Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 23-24

[p. 168]

Uit de tijdschriften

Gramma-TTT, jrg. 7 (1999), nr. 3, jrg. 8 (2000), nr. 1.

In aflevering 3 van de zevende jaargang (die pas in april 2001 is verschenen) onderzoekt Jacques Arends linguïstische en historische argumenten voor de hypothese dat het Lingua France (een handelstaal die van de vijftiende tot de twintigste eeuw gebruikt werd in de gebieden rond de Middellandse Zee) een beslissende rol heeft gespeeld in het tot stand komen van de Europese creooltalen. Dik Bakker en Kees Hengeveld laten zien dat de theorie van Simon Dik, mits voorzien van enkele aanvullingen, de onderzoeker in staat stelt de variatie tussen talen ten aanzien van ‘relativisatie’ op een adequate manier te verantwoorden. Lettica Hustinx geeft een procedurele beschrijving van een cohesie-analyse van een informatieve tekst en gaat na wat deze analyse kan bijdragen aan een coherentie-analyse. Rob Schoonen betoogt dat een geschreven samenvatting geen goede maatstaf is voor het tekstbegrip van 6- tot 10-jarigen.

Nummer 1 van de achtste jaargang is een themanummer over onderwerpen op het gebied van de tweedetaalverwerving. Het nummer omvat vier artikelen, reacties daarop en antwoorden op de reacties. Rob Schoonen, Petra Poelmans, Annegien Simis en Marie Stevenson onderzoeken de rol van productieve en receptieve taalvaardigheden (‘fluency’) in de tweedetaalverwerving. Ze betogen dat het geautomatiseerde verloop van de cognitieve processen die hiermee gemoeid zijn van belang is voor een succesvol gebruik van de verworven tweede taal. Kees Bot pleit in zijn reactie voor meer aandacht voor intentionaliteit in het verwervingsproces. In hun antwoord wijzen Schoonen et al. onder meer op de complexiteit van het begrip ‘intentionaliteit’. Jan Hulstijn behandelt het verwerven van kennis van de grammatica en de woordenschat van een tweede taal. Op basis van een onderscheid tussen impliciet en expliciet leren komt hij tot de hypothese dat grammaticafouten bij het spreken mogelijk vermeden kunnen worden en dat het spreekgemak kan worden verhoogd met behulp van impliciete tweedetaalverwerving waarin intensieve training plaatsvindt in wat hij ‘verstavaardigheden’ noemt. In zijn reactie kritiseert Van Hout zowel de hypothese zelf als de (‘connectionistische’) grondslag en de praktische toetsbaarheid ervan. Hulstijn pleit in zijn reactie juist voor het connectionistische uitgangspunt. Folkert Kuiken en Ineke Vedder gaan in hun bijdrage na wat het onderzoek heeft opgeleverd waarin expliciete aandacht voor formele aspecten van taal in het tweedetaalverwervingsproces centraal staat en hoe dit Focus on Form-onderzoek zich verder zou moeten ontwikkelen. Peter Jordens onderwerpt het Focus on Form-onderzoek in zijn reactie aan scherpe kritiek. Kuiken en Vedder vatten zijn kritiek in hun antwoord constructief op. In de laatste bijdrage onderzoekt Elisabeth van der Linden of het grote ver-

[p. 169]

schil in leeftijd waarop kinderen voor het eerst talige constructies kunnen produceren kan worden verklaard door aan te nemen dat kinderen op verschillende manieren hun moedertaal leren en of deze verklaring ook relevant is voor kinderen die twee moedertalen tegelijk leren. Haar conclusie is dat er bij deze kinderen zowel sprake is van één taalsysteem als van variatie daarbinnen. Annick de Houwer vecht deze conclusie in haar reactie aan. Van der Linden hoopt op voortzetting van de discussie.

Levende Talen Tijdschrift, (2000) jrg. 1, nrs. 3 & 4, jrg. 2 (2001), nr. 1.

Nummer 3 van de vorige jaargang is een themanummer over ‘taalbeleid’ (structurele aandacht voor taalproblemen van leerlingen). Brigitte van Hilst bespreekt een aantal instrumenten die de afgelopen jaren zijn ontwikkeld voor het invoeren van taalbeleid op scholen voor voortgezet onderwijs. Dirkje Ebbers toont in een overzicht de overeenkomsten en verschillen tussen acht verschillende hedendaagse visies op taalbeleid. Theun Meestringa pleit voor samenwerking in de verdere uitwerking van het taalbeleid zoals dat gestalte heeft gekregen met de invoering van het project ‘Taalgericht vakonderwijs’. Buiten het thema gaat Ans van Berkel na in hoeverre Nederlandse leerlingen erin blijken te slagen zich de Engelse spelling eigen te maken en doet Truus Schijf verslag van onderzoek naar het signaleren van dyslectische leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs.

In nummer 4 staat het eerste deel van een artikel waarin Helge Bonset en Hetty Mulder ontwerpadviezen bespreken om het leren-leren-gehalte van onderwijsleermiddelen te vergroten. Sidonie Rademakers rapporteert de evaluatie van docenten van het deelvak Duits I op het vwo in het schooljaar 1998-1999. Jeanette Lubbers en Kees Sluis laten zien hoe studenten van de afdeling Talen van de lerarenopleiding in Amsterdam door het verlenen van diensten in contact komen met het middelbaar of secundair beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie. Marleen Miedema bekijkt de relevantie voor de Nederlandse situatie van de manier waarop men op een Californische high school heeft geprobeerd tot verbetering te komen van de slechte resultaten van (een deel van) de leerlingen. Dirkje Ebbers en Marlies Kamp laten zien hoe het team waarvan zij deel uitmaakten heeft gewerkt aan het ontwikkelen van een taak-, betekenis- en procesgerichte lesmethode Nederlands voor de basisvorming.

In nummer 1 van deze jaargang staat de status van en het onderwijs in het Engels centraal. Arthur van Essen pleit voor aandacht in het onderwijs voor de toenemende interactie in het Engels tussen personen van wie het Engels niet de moedertaal is. Ineke Huibregtse doet verslag van onderzoek waarin de uitkomsten en de didactiek van tweetalig onderwijs zijn geëvalueerd. Anne Marie Uhlenbeck beschrijft de eerste aanzet tot een beoordelingsprocedure voor beginnende docenten Engels. Hetty Mulder en Helge Bonset presenteren het tweede deel van hun studie naar de kwaliteit van ontwerpadviezen voor het vergroten van het leren-leren-gehalte van onderwijsleermateriaal.

Moer, (2000) nr. 5/6.

In het dubbelnummer 5/6 betogen Marianne Verhallen en Ruud Walst dat taalonderwijs primair taalontwikkelend moet zijn in plaats van primair toetsend en geven zij aan wat de rol van de leerkracht in goed taalonderwijs zou moeten zijn. Dirkje Ebbers pleit voor verbetering van docentvaardigheden in het voortgezet taalonderwijs. Richard Vollenbroek rapporteert over ervaringen in het gebruik

[p. 170]

van MILE-Nederland, een multimediale, op de leeromgeving afgestemde, taaldidactiek voor Pabo-studenten. Resi Damhuis, Piet Litjens en Hanneke Schripsema gaan na in hoeverre het materiaal dat door het Expertisecentrum Nederlands in het kader van het project over mondelinge communicatie ontwikkeld is, kan bijdragen aan de leerkrachtvaardigheden die nodig zijn om in lesactiviteiten een actieve inbreng van kinderen te bewerkstelligen. Jan Peter Houtman doet verslag van de Tilburgse conferentie over de multiculturele samenleving die op 11 november 2000 aan de Katholieke Universiteit Brabant werd gehouden.

Nederlandse Taalkunde, jrg. 6, nr. 1.

Nummer 1 van deze jaargang is wat de redactie het ‘Klooster-nummer’ noemt. Het bevat de bijdragen aan het colloquium Grammatica en lexicon dat werd gehouden ter gelegenheid van het afscheid van prof. dr. Wim Klooster van de Universiteit van Amsterdam, alsmede een bewerking van Kloosters afscheidsrede. De eerste bijdrage aan het colloquium is van Hans Broekhuis, die aan de hand van een historisch overzicht over de relatie tussen lexicon en syntaxis pleit voor een herziening van de ‘minimalistische’ benadering die veronderstelt dat lexicale elementen formele kenmerken bevatten die het computationele systeem van instructies voorzien. Broekhuis stelt voor de syntactische verschillen tussen talen niet terug te voeren op de eigenschappen van lexicale elementen maar op de evaluatie van structuren die door het computationele systeem gevormd zijn, aan de hand van universele, maar taalspecifiek geordende, beperkingen. Ina C. Schermer-Vermeer laat in haar bijdrage over de relatie tussen grammatica en lexicon zien dat de betekenis van lexicale elementen in verregaande mate kan bepalen of die elementen in bepaalde syntactische patronen voor kunnen komen. Zij illustreert daarmee een deel van de stelling van Klooster dat grammatica niet zonder woordbetekenis kan en woordbetekenis niet zonder grammatica. Jan Koster onderstreept in zijn bijdrage de waarde van nieuwe theoretische inzichten in de verschillen in woordvolgorde in verschillende talen door te laten zien dat met behulp van die inzichten een verantwoording kan worden gegeven van de in het Nederlands optredende ‘spiegelsymmetrie’ ten opzichte van een ingebed werkwoord. Wim Klooster betoogt in de artikelversie van zijn lezing dat uiteenlopende verschijnselen zoals de bereikambiguïteit van negatie in samengestelde zinnen en het gegeven dat een constituent ingeleid door geen soms wel kan optreden na een voorzetsel en soms niet, in samenhang kunnen worden verantwoord op basis een een typologische, in termen van de optimaliteitstheorie te formuleren, eigenschap van het Nederlands, in combinatie met een aantal verondersteld universele grammaticale principes. Tot besluit van dit ‘Klooster-nummer’ bespreekt Reinier Salverda de bundel Samengevoegde woorden. Voor Wim Klooster bij zijn afscheid, die werd bezorgd door Hans den Besten, Els Elffers en Jan Luif.

Onze Taal, jrg. 70, nrs. 1, 2/3 en 4.

Naast een aantal kleinere stukjes en de gebruikelijke - behartenswaardige, maar in het vervolg in deze rubriek niet meer weer te geven - rubrieken, staan in nummer 1 artikelen van Hans van den Heuvel over de stijging van het aantal taalfouten in de krant en de onbetrouwbaarheid van de automatische spellingchecker, Joop van der Horst over de daling van het aantal taalfouten in de krant en de betrouwbaarheid van dezelfde spellingchecker, Han Verbakel over de taalblunders die hij als eindredacteur van het Eindhovens Dagblad buiten de

[p. 171]

krant heeft weten te houden, Ton den Boon over het jaar 2000 in 20 neologismen, Wim Blokzijl over de maatregelen die speechers kunnen nemen om te voorkomen dat hun toespraak te zeer uitloopt en Dick Springorum over de mate van vertrouwdheid die blijkt uit de perspectiefkeuze in het benoemen van gezinsrelaties. Gaston Dorren interviewt de Chinese Pallas Lam over het onderwijs van haar moedertaal in Nederland. Marc van Oostendorp bespreekt het KUB-proefschrift Conservation in the acquisition of possessive constructions van Ineke van de Craats.

In het dubbelnummer 2/3 gaan Marinel Gerritsen en Frank Jansen na waarom bepaalde Engelse leenwoorden wel beklijven en andere niet, legt Peter Burger uit dat het woord kangeroe voor de aboriginals in Australië weliswaar slechts naar één type kangeroe verwijst, maar dat het voor hen tegelijk ook ‘elk eetbaar dier’ of ‘koe’ of ‘paard’ kan betekenen, komt Willem van Thiel tot de conclusie dat verkleinwoorden die vertrouwelijkheid bewerkstelligen alleen passend zijn als ze door vrouwen of ter aanduiding van vrouwelijke zaken worden gebruikt, betoogt Wilfried Vandaele dat het Staandaardnederlands het passende register voor de media is en niet het (Vlaamse of Amsterdamse) dialect, pleit de Poolse oud-minister Bronislaw Geremek voor meertaligheid in plaats van behoudzucht ten aanzien van de moedertaal en informeert Nicoline van der Sijs de lezer over de herkomst van Latijnse plantennamen. Jan Erik Grezel interviewt Antoine Braet, bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van de retorica bij de leerstoelgroep Taalbeheersing, argumentatietheorie en retorica van de Universiteit van Amsterdam, over retorica, debatteren, argumentatieleer op de middelbare school, alineaver-banden en het taalvaardigheidsonderwijs. Marc van Oostendorp bespreekt het KUN-proefschrift Lexicale variatie cognitiefsemantisch benaderd. Over het benoemen van vogels in Zuid-Nederlandse dialecten van Jos Swanenberg.

In nummer 4 inventariseert Peter Burger de verschillen in de stijlboeken van een aantal kwaliteitskranten, stelt Dick Smakman per enquête vast dat Nederlanders de polder-aai verwerpelijker vinden dan de Amsterdamse s en de Gooise r, verklaart Leendert Plug waarom slechts gedeeltelijk uitgesproken woorden meestal goed begrepen worden, legt Marc van Oostendorp naar aanleiding van de Zeeuwse aanvraag van een streektaalstatus voor het Zeeuws nog eens uit wat de verschillen zijn tussen een taal en een dialect en zoekt Riemer Reinsma uit waarom bij een fusie het ene bedrijf vaak de bruid van het andere wordt genoemd (en niet andersom).

Tekst[blad], jrg. 7, nr. 1.

Tekst[blad] is met ingang van deze jaargang van uitgever veranderd: van Samsom in Alphen aan den Rijn is men overgegaan naar Coutinho te Bussum. Omslag en binnenwerk zijn onveranderd gebleven. Het nummer opent met een artikel van Rob J.L. Visser over de checklist die de tekstschrijver aanlegt ten behoeve van overleg met zijn opdrachtgever; de positie van de lezer van de te schrijven tekst zou daarin volgens Visser centraal moeten staan. Louise Cornelis zet vraagtekens bij de spraakherkenningsmethode als oplossing voor RSI en andere fysieke schrijfproblemen; in haar geval, een gebroken middenhands-beentje, bleek zelfs met één hand schrijven tot mislukken gedoemd - waarvoor zij overigens geen fysieke maar een psychologische verklaring geeft. Frans van Eemeren en Bart Garssen laten zien hoe het gebruik van een analytisch overzicht de schrijver van een betogende tekst kan helpen zijn betoog op een duidelijke manier te structureren en zelf kritisch te beoordelen,

[p. 172]

zodat het betoog niet alleen toegankelijker wordt maar ook beter van kwaliteit. Margreet Onrust belicht de suggestieve en tendieuze wijze waarop feiten worden gepresenteerd in het Groningse politierapport Asielzoekers crimineler? (dat bekend werd doordat burgemeester Wallage het geheim had willen houden, hetgeen geen geheim bleef). Felix van de Laar en Michaël Steehouder nemen de voorlichting over het nieuwe belastingstelsel onder de loep en concluderen dat die in vele zoniet alle opzichten ernstig tekortschiet. Stefan Gevaerts bekijkt de voor Vlaamse begrippen ongekend ongeremde ‘Veilig Genieten’-campagne van de Vlaamse minister van Welzijn Mieke Vogels en is dan ook niet verbaasd dat het voornaamste effect van de campagne verontwaardiging was, eerder dan een verhoogde staat van condoombereidheid. Marijke de Roeck licht de Antwerpse methode van rapportage over besluitvorming door en oordeelt gunstig. Luuk van Waes bespreekt de beste Nederlandstalige verkoopbrief en daarmee GoudenVeer-winnaar van JohanVerest van het reclamebureau OgilvyOne. Hans Kloos inventariseert de (vele en vaak zeer interessante) vertaalproblemen waarmee de ondertitelaar te kampen heeft. Bas Andeweg onderzoekt de toegankelijkheid van Internet voor de visueel zwakkeren. Monique van der Maas en Nicole Ummelen geven uitleg over het gebruik van de XML-schrijftechniek en wegen de vooren de nadelen. Rien Elling bespreekt de oratie die Michaël Steehouder op 14 december 2000 hield bij zijn aanvaarding van het ambt van hoogleraar Technische Communicatie aan de Universiteit Twente. Monic Lansu bespreekt het tijdschrift Document Design.

Peter Houtlosser