Tijdschrift voor Taalbeheersing. Jaargang 12

[p. 321]

Bibliografie ‘Argumentatief schrijven’
R. Berkenbosch, S. Gerritsen en E. Viskil

Verantwoording

Met deze geannoteerde bibliografie ‘Argumentatief schrijven’ beogen wij een overzicht te geven van recente publikaties (boeken, boekbesprekingen en tijdschriftartikelen) over het schrijven van argumentatieve teksten. De bibliografie is systematisch: de publikaties zijn ondergebracht in twee categorieën, te weten ‘theoretische publikaties’ en ‘praktische publikaties’. Bij de samenstelling van de bibliografie is gebruik gemaakt van boekaankondigingen, periodiek verschijnende bibliografieën en tijdschriften waarin regelmatig over argumentatie of schrijven wordt gepubliceerd. Voor het verwijzen naar tijdschriften is van de volgende afkortingen gebruik gemaakt:

CCC	College, Composition and Communication
CE	College English
IL	Informal Logic
RTE	Research in the Teaching of English
TT	Tijdschrift voor Taalbeheersing

Aanvullingen en suggesties kunnen worden gericht aan R. Berkenbosch, S. Gerritsen en E. Viskil, Vakgroep Taalbeheersing, Spuistraat 134, 1012 VB Amsterdam.

Theoretische publikaties
Carella, Micheal J. 1983
‘Philosophy as literacy: teaching college students to read critically and write cogently’. In: CCC, Vol. 34, No. 1, p. 57-61.

In dit korte artikel schetst de auteur een methode voor het schrijven van essays. Centraal in deze methode staan richtlijnen voor het analyseren en evalueren van de bronnen waarop de schrijver zich baseert en adviezen voor het structureren van een essay.

Eemeren, Frans H. van en
Rob Grootendorst 1989a
‘Writing argumentative texts from analysis to presentation: a pragma-dialectical approach’. In: Bruce E. Gronbeck (ed.), Spheres of Argument. Proceedings of the Sixth SCA/AFA Conference on Argumentation. Annandale: Speech Communication Association.

In dit artikel schetsen de auteurs een schrijfmethode op basis van een pragma-dialectische benadering van argumentatie. Doel van de methode is schrijvers inzicht bij te brengen in de factoren die de begrijpelijkheid en aanvaardbaarheid van betogen beïnvloeden. De methode houdt in dat een schrijver eerst een analytisch overzicht vervaardigt van het te schrijven betoog. Vervolgens worden op dit overzicht presentatie-transformaties toegepast.

Eemeren, F.H. van en
R. Grootendorst 1989b
‘Het schrijven van betogen. Naar een presentatie-strategie op basis van pragma-dialectische analyse’. In: Daniël Janssen en Gerard Verhoeven (red.), Taalbeheersing in Nederland. Een bundel artikelen aangeboden aan prof.dr. W. Drop ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar in de Nederlandse Taalbeheersing aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Groningen: Wolters-Noordhoff, p. 87-102.

Nederlandse bewerking van Van Eemeren en Grootendorst 1989a. In de inleiding vergelijken de auteurs hun benadering van schrijven met de benadering die Drop uiteenzet in Instrumentele tekstanalyse (1983).

Fahnestock, Jeanne en Marie Secor 1983
‘Teaching argument: a theory of types’. In: CCC, Vol. 34, No. l, p. 21-30.

In dit artikel kritiseren de auteurs methoden voor het schrijven van betogen waarin formele

[p. 322]

logica een hoofdrol speelt. Zij stellen daar een eigen methode tegenover die getypeerd wordt als retorisch/generatief. De nadruk in deze methode ligt op het aanleren van (deels klassiek retorische) inventio-technieken.

Hahn, Stephen 1987
‘Counter-statement: using written dialogue to develop critical thinking and writing’. In: CCC, Vol. 38, No. 1, p. 97-100.

In dit korte artikel stelt Hahn dat studenten vaak moeilijkheden hebben met het kritisch lezen en schrijven van betogen doordat zij zich onvoldoende realiseren dat een betoog geen monoloog is, maar een onderdeel van een dialoog. Hahn bespreekt een aantal oefeningen die ten doel hebben studenten zich ervan bewust te maken dat zij als kritische lezer of schrijver aan een dialoog deelnemen.

Katula, Richard A. en Richard W. Roth 1980
‘A stock issues approach to writing arguments’. In: CCC, Vol. 31, No. 2, p. 183- 196.

