser