Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 25

[p. 112]

Uit de tijdschriften

Gramma/TTT, jrg. 9 (2001), nr. 1.

Deze laatstverschenen aflevering van Gramma/TTT opent met een bijdrage van Stefan Grondelaers, Marc Brysbaert, Dirk Speelman en Dirk Geeraerts, die zich ten doel stellen een empirisch gefundeerde functionele betekenis toe te kennen aan het ‘nietanaforische postverbale presentatieve’ er. Hun onderzoek wijst uit dat dit er de functie heeft van een accessibility marker waarmee wordt gesignaleerd dat zich in de laatste zinspositie een ‘entiteit’ bevindt die nieuw is in de gesprekscontext en die tevens aangeeft hoe gemakkelijk de luisteraar zou moeten kunnen afleiden wat die ‘entiteit’ is. Josée Heemskerk en Wim Zonneveld wijden een artikel aan de zaken die niet in hun in 2000 verschenen Uitspraakwoordenboek behandeld worden op het gebied van de fonologische regels, de uitspraakvariatie en de notatiesystemen. Met het bespreken van hun overwegingen en beslissingen op deze gebieden (welke lemmata moeten er worden opgenomen, in welke uitspraakvariant(en), met behulp van welke notatiewijze, etc.) hopen zij meer duidelijkheid te verschaffen over de vorm en inhoud van het Uitspraakwoordenboek. De laatste bijdrage in deze aflevering is van Roberto Bolognesi en Wilbert Heeringa, die de resultaten presenteren van een empirisch onderzoek waarin op grond van recente ontwikkelingen in de fonologie van het Sardisch en de computationele dialectologie enkele stereotypen uit de Romaanse historische taalkunde over de verschillende Sardische dialecten werden getoetst. Anders dan het stereotype beeld wil, bleek dat geen van de Sardische dialecten beduidend meer op het Latijn lijkt dan de andere of dan andere onderzochte (dominante) Romaanse talen. Ook bleek geen van de Sardische dialecten beduidend grotere overeenkomsten met de verschillende dominante talen te vertonen dan de andere.

Levende Talen Tijdschrift, jrg. 3, nr. 4.

In de laatste aflevering van deze jaargang staan vier bijdragen. In de eerste doen Ron Oostdam en Han van Toorenburg verslag van een onderzoek naar de stand van zaken in het vak Engels in het basisonderwijs en de problemen in de aansluiting tussen Engels in het basisonderwijs en Engels in het voortgezet onderwijs. De tweede bijdrage is van Theo Hoebers, die het mislukken van onderwijsvernieuwingen illustreert met een schets van de invoering van de deeltalen Duits en Frans (beide talen in één pakket) in de vernieuwde Tweede Fase van het middelbaar onderwijs en de aangekondigde afschaffing van die deeltalen in 2005. In de derde bijdrage geven Elwine Halewijn, Marijke Jansen en Connie Raijmakers-Volaart naar aanleiding van het verschijnen van een reeks publicaties in het kader van het project ‘Studeren in het Nederlands in het hoger onderwijs’ een aantal adviezen voor taalbeleid in dat type onderwijs. Zij gaan met name in op de vraag hoe in het hoger onderwijs rekening kan worden gehouden met de aanwezigheid van allochtone studenten. De vierde bijdrage is van Alie de Bruin, die onderzoekt welke strategieën leerlingen uit 4-vwo hanteren bij het maken van een Nederlandse samenvatting van een Duitse tekst en hoe zij hun keuze voor een bepaalde strategie bepalen.

Nederlandse Taalkunde, jrg. 7, nr. 4.

Deze aflevering is een themanummer over

[p. 113]

‘parsers’ - computerprogramma's - voor de analyse van het Nederlands. In hun inleiding ‘Parseren in de polder’ bespreken Peter-Arno Coppen en Crit Cremers de verhouding tussen taalkunde en technologie en de toekomst van het onderzoek naar ‘parsers’. Peter-Arno Coppen bespreekt vervolgens de ontwikkelingen die ervoor hebben gezorgd dat de uit 1975 stammende Nijmeegse Amazon nog steeds een adequate ‘parser’ is. De voornaamste positieve eigenschap van Amazon is volgens hem dat deze een structuralistische grondslag heeft en alleen de oppervlaktestructuur van Nederlandse zinnen analyseert, hetgeen enerzijds een bescheiden toepassing is die anderzijds goede aanknopingspunten biedt voor een meeromvattende analyse. Het onderwerp van de bijdrage van Ton van der Wouden, Heleen Hoekstra, Michael Moortgat, Bram Renmans en Ineke Schuurman is de syntactische annotatie van het Corpus Gesproken Nederlands (CGN). Na een bespreking van de opzet van het project, de plaats van de syntactische annotatie daarin en het soort syntactische structuren dat het project oplevert, gaan ze uitvoeriger in op de uitgangspunten en de praktische uitvoering van het onderdeel syntactische annotatie, op de problemen die zich bij het analyseren van gesproken taal voordoen en op de bruikbaarheid van het corpus. Leonoor van der Beek, Gosse Bouma en Gertjan van Noord geven een overzicht van de Alpino-grammatica, een computationele grammatica die zij voor het Nederlands hebben ontwikkeld en die het mogelijk maakt van grote hoeveelheden tekst automatisch een gedetailleerde syntactische analyse te maken. Na een bespreking van het gebruikte formalisme, het lexicon en de regels van de Alpino-grammatica, geven ze aan hoe deze grammatica kan worden gebruikt in het syntactisch annotatieproces en presenteren ze een methode voor het evalueren van de resultaten daarvan. Crit Cremers besluit dit themanummer met een bespreking van enkele grammaticale aspecten van het automatisch ontleedsysteem Delilah, met name op het raakvlak van vorm- en betekenisanalyse. In de rubriek ‘Boekbeoordelingen’ recenseert Jan Nijen Twilhaar het handboek Kinder-taalverwerving onder redactie van Steven Gillis en Annemarie Schaerlaekens.

Onze Taal, jrg. 71, nrs. 11 & 12, jrg. 72, nr. 1.

In nummer 11 van de vorige jaargang onthult Ludo Permentier dat spellingsdeskundigen van de NederlandseTaalunie, die van de Nederlandse en Vlaamse overheid opdracht hebben gekregen de woordenlijst in het Groen Boekje te actualiseren, in het geheim bezig zijn ook de spellingregels aan te passen. Dat zal de professionele tekstschrijvers goed uitkomen, want die hebben, zoals Arnoud Gort laat zien, nog steeds te kampen met grote spelproble-men. Frank Jansen en Jet Mok stemmen na enig onderzoek in met de hypothese van de Engelse psycholoog Sigman dat een schrijfsel effectiever zal zijn naarmate het gebruikte lettertype meer in overeenstemming is met de aard van het geschrevene. Met andere woorden, bij een romantisch briefje hoort een romantisch lettertje. Jan Erik Grezel interviewt Fred Weerman, sinds september 2001 hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam, over taalverandering, taalverwerving en de (on)aantastbaarheid van het Nederlands. Marc van Oostendorp verhaalt van de taalkundigen die de Immigratie- en Naturalisatiedienst in dienst heeft om met behulp van taalanalyse te controleren of asielzoekers zonder paspoort werkelijk uit het land of gebied komen waar ze zeggen vandaan te komen. Peter-Arno Coppen wijst op het chaotische gebruik van zich, dat vaak ten onrechte wordt weggelaten (‘Hij herinnerde hem als een

[p. 114]

rechtvaardig mens’) maar ook vaak ten onrechte wordt ingevoegd (‘Maar hij besefte zich dat zijn geheugen niet meer was wat het geweest was’). Sjaak van der Velden beschrijft de internationale geschiedenis van het werkwoord staken. Marc van Oostendorp recenseert het proefschrift van Marina Kessels, Maastricht, Maestricht, Mestreech. De taalverhoudingen tussen Nederlands, Frans en Maastrichts in de negentiende eeuw.

In nummer 12 maakt Mark Traa de lezer wegwijs in de ‘brij van ogenschijnlijk onsamenhangende zinnen’ die het ‘Chats’ wordt genoemd. Marc van Oostendorp viert de 75 jaar geworden sociolinguïst William Labov. W. de Leeuw betoogt dat Van Dale in het Italiaans-Nederlandse woordenboek voor de Italiaanse aanduiding van het Nederlands, ooit olandese en fiammingo, beter nederlandese had kunnen kiezen dan neerlandese - dat doet het Italiaanse Ministerie van Universiteiten en Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek ook.Tolkien, zo horen we van Raymond Noë, was meer geïnteresseerd in het ontwerpen van talen dan in het vertellen van verhalen. Taaladviseur David Salo heeft dit gegeven aangegrepen om ten behoeve van de verfilming van Tolkiens boeken een uitwerking te geven aan de talen die in die boeken gesproken worden, zoals het Sindarijns, het Quenya en het Tengwar. Het Nederlands heeft een dergelijke uitwerking niet nodig, want dat werkt zichzelf wel uit, zo blijkt althans uit het overzicht van het taaljaar 2002 en de toelichting daarop van Marc van Oostendorp en Kees van der Zwan. René Appel laat zien dat niet alle geïmmigreerde buitenlanders het Nederlands even gemakkelijk leren als prinses Máxima. Toch moet het kunnen, aldus de optimistische Afghaanse tweedetaalleerder Ebrahim: ‘Als je goed oplet wat je zegt en zo, dan kan je goed iets uitspreken’.

Het eerste nummer van de nieuwe jaargang opent met een artikel van Roos Naeff en Wim Blokzijl over de campagnes die gemeenten voeren om hun ambtenaren begrijpelijker te laten schrijven. Effectonderzoek zou volgens de auteurs geen overbodige luxe zijn. Peter Burger becommentarieert de top-17 van ergerniswekkende mode-uitdrukkingen van 2002 (waarin ten onrechte de vervanging van ‘zullen’ door ‘gaan’, zoals in ‘Alvorens te arriveren te Amsterdam Centraal gaat deze trein nog stoppen te Amsterdam Sloterdijk’, niet is opgenomen). Ton den Boon geeft een selectie weer van de nieuwe woorden van 2002 en merkt op dat het er zonder de opkomst en ondergang van de LPF een stuk minder geweest zouden zijn. Jeanine Mies laat zien dat het leven van een persberichtenschrijver niet over rozen gaat. Als hij al heeft beslist of een bepaalde zaak een persbericht waard is, dan moet hij zich vervolgens afvragen of het die zaak beknopt of volledig moet weergeven en dan of het bericht neutraal of juist wervend geschreven moet worden. Mies geeft enkele adviezen. Jan Erik Grezel interviewt Hans Hulshoff, sinds een jaar hoogleraar didactiek van het Nederlands aan de Universiteit Leiden, over het nut van grammatica-onderwijs in het voortgezet onderwijs. R.W. Asser keert zich tegen een advies van de Taaladviesdienst en het oordeel dat ‘Mij mankeert niets’ strikt genomen twee onderwerpen bevat. Inge Suasso verklaart de populariteit van het begrip ‘de beschuldigende vinger’: het politieke tijdsgewricht gaf aanleiding om beschuldigende vingers uit te steken en de vingeruitstekers bleven zelf buiten schot. Ewoud Sanders gaat in op de oorsprong en de productiviteit van stan als achtervoegsel voor fictieve plaatsnamen (Absurdistan). Marc Oostendorp bespreekt het ongepubliceerde Leuvense proefschrift Marginale morfologie in het Nederlands van Gert Meesters.

[p. 115]

Tekst[blad], jrg. 8, nr. 4.

Dit nummer is een themanummer over de effecten van journalistieke teksten. Het opent met een bijdrage van Asha Khoenkhoen over Pim Fortuyns verkiezingsspeeches - toch niet bepaald een journalistiek tekstgenre. Khoenkhoen komt tot de conclusie dat Fortuyn vooral theater maakte en zelfs wel eens (‘bewust of onbewust’) een drogreden beging. Piet Kaashoek vindt dat de journalistiek een actieve bijdrage heeft geleverd aan het ‘demoniseren’ van Fortuyn en andere politici: de media hebben rond deze politici een demoniseerframe opgebouwd. Willem Bulter doet verslag van een aan de VU gehouden symposium over wetenschapsjournalistiek. Margreet Onrust gaat in op de stijlverschillen tussen gewone journalistiek en ‘dienstbare’ journalistiek. Een onderscheidend kenmerk van ‘dienstbare’ artikelen is volgens haar de volledige overeenstemming tussen het perspectief van de geïnterviewde en dat van de journalist. Stilistische aspecten die op een dergelijke overeenstemming kunnen wijzen zijn onder meer: lange, ononderbroken stukken directe rede van de geïnterviewde en het ontbreken van afstandnemende citaatinleiders en -afsluiters. Monic Lansu, partner in Lansu+Paulis Bedrijfsjournalistiek, ziet het verschil tussen bedrijfsjournalistiek en gewone journalistiek vooral in de vertrouwensrelatie die geïnterviewde en journalist met elkaar hebben; als de geïnterviewde zich al te zeer heeft laten gaan, moet de journalist hem in bescherming nemen. Tineke Overbosch interviewt tekstschrijver en tekstredacteur Joop van der Leemput, onder meer over zijn werk als eindredacteur bij Monitor, het ‘relatiemagazine’ van het universitair medisch centrum Erasmus MC. Niek Langeweg geeft aan hoe de bedrijfsjournalist die een zogenoemde product-recall-advertentie moet schrijven, moet laveren tussen helderheid - met omzetverlies als mogelijk gevolg - en duisterheid - met strafvervolging in het verschiet. Frans Meulenberg en Frans J. Meijman hebben een groot aantal afleveringen van de rubriek voor correcties van het NRC Handelsblad bekeken en concluderen dat er nogal wat ‘overbodige’ correcties in voorkomen, die eerder afbreuk aan het imago van de krant doen dan dat ze daaraan bijdragen. En dat laatste was toch waar het de krant om begonnen was. Judith Mulder beschrijft interviewsgewijs de carrière van Han Pape, die zeven jaar geleden na een fusie van de Twentsche Courant en het dagblad Tubantia (waar hij werkte) het onafhankelijke weekblad de Roskam begon en dat nu met bescheiden winst draaiende houdt. Karel Berkhout beschrijft de ontwikkeling in de indeling en vormgeving van kranten sinds 1618, toen de eerste Nederlandse gedrukte krant, de Corante uyt Italien, Duytslandt, etc., verscheen. Richard Sandee licht de stand van zaken in het journalistiek onderwijs door en concludeert dat vooral de academici voor een diverser aanbod in het onderwijs hebben gezorgd - journalistieke vaardigheid met inhoud wordt meer gewaardeerd dan zonder. Maud Stallvord bespreekt zonder aanleiding de financiële risico's van het ondernemerschap. Mariëlle Leijten en Luuk van Waes vinden dat de opmars van Powerpoint onstuitbaar is, dat men daarom beter zijn best kan doen het programma zo goed mogelijk te gebruiken en dat Powerpoint bijvoorbeeld heel goed kan helpen een voordracht te structureren. Angelique Boekelder recenseert Presentation media for product interaction, het proefschrift van PietWestendorp, en Eric Tiggeler bespreekt Homepage usability van Jakob Nielsen en Marie Tahir.

Peter Houtlosser