De auteurs demonstreren in dit artikel hoe de leer van stock issues gebruikt kan worden als hulpmiddel bij het bedenken van de inhoud van betogen over beleidsvoorstellen en bij het nemen van beslissingen over de structuur van dergelijke betogen.

Kaufer, David S. 1984
‘A plan for teaching the development of original policy arguments’. In: CCC, Vol. 35, No. l, p. 57-70.

De auteur laat zien hoe studenten met behulp van stock issues kunnen vaststellen wat in beleidsdiscussies de geschilpunten zijn en hoe zij op grond van die analyse hun eigen bijdrage aan de discussie kunnen opzetten.

Kneupper, Charles W. 1978
‘Teaching argument: an introduction to the Toulmin model’. In: CCC, Vol. 29, No. 3, p. 237-241.

Korte uiteenzetting over de manier waarop studenten gebruik kunnen maken van het Toul- min-model bij het opzetten en beoordelen van de argumentatie die zij in een tekst naar voren willen brengen.

Langsdorf, Lenore 1987
‘Reading, writing, reasoning: A model for their integration’. In: IL, Vol. 9, No. 2 & 3, p. 117-124.

Langsdorf schetst haar methode van het onderwijzen van lezen, schrijven en argumenteren. Zij bespreekt vier modellen die geschikt zijn voor het onderwijzen van argumentatie en logica en geeft een samenvatting van de teksttheorie van Paul Ricoeur. Deze theorie, waarin wordt uitgegaan van de autonomie van een tekst, is volgens Langsdorf te combineren met twee van de door haar besproken modellen voor het onderwijzen van argumentatieleer en logica.

Levin, Gerald 1977
‘On freshman composition and logical thinking’. In: CCC, Vol. 28, No. 4, p. 359-364.

De auteur benadrukt dat studenten geleerd moet worden dat in het schrijfproces logische en retorische overwegingen sterk samenhangen. Daartoe is het noodzakelijk dat zij inzicht krijgen in de eisen die gesteld moeten worden aan deductieve en inductieve redeneringen en in de relaties tussen deze twee soorten redeneringen. De auteur legt uit wat deze eisen en relaties inhouden aan de hand van een aantal voorbeelden.

McCann, Thomas M. 1989
‘Student argumentative writing knowledge and ability at three grade levels’. In: RTE Vol. 23, No. 1, p. 62-76.

Verslag van een empirisch onderzoek waarin de vaardigheid van studenten in het schrijven van betogende teksten werd beoordeeld aan de hand van scoringscriteria gebaseerd op het Toulmin-model. Daarnaast werd onderzocht in hoeverre de studenten in staat waren argumentatieve tekstfragmenten te identificeren.

Miller, Carolyn C. en Jack Selzer 1985
‘Special topics of argument in engineering reports’. In: Lee Odell en Dixie Goswami (eds.), Writing in nonacademic settings. New York: The Guilford Press.

[p. 323]

Volgens de auteurs worden de eisen die in een specifieke gemeenschap aan teksten worden gesteld, bepaald door de generische, institutionele en discipline-afhankelijke conventies van die gemeenschap. Ze introduceren een methode voor het zich voorstellen van die conventies en demonstreren hoe deze methode kan leiden tot een beter perspectief op de te schrijven tekst en tot een beter begrip van de te formuleren argumenten. Ze beperken zich daarbij tot één bepaald type tekst: rapporten van transportingenieurs. De methode berust op de analyse van specifieke topoi.

Overmaat, A.M. 1988
‘Een didactiek voor kritisch lezen en schriftelijk argumenteren’. In: F.H. van Eemeren en R. Grootendorst (red.), Taalbeheersing in ontwikkeling; lezingen van het VIOT-taalbeheersingscongres gehouden op 16, 17 en 18 december 1987 aan de Universiteit van Amsterdam, p. 191-198. Dordrecht: Foris.

In dit artikel wordt verslag uitgebracht van onderzoek naar de vraag of het zinvol is leerlingen in de bovenbouw van het VWO te leren een tekstmodel te hanteren bij het kritisch lezen en beoordelen van betogende teksten en of zo'n model hen helpt bij het bedenken van relevante argumenten wanneer zij zelf een betoog moeten schrijven. Het in het onderzoek gehanteerde tekstmodel is gebaseerd op de leer van de stock issues.

Packard, Dennis 1976
‘From logic to composition and reading’. In: CCC, Vol. 27, No. 4, p. 366-372.

