De Tijdspiegel. Jaargang 65

[Deel 1]

[p. 1]

De tweede vredes-conferentie^(*).
Een Terugblik.

Het was voor hen, die de eer genoten ter Vredesconferentie te zijn afgevaardigd, een vermoeiende tijd, - die vier maanden van 15 Juni tot 18 October 1907.

Bijna dagelijks, en dikwijls twee- of driemaal per dag, te vergaderen met een zoo internationaal gezelschap (ongeveer alle min of meer beschaafde natiën van onzen aardbol waren vertegenwoordigd); - een program, dat een zeer groot aantal van de meest belangrijke onderwerpen bevatte, waarbij volkenrecht, diplomatie, strategie (zoo te land als ter zee) beurtelings in aanmerking kwamen; - de bijzondere moeielijkheid, verbonden aan de vertegenwoordiging van kleine staten, in eene vergadering, waaraan ook de groote mogendheden deelnemen; - daarbij het bezwaar, dat men niet vrij is in de aan te nemen houding en de te uiten meening, waar men als lasthebber gebonden is aan instructiën, onverschillig of men daarmede instemt of niet; - de velerlei formaliteiten, die moeten worden in acht genomen, en - wat misschien in de eerste plaats genoemd had moeten worden, - de verplichting om deel te nemen aan tallooze feestelijkheden van allerlei aard gedurende zoo langen tijd, - dat alles was buitengewoon afmattend.

Een geestig gedelegeerde zond, toen de Conferentie omstreeks drie maanden geduurd had, aan zijn familie te huis de prentbriefkaart, waarop zes jeugdige Volendammers, hand in hand, vroolijk dansende zijn afgebeeld, en schreef daaronder: ‘les délégués avant la Conférence’ en iets later die andere prentbriefkaart, waarop vijf oude Volendammers blijkbaar vermoeid op den grond zitten, met het onderschrift: ‘les délégués après la Conférence’ (Een was inmiddels overleden!). Hij wilde door die zending zijn gezin voorbereiden op den treurigen staat, waarin men hem zou zien terugkeeren.

Ik noemde het laatst de feestelijkheden. Onder de gastmalen was er een, dat bijzondere vermelding verdient, omdat het uiting gaf aan

(*) Reeds in Juni j.l. ontving ik van de geachte Redactie het verzoek, voor dit Tijdschrift een artikel over de 2e Vredes-Conferentie te schrijven. Aan dit verzoek voldoende, meen ik, in plaats van een algemeen kritisch verslag van het verhandelde, dat òf geheel oppervlakkig òf veel te uitvoerig zou zijn, mij te moeten bepalen tot het weergeven van den indruk, door de Conferentie in haar geheel op mij gemaakt.

[p. 2]

een gedachte, die menigeen bezielde: het verband tusschen de eerste en de tweede Vredesconferentie. Ik bedoel het zoogenaamde ‘diner des ‘vétérans’, op 15 Juli j.l., door den Rumeenschen afgevaardigde Beldiman, gezant van Koning Carool te Berlijn, aangeboden aan zijne collega's, die ook de 1e Conferentie (in 1899) hadden bijgewoond.

Men herdacht daar het toen doorleefde, - de genesis dier 1e Conferentie.

De verrassende boodschap van Tsaar Nicolaas II, van 12/24 Augustus 1898, had een machtigen indruk gemaakt. Daarbij toch was de leer verkondigd, dat de steeds klimmende oorlogslasten de nationale welvaart ondermijnden, dat gedeeltelijke ontwapening het ideaal is, waarnaar alle regeeringen behoorden te streven, dat de gewapende vrede een ramp is, die, zoo daaraan niet paal en perk werd gesteld, tot den ondergang der natiën zou leiden.

Graaf Mouravieff, de Minister van Buitenlandsche Zaken, verklaarde namens den Tsaar, dat deze hem gelast had de te St. Petersburg vertegenwoordigende Staten uit te noodigen tot een Conferentie, die zich met dat gewichtig probleem, - de vermindering der wapeningen, - zou hebben bezig te houden.

Meenden velen aanvankelijk, toen de telegraaf deze heugelijke tijding bracht, den aanvang van een nieuw tijdperk - een tijdperk van ongestoorden vrede - te mogen begroeten, weldra volgde de ontgoocheling.

Het bleek, dat de Russische alleenheerscher niet, zooals men had vermoed, na overleg met de andere groote mogendheden gehandeld had; het bleek, dat noch aan de Spree noch aan de Seine (waar men vreesde de kans op ‘revanche’ in zake Elzas - Lotharingen te moeten opgeven) het denkbeeld met buitengewone geestdrift was begroet, zoodat het noodig werd aan de Neva naar een middel om te zien, om den alleenheerscher eene eervolle retraite te verschaffen.

En dat middel werd gevonden in de circulaire van Graaf Mouravieff van 30 December 1898/11 Januari 1899.

Sinds des Tsaren boodschap, - zoo werd nu verkondigd, - was er eene merkbare verandering gekomen in den politieken horizon. Verscheidene staten hadden hunne strijdmachten vermeerderd en men mocht dus vragen, of het oogenblik voor het bijeenroepen eener Conferentie als de voorgestelde toen nog even gunstig was als vier maanden te voren.

Deze vraag werd bevestigend beantwoord, en zelfs werd aan het hoofd van het in de circulaire opgenomen program nog het thema van des Tsaren boodschap genoemd, ofschoon in eenigszins meer bescheiden vorm. Voor de réduction des armements was de non-augmentation in de plaats gekomen.

Daarop volgde de vermelding van allerlei onderwerpen, die betrekking hadden op het humaniseeren van den oorlog, de toepassing der Geneefsche Roode-Kruis-Conventie van 1864 ook op den zeeoorlog, de wetten

[p. 3]

en gebruiken van den landoorlog, het verbod van al te wreede strijdmiddelen enz. Geheel aan het slot werden de middelen ter vredelievende oplossing van geschillen tusschen de staten vermeld.

Nu kwam men van alle zijden den Tsaar tegemoet; het gevaar waarmede de eerste circulaire de eerzucht of revanchezucht bedreigde, was geweken. Men zou nu allerlei uit dit oogpunt onschuldige, maar toch hoogst nuttige zaken kunnen bespreken. De Conferentie zou doorgaan, niet als ontwapenings-conferentie, maar (in een onbewaakt oogenblik, waardoor veel leed en teleurstelling is ontstaan, koos men deze benaming): als vredesconferentie.

Deze benaming was noch door het program noch door de handelingen en resultaten der Conferentie volkomen gerechtvaardigd. Van het eerste onderwerp toch, de beperking der wapeningen, kwam niet anders terecht dan eene door Frankrijk voorgestelde motie, waarbij de wenschelijkheid van maatregelen in die richting werd uitgesproken; terwijl de door de Conferentie tot stand gebrachte overeenkomsten en afgelegde verklaringen alle betrekking hadden op de regeling en verzachting van het oorlogsrecht, met uitzondering alleen van de veel besproken overeenkomst betreffende de vredelievende oplossing van internationale geschillen, die intusschen niets bindends bevatte en dus meer het karakter had van eene aanbeveling dier vredelievende oplossing, dan van eene daartoe dwingende wet.

Toch werd bij gelegenheid der tweede Vredesconferentie herhaaldelijk en met zekeren ophef gewezen op de belangrijke resultaten der eerste, wat de handhaving van den vrede betreft. In een enkel opzicht had men het recht dit te doen. Het bekende incident tusschen Rusland en Engeland gedurende den Russisch-Japanschen oorlog, ontstaan door het schieten op eene Engelsche visschersvloot nabij Hull, waaraan zich het Russische eskader, dat op weg was naar de Japansche wateren, had schuldig gemaakt, zou allicht tot een gewapend conflict tusschen de twee eerstgenoemde mogendheden hebben aanleiding gegeven, indien niet, op voorstel van Frankrijk, in toepassing ware gebracht het in de Haagsche overeenkomst van 29 Juli 1899 (vrucht der eerste Vredesconferentie) aanbevolen middel tot voorkoming van oorlog, bestaande in de instelling eener Commissie van onderzoek (enquête). Eene zoodanige Commissie is toen benoemd; zij heeft, zoo als men zich herinnert, te Parijs hare zittingen gehouden en, na vele getuigen te hebben gehoord, het resultaat van haar onderzoek medegedeeld, met het verblijdend gevolg dat Rusland in der minne eene belangrijke som als schadevergoeding heeft betaald, waarmede het incident beëindigd was.