De auteur betoogt dat propositionele logica studenten kan helpen de structuur van taal te begrijpen en weer te geven. Dit verhoogt hun vaardigheid in het beoordelen van taalgebruik en stelt hen beter in staat zelf te argumenteren.

Stratman, James F. 1982
‘Teaching written argument: the significance of Toulmin's layout for sentencecombining’. In: CE, Vol. 44, No. 7. p. 718-733.

In dit artikel gaat de auteur na op welke manier het Toulmin-model gebruikt kan worden in schrijfonderwijs volgens de methode van sentence-combining. De auteur demonstreert aan de hand van voorbeelden dat Toulmins model niet alleen als analyse-instrument kan worden gebruikt, maar ook als een hulpmiddel voor de stofvinding.

Taylor, William M. 1987
‘Teaching critical reading as a way of teaching critical thinking’. In: IL, Vol. 9, No. 2 & 3, p. 111-115.

De auteur onderwijst vaardigheden in kritisch denken aan studenten Politieke Wetenschappen. Hij gaat daarbij vooral uit van informele logica. In het artikel beschrijft hij vijf schrijfopdrachten die hij in het kader van het onderwijs heeft opgesteld. Elke opdracht correspondeert met een specifieke vaardigheid: feiten van meningen onderscheiden, vaststellen wat het standpunt is in een tekst en wat de argumenten daarvoor zijn, drogredenen herkennen, het vergelijken van teksten waarin verschillende meningen over een bepaalde kwestie worden verwoord, het analyseren en beoordelen van een betogende tekst.

Praktische publikaties
Beale, W.H. 1986
Real Writing. Argumentation, Reflection, Information. Glenview etc.: Scott, Foresman and Greensboro.

In deel 1 (269 pagina's) van deze retorische schrijfhandleiding wordt het schrijven van deliberatieve teksten behandeld. Er wordt met name aandacht besteed aan de inventio. De auteur behandelt deliberatief schrijven als een vorm van problem solving. Hij gaat in op het oplossen van problemen die te maken hebben met het verdedigen van verschillende soorten standpunten. Voor het oplossen van schrijfproblemen introduceert hij een problem solving-model met bijbehorende strategieën. Hiermee kunnen standpunten worden gevonden, onderwerpen worden onderzocht en worden be-

[p. 324]

grensd. Het boek bevat veel checklists en schrijf- en analyse-oefeningen.

Beene, LynnDianne en Krystan Douglas 1989
Argument and Analysis. Reading, Thinking, Writing. New York: Holt, Rinehart and Winston, Inc.

Praktisch leerboek en reader. In deel 1 wordt aandacht besteed aan kritisch lezen, argumentatieve technieken, schrijven en herschrijven. Deel 2 bevat teksten en oefeningen, ingedeeld naar verschillende vakgebieden: onderwijs, kunst, handel, etc. Er is een appendix opgenomen met aanwijzingen voor het schrijven van een onderzoeksverslag.

Barry, Vincent E. 1984
Invitation to critical thinking. New York etc.: Holt, Rinehart and Winston.

Praktisch leerboek. In deel vier worden aanwijzingen gegeven voor het schrijven van betogende teksten. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een samenvatting en oefeningen.

Eemeren, F.H. van, R. Grootendorst en T. Kruiger 1984
Argumenteren. Groningen: Wolters-Noordhoff

In het laatste hoofdstuk van dit tien hoofdstukken tellende boekje worden aanwijzingen gegeven voor het opstellen van argumentatieve teksten.

Eemeren, F.H. van, E.T. Feteris, R. Grootendorst en T. Kruiger 1987
Argumenteren voor juristen. Het analyseren en schrijven van juridische betogen en beleidsteksten. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Dit praktische boek bestaat uit vijf delen. Het vijfde deel is gewijd aan het schrijven van juridische betogen en beleidsteksten. Er wordt met name aandacht besteed aan opbouw en formuleringen.

Fahnestock, Jeanne en Marie Secor 1982
A Rhetoric of Argument.New York: Random House.

Praktisch leerboek voor het schrijven van argumentatieve teksten, waarin onder meer aandacht wordt besteed aan definities, soorten argumentatie en verschillende typen standpunten. Het boek bevat hoofdstukken over feitelijke, causale en evaluerende argumentatie en argumentatie die ter ondersteuning van een (beleids)voorstel wordt aangevoerd. De auteurs leggen de nadruk op inventiotechnieken.

Feteris, E.T. 1989
‘Bespreking van P.J. van den Hoven, Argumenteren in de voorlichting. Een praktische handleiding. 1987’. In: TT, jrg. 11, nr. 2, p. 149-151.

Hoven, Paul J. van den, 1987
Argumenteren in de voorlichting. Een praktische handleiding. Muiderberg: Coutinho.

Praktisch leerboek waarin de auteur een procedure voorstelt voor het schrijven van argumentatieve teksten voor de voorlichting. De procedure houdt in dat een ruwe schets van de tekst wordt gemaakt, argumentatiestructuren worden opgesteld en argumentatieschema's worden gekozen. Het boek bevat oefeningen en voorbeelden.

Koetsenrijter, Willem en Pauline Slot 1990
Het schrijven van betogende teksten. Handleiding voor het opstellen van argumentatieve teksten. Taalvaardigheid in de beroepspraktijk, deel 2. Leiden: Martinus Nijhoff

Praktisch leerboek waarin aanwijzingen worden gegeven voor het schrijven van betogen. Aangegeven wordt hoe een schrijver een argumentatiestructuur voor zijn betoog kan opzetten en hoe zo'n schematische weergave van de argumenten uitgewerkt kan worden tot een begrijpelijk en aanvaardbaar betoog. Elk hoofdstuk bevat oefeningen. De voorbeelden

[p. 325]

zijn voornamelijk ontleend aan teksten over kunst en cultuur.

Kytle, Ray 1982
Clear thinking for composition. 4th ed. New York: Random House.

Doel van dit leerboek is de logische vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn om overtuigend en verantwoord te schrijven. Er wordt veel aandacht besteed aan de oorzaken van onlogisch denken en drogredenen. Er is een verklarende woordenlijst van drogredenen opgenomen. (Volledig herziene editie. Eerste editie 1969.)

Mangum, Anne 1983
‘Review of A Rhetoric of Argument. Jeanne Fahnestock and Marie Secor’. In: CCC, Vol. 34, No. 2, p. 238-239.

Pontier, J.A. 1988
‘Bespreking van F.H. van Eemeren e.a. Argumenteren voor juristen. Het analyseren en schrijven van juridische betogen en beleidsteksten’. In: TT, jrg. 10, nr. 3, p. 254-258.

Rottenberg, Anette T. 1985
Elements of Argument. A Text and Reader. New York: St. Martin's Press.

Praktische inleiding in de argumentatieleer met veel voorbeeldteksten en analyse-oefeningen. In een 27 pagina's tellende bijlage worden richtlijnen gegeven voor het schrijven van betogende teksten. Aandacht wordt besteed aan inventio-technieken, documentatie, de structuur van betogen, stijl, het schrijfproces en de technische verzorging van teksten.

Russow, Lilly-Marlene en Martin Curd 1988
Principles of reasoning. New York: St. Martin's Press.

Praktisch handboek voor het analyseren, evalueren en opstellen van betogende teksten. In tien hoofdstukken behandelen de auteurs achtereenvolgens argumenteren en redeneren, categorisch redeneren, propositie-logica, inductieve argumentatie, argumentatie in de context, betekenis en definitie, beoordeling van de bronnen van informatie, statistiek en waarschijnlijkheid, juridisch en praktisch redeneren en oorzakelijk redeneren.

Snoeck Henkemans, A.F. 1989
Schrijven. Handleiding voor het opstellen van zakelijke teksten. Taalvaardigheid in de beroepspraktijk, deel 1. Leiden: Martinus Nijhoff.

Praktisch leerboek waarin aandacht wordt besteed aan het formuleren van centrale vragen, het opstellen van tekstschema's, het indelen van alinea's en het formuleren van een tekst. De auteur geeft aanwijzingen voor het opstellen van twee typen argumentatieve teksten: beoordelende en adviserende teksten. Er wordt onder meer uiteengezet hoe argumentatiestructuren kunnen worden gebruikt voor het verkrijgen van samenhang tussen alinea's. Het boekje bevat oefeningen en voorbeelden.

Willis, H. 1975
Logic, language and composition. Cambridge (Mass.): Winthrop Publishers, Inc.

In deel III van dit praktische handboek worden adviezen gegeven voor het schrijven van informatieve en betogende teksten. Aandacht wordt besteed aan de grote lijn van een tekst, de alinea-indeling en stijl. Elk van de twaalf hoofdstukken van deel III wordt afgesloten met oefeningen.