Met zekere voldoening mag de Nederlandsche gedelegeerde, ook ter Conferentie van 1899, hierop wijzen, dat de toepasselijkheid der bepalingen omtrent de Commissiën van onderzoek op het incident van Hull het gevolg was van de aanneming van een amendement op het oorspronkelijke voorstel, waartoe Nederland het initiatief had genomen.

[p. 4]

Volgens het Russische voorstel zouden de Commissiën van onderzoek uitsluitend belast zijn met een plaatselijk onderzoek, naar aanleiding van een geschil ‘par rapport aux circonstances locales ayant donné lieu à un litige d'ordre international’.

Door het bedoelde amendement zijn deze woorden geschrapt, en is de werkkring der Commissiën van onderzoek tot alle geschilpunten van feitelijken aard (questions de fait) uitgebreid. Het door Portugal ondersteunde Nederlandsche denkbeeld werd eenparig goedgekeurd^(*).

De Vredesconferentie had verder een zoogenaamd ‘Permanent Hof van Arbitrage’ in het leven geroepen, waarvoor nu weldra, dank zij de edelmoedigheid van den milliardair Carnegie, te 's Gravenhage een paleis zal worden gebouwd. In werkelijkheid bestaat echter dit zoogenaamde Hof slechts uit een lijst, waarop iedere mogendheid, die de overeenkomst onderteekend heeft, eenige namen heeft geplaatst van personen, die, als men een geschil aan scheidsrechterlijke uitspraak wil onderwerpen, tot scheidsrechters kunnen worden benoemd (iets dat, trouwens, vóór de instelling van het zoogenaamde permanente Hof ook reeds konde geschieden). Voorts is bij de overeenkomst te 's Gravenhage een bureau ingesteld, dat als griffie van het Hof dienst doet.

Sinds de oprichting zijn in het geheel nog slechts vier zaken aan de beslissing van het Hof onderworpen^(†), en het laat zich niet aanzien, dat in de naaste toekomst nieuwe zaken zullen worden aangebracht.

Ondanks dit alles is de eerste Vredesconferentie toch als eene merkwaardige wereldgebeurtenis te beschouwen: de afgevaardigden van bijna alle Europeesche benevens twee Amerikaansche en vier Aziatische staten waren bij elkander gekomen, om ten aanzien van het vroeger bijna uitsluitend op gebruiken en antecedenten steunende oorlogsrecht vaste regelen te stellen en voorts, onder min of meer oprechte betuiging van aller vredelievende gezindheid, eenige middelen aan te wijzen en te regelen, waardoor, als de staten het verkozen, het oorlogvoeren zou kunnen worden voorkomen.

Bedenkt men hierbij, dat er tusschen de verzending van het program in Januari 1899 en de opening der Conferentie (op 18 Mei van dat jaar) al zeer weinig tijd tot voorbereiding was, dan is er alle reden over het door die eerste Conferentie tot stand gebrachte geen ongunstig oordeel uit te spreken.

Wel was het te betreuren, dat door een der onderteekenaren der

(*) Zie de ‘Actes’ der Conferentie van 1899 I p. 108 en IV p. 134 en 179. Bij de toelichting van het amendement (zie de laatstvermelde p.) is o.a. door mij gezegd: ‘Il y a certains faits qu' on ne peut éclaircir sur place: par exemple un fait qui aurait eu lieu en pleine mer’. Het incident van Hull was toevallig juist een geval van dien aard.

(†) Eene vijfde zaak, mede in dat tijdvak te 's Gravenhage door arbitrale rechtspraak tusschen twee staten beslist, is die tusschen Rusland en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, betreffende de aanhouding en neming van vier Amerikaansche schepen verdacht van ongeoorloofde robbenvangst in de Behringzee, waarin ik door beide Staten tot arbiter werd benoemd. Deze vereerende opdracht had ik echter reeds ontvangen, vóórdat er nog sprake was van een ‘permanent Hof van Arbitrage’.

[p. 5]

verdragen over oorlogsrecht van 29 Juli 1899 kort daarna in den Zuid-Afrikaanschen oorlog getoond is, hoe weinig de legerhoofden van dien staat in den geest der door de Haagsche Conferentie vastgestelde bepalingen waren doorgedrongen en dat de Vorst, die de Conferentie bijeengeroepen had, in het verre Oosten een bloedigen oorlog heeft gevoerd, zonder eerst beproefd te hebben een der door hemzelven aanbevolen middelen tot voorkoming daarvan in toepassing te doen brengen.

Maar noch het een noch het ander kan men aan de Conferentie verwijten.

De Russisch-Japansche oorlog werd juist voor President Roosevelt de aanleiding om het bijeenkomen eener tweede Conferentie voor te stellen. Hij achtte dit wenschelijk, vooreerst om na de opgedane treurige ondervinding op nieuw te beproeven door afdoende middelen den vrede voor het vervolg te waarborgen of althans zooveel mogelijk het oorlogvoeren te voorkomen; voorts om ten aanzien van vele onderwerpen, die, onder den invloed van nieuwe uitvindingen en moderne toestanden, in den laatsten oorlog tot onzekerheid en geschil hadden aanleiding gegeven, vaste regelen te doen stellen.

Na langdurige onderhandelingen en nadat President Roosevelt de edelmoedigheid had gehad het doen der uitnoodiging aan den Keizer van Rusland over te laten, werd eindelijk in den winter van 1906 op 1907 tot het bijeenroepen eener tweede Conferentie besloten.

Het bleek echter al spoedig, dat er tusschen de Mogendheden geene eenstemmigheid bestond omtrent hetgeen in die Conferentie verhandeld zou worden.

Terwijl de President Roosevelt, aangemoedigd door de vrede-mannen en vrede-vrouwen zoowel in de oude als in de nieuwe wereld, het oude voorstel omtrent vermindering der wapeningen weder aan de orde wenschte te stellen, kwamen de meeste andere mogendheden (en onder haar, naar het schijnt, ook Rusland zelf) daartegen op en verklaarden enkelen zelfs, aan de Conferentie niet te zullen deelnemen, als het Amerikaansche denkbeeld werd verwezenlijkt, of althans zich van het mede-beraadslagen over dergelijk voorstel te zullen onthouden.

Onder deze omstandigheden toog (in Januari 1907) de Russische hoogleeraar Martens op reis, om te trachten door mondeling overleg overeenstemming tusschen de Regeeringen tot stand te brengen. Weldra bleek, dat dit doel niet bereikt was; want, ofschoon het Amerikaansche voorstel in het door Rusland rondgezonden program niet was opgenomen, mocht toch uit verschillende uitingen worden afgeleid, dat, bepaaldelijk ook in Engeland, de hoop, om dit voorstel ter Conferentie behandeld te zien, geenszins was opgegeven.

De Regeering der Amerikaansche Unie had intusschen ten aanzien der Conferentie eene voorwaarde gesteld, die zij vervuld zag. Terwijl in 1899, behalve de groote Republiek, van de Amerikaansche staten slechts Mexico aan de Conferentie had deelgenomen, zouden thans alle

[p. 6]

Midden- en Zuid-Amerikaansche Republieken daartoe uitgenoodigd worden.

Dit is geschied, en daaraan hebben - wij komen er nader op terug - de in den Haag gevoerde discussiën voor een goed deel hare levendigheid en haar eigenaardig karakter te danken gehad.

Een andere wensch van Noord-Amerika - het aan de orde stellen der zoogenaamde leer van Drago - werd mede vervuld; maar, onder den schijn van ook in dit opzicht den handschoen voor de Zuidelijke Republieken op te nemen, wist de Unie omtrent deze zaak een voorstel te doen aannemen, waardoor de behandeling uitliep op eene groote mystificatie. Ook dit zal hieronder blijken.

Op 15 Juni 1907 kwam de Conferentie, waarin nu 44 staten vertegenwoordigd waren, in de indrukwekkende Ridderzaal van het Haagsche Binnenhof bijeen.

Men verdeelde zich in vier Commissiën, van welke de eerste de thans op den voorgrond gestelde overeenkomst omtrent de vredelievende oplossing van geschillen zou behandelen, terwijl de tweede, behalve de bepaling van het omtrent de oorlogsverklaring aan te nemen stelsel, zich zou hebben bezig te houden met het neutraliteitsrecht in den landoorlog en de herziening der in 1899 vastgestelde wetten en gebruiken van den landoorlog. Tusschen de derde en vierde Commissie werden de belangrijke onderwerpen van zeerecht verdeeld, die op het Russisch program voorkwamen.

De beperking der wapeningen lag dus geheel buiten het kader van de taak der verschillende Commissiën. Toch moest iets gedaan worden om de vrede-vrienden niet al te zeer te ontstemmen. Twee maanden lang heeft men onderhandeld over de vraag, hoe dit geschieden konde, zonder dat iemand zich tot iets behoefde te binden.

Eindelijk, in de algemeene vergadering van 17 Augustus 1907, stond, als resultaat dier onderhandelingen, de Engelsche gedelegeerde Sir Edward Fry op, om in eene lange redeneering nog eens te herinneren, wat het lot van dit onderwerp was geweest in de eerste Conferentie en hoe, ondanks de toen aangenomen motie, de Mogendheden sinds dien tijd steeds waren voortgegaan hunne legers en vloten te versterken, zoodat de budgetten van oorlog en marine tot schrikbarend hooge cijfers waren opgeklommen.

Naar aanleiding van deze omtrent de motie van 1899 opgedane weinig bemoedigende ervaring stelde nu de Engelsche gedelegeerde voor... wederom eene soortgelijke motie aan te nemen, hetgeen, op voorstel van den President Nelidoff, bij acclamatie geschiedde.

Ware het niet beter geweest de zaak geheel te laten rusten, dan zulk eene komedie te vertoonen, waardoor zeker niemand zich bevredigd gevoelde?

Men mag gerust zeggen, dat, naast dit niet op het program geplaatst onderwerp, alle wel daarop voorkomende of binnen de grenzen van het program vallende vraagstukken van ingrijpend belang een soortgelijk

[p. 7]

lot ondergingen, in dien zin namelijk, dat daaromtrent òf in het geheel geene overeenstemming heeft kunnen worden verkregen òf wel alleen in den vorm van geheel platonische verklaringen (voeux).

Ik reken daartoe: de verplichte arbitrage, de instelling van een waarlijk permanent Hof, de onschendbaarheid van den bijzonderen eigendom in den zeeoorlog^(*), de hoofdpunten betreffende de plaatsing van onderzeesche mijnen, de oorlogscontrabande, het blokkaderecht.

Deze negatieve uitslag was voor ieder, die een weinig ondervinding met betrekking tot dergelijke Conferentiën heeft, reeds van den aanvang af te voorzien.

Al de hier genoemde onderwerpen (en vooral die op het gebied van het zeerecht) betreffen beginselen, waaromtrent de opvatting in de verschillende landen zeer verschillend is. Dergelijke zaken moeten niet aan een zoo talrijke en uit zooveel heterogene elementen samengestelde vergaderlng ter behandeling worden voorgelegd, zonder dat men het althans over den grondslag der te treffen regelingen eens is geworden. De uitwerking der bijzonderheden kan dan aan de Conferentie worden overgelaten.

Blijkt het, dat omtrent den grondslag eener gemeenschappelijke regeling nog geene overeenstemming te verkrijgen is, dan behoort men dergelijke onderwerpen niet aan de orde te stellen.

Een onderzoek als het hier bedoelde was aan deze Conferentie niet voorafgegaan.

Vandaar dat omtrent de zooeven genoemde belangrijke onderwerpen voorstellen zijn gedaan, zonder dat men wist of er kans bestond, daarvoor de vereischte eenstemmigheid te verkrijgen.

Het is merkwaardig, van hoe weinig doorzicht enkele delegatiën in dit opzicht blijk gaven.

Zoo was het van den aanvang af volkomen duidelijk, dat Engeland het buitrecht in den zee-oorlog niet zou willen prijsgeven. De groote meerderheid der Britsche staatslieden meent nog steeds, dat dit eene grove politieke fout zoude zijn, omdat het nemen van koopvaardijschepen en hunne ladingen vaak een der meest afdoende middelen is gebleken, waardoor de machtige Engelsche oorlogsvloot den tegenstander afbreuk doet.

Ofschoon nu omtrent deze gezindheid van de Engelsche Regeering weinig twijfel konde bestaan, bleef men toch van de andere zijde maar redevoeringen houden en subsidiaire voorstellen doen, waarover dagen en weken lang beraadslaagd werd, om eindelijk tegenover het belangstellend publiek de onmogelijkheid te doen blijken iets te bereiken in deze richting.

Tegenover Engelands hardnekkigen tegenstand in dit opzicht moest het aanvankelijk verbazing wekken, dat door dien staat de afschaffing van het begrip ‘oorlogscontrabande’ werd voorgesteld. Bij eenig na-

(*) Namens onze Regeering door den eersten gedelegeerde, Mr. de Beaufort, verdedigd.

[p. 8]

denken begrijpt men, hoe Engeland, dat, voor het geval dat het zelf oorlogvoerende partij was, zich het recht wilde voorbehouden koopvaardijschepen en ladingen der tegenpartij buit te maken, tevens, voor het geval dat het onzijdig was, aan zijnen handel volkomen vrijheid van leverantie aan een der oorlogvoerenden, ook van hetgeen thans contrabande heet, wilde verzekeren.

Dat, intusschen de meeste andere groote mogendheden tot een zoo radicalen maatregel als de afschaffing der oorlogscontrabande, zonder dat daarover vooraf eenige onderhandeling was gevoerd, niet zouden medewerken, hadden de Britsche gedelegeerden terstond moeten inzien. Toen hun voorstel (waaraan Nederland, dat zooveel mogelijk neutraal hoopt te zijn, natuurlijk gaarne zijn stem heeft gegeven) in de Conferentie gevallen was, hebben zij nog een poging aangewend om met een zeker aantal mogendheden eene afzonderlijke overeenkomst van gelijke strekking tot stand te brengen; maar ook deze poging mislukte.

Omtrent de andere belangrijke onderwerpen van zeerecht (b.v. de beveiliging der neutrale scheepvaart tegen het gevaar uit het plaatsen van drijvende mijnen in de open zee voortvloeiende), die ter Conferentie behandeld zijn, zonder dat een afdoend resultaat werd bereikt, zou men evenzeer kunnen wijzen op het ontbreken van voorafgaand overleg. Zoodanig overleg zou, b.v. wat laatstgenoemd onderwerp betreft, hebben aangetoond, dat Duitschland meende de vrijheid van handelen zijner admiralen niet te kunnen opofferen.

In een enkel opzicht is het gelukt, ook zonder overleg vóór den aanvang der Conferentie, op het gebied van het internationale zeerecht eene inderdaad belangrijke hervorming tot stand te brengen. Tot dusver wordt, waar in den zeeoorlog een schip genomen is, de rechter van den staat, door wien de neming heeft plaats gehad, als uitsluitend bevoegd erkend om over de rechtmatigheid der neming uitspraak te doen. De eigenaar van het genomen schip heeft dan tegen die rechterlijke uitspraak geen ander middel van redres dan eene reclame, langs diplomatieken weg of wel rechtstreeks bij de Regeering van den staat, die het schip genomen heeft, in te dienen. Meestal echter baat dergelijk middel niet.

Sinds lang is aangedrongen op de wenschelijkheid van eene internationale rechtbank, die in dergelijke zaken als hoogste rechter uitspraak zou doen.

Op voorstel van vier mogendheden (Engeland, Duitschland, Frankrijk en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika) werd tot het oprichten van een internationaal Prijzenhof (Cour des Prises) besloten.

Aanvankelijk had zoowel Engeland als Duitschland een voorstel van dezelfde strekking (maar onderling zeer verschillend) gedaan. Door besprekingen tusschen de gedelegeerden dier beide staten is het gelukt hun beider voorstellen tot één gemeenschappelijk voorstel ineen te smelten, dat ter verdere bewerking verwezen werd naar een Comité van onder-

[p. 9]

zoek, waarin ook de Nederlandsche gedelegeerde, de oud-Minister van Justitie Mr. J.A. Loeff, zitting had.

Men was aanvankelijk verwonderd, dat Engeland bereid bevonden werd de uitspraken zijner hooggeroemde nationale rechters in de maritieme zaken, waarvan hier sprake is, aan de kritiek van een internationaal Hof en aan de vernietiging door zoodanig Hof bloot te stellen. Naar het schijnt is de in den Russisch-Japanschen oorlog opgedane ondervinding, toen Engeland zich over uitspraken van Russische prijsrechters te beklagen had, niet zonder invloed op die bereidverklaring geweest.

In het internationale Hof zullen alle staten, die de overeenkomst aangaan, door een rechter en een plaatsvervangend rechter of door een van beiden vertegenwoordigd zijn, de groote mogendheden (waartoe thans ook Japan gerekend wordt) voortdurend, de andere slechts voor één of twee jaren van elk zesjarig tijdvak. Voor Spanje en voor Nederland is eene gunstige uitzondering gemaakt. Spanje zal gedurende elk zesjarig tijdvak gedurende vier jaren een lid en gedurende twee jaren een plaatsvervangend lid in het Hof hebben; Nederland gedurende drie jaren een lid en gedurende drie jaren een plaatsvervangend lid.

Op het gebied van het internationale zeerecht zijn voorts nog eenige overeenkomsten van ondergeschikt belang tot stand gekomen. Zij bevatten in hoofdzaak de uitdrukkelijke bekrachtiging van in het onbeschreven volkenrecht reeds erkende beginselen, hier en daar met wijziging of aanvulling van het bestaande recht in milden zin.

Het is geenszins mijne bedoeling hier den inhoud van al die overeenkomsten op te nemen. Genoeg zij het te vermelden, dat zij betrekking hebben op de transformatie van koopvaardijschepen in oorlogsschepen; - op het bombardement van steden en dorpen door eene vijandelijke vloot; - op de zoogenaamde ‘délais de faveur’, d.z. de termijnen, aan koopvaardijschepen, die bij het begin van eenen oorlog zich in een vijandelijke haven bevinden, toegestaan om die haven te verlaten; - op enkele beperkingen van het buitrecht in den zeeoorlog ten gunste van de mailbooten, de visschersvaartuigen in kustwateren, de schepen met godsdienstige, wetenschappelijke of philantropische zendingen belast en eindelijk de leden der bemanning van gewone koopvaardijschepen, die voortaan niet meer als krijgsgevangenen zullen mogen worden beschouwd^(*).

Van eenigszins meer belang is de in twee overeenkomsten vervatte regeling der rechten en plichten van onzijdige staten zoowel in den zeeoorlog als in den oorlog te land. In de eerstbedoelde overeenkomst is vooral merkwaardig die omtrent den rechtstoestand van oorlogsschepen van een belligerent, die zich in een onzijdige haven bevinden. Gedurende den Russisch-Japanschen oorlog heeft het vooruitzicht, dat schepen van

(*) Aan de behandeling van alle het zeerecht betreffende onderwerpen is o.a. door de Nederlandsche gedelegeerden Vice-Admiraal Jhr. Röell en Generaal Jhr. den Beer Poortugael en den adjunct-gedelegeerde Jhr. Mr. van Karnebeek ijverig deelgenomen.

[p. 10]

de Russische vloot op hunne reis naar de Japansche wateren wellicht onze koloniale havens zouden aandoen, de vraag doen behandelen, in hoeverre aan die schepen levensmiddelen en steenkolen konden worden verschaft. Bij gebreke van eenige algemeen erkende regelen in dit opzicht waren de meeningen zeer verdeeld. Het verdient daarom toejuiching, dat in eene der uit de 2^e Vredesconferentie voortgevloeide overeenkomsten dienaangaande eene bepaling is opgenomen. Zij komt hierop neder, dat aan de bedoelde oorlogsschepen geene grootere hoeveelheid voedingsmiddelen zal mogen worden verschaft, dan noodig is om hen weder in het bezit te stellen van den normalen voorraad als in vredestijd. Diezelfde oorlogsschepen zullen niet meer brandstoffen mogen innemen, dan vereischt wordt om de naastbij gelegen haven van hun eigen land te bereiken. Voorts zullen zij, wanneer zij zich bevinden in de haven van een land, dat zoodanig stelsel ter bepaling van de te leveren hoeveelheid brandstof heeft aangenomen, zooveel daarvan mogen innemen, als noodig is om hunne bunkers (bewaarplaats der steenkolen) te vullen.

Al moge deze regeling niet in alle opzichten de meest gewenschte zijn, het is in allen gevalle van veel belang, dat er nu eene regeling is tot stand gekomen, waaraan men zich te houden heeft.

Het neutraliteitsrecht in den landoorlog was ter behandeling opgedragen aan eene Commissie (II, 2), waarvan ik de eer had Voorzitter te zijn. Van haren arbeid, waaraan door een groot aantal hoofdofficieren (generaals, kolonels, benevens een paar vlagofficieren) en twee kapiteins, in het geheel 31 militairen, benevens vele diplomaten en rechtsgeleerden, te zamen tot 37 verschillende nationaliteiten behoorende, werd deelgenomen, heb ik de aangenaamste herinnering bewaard.

Overeenkomstig de op den arbeid van alle Commissiën toegepaste methode was ook hier aan een weinig talrijk Comité (Comité d'Examen) de voorbereiding der ontwerp-overeenkomst opgedragen: in dit Comité waren Duitschland, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije, Engeland, de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, Nederland^(*), België, Luxemburg, Cuba en Japan onder mijn presidium vertegenwoordigd.

Het is gelukt ten aanzien der rechten en plichten van neutrale Staten eene overeenkomst tot stand te brengen, waarbij de dienaangaande in het onbeschreven volkenrecht bestaande vraagpunten alle in eenen voor de vrijheid der neutralen gunstigen zin beslist werden.

Ik vermeld hier slechts de bevestigende beantwoording der vraag, - die ook gedurende den Russisch-Japanschen oorlog de gemoederen in beweging heeft gebracht, - of neutrale staten mogen toelaten, dat oorlogvoerenden van de op neutraal gebied zich bevindende telegrafen of telefonen gebruik maken.

In dezelfde overeenkomst zijn eenige niet onbelangrijke bepalingen opgenomen omtrent het gebruik van spoorwegwagons in oorlogstijd, die men aan het initiatief der Luxemburgsche Regeering verschuldigd is. Volgens deze door den Luxemburgschen Minister van Staat Eyschen

(*) Door den Luitenant-Generaal Jhr. den Beer Poortugael.

[p. 11]

met veel talent verdedigde bepalingen is het den oorlogvoerenden, behalve ingeval van dringende noodzakelijkheid, verboden spoorwegmaterieel, afkomstig van onzijdige staten, onverschillig of het aan die staten zelve of aan maatschappijen of bijzondere personen toebehoort, voor oorlogsdoeleinden op te eischen (te requisitioneeren) of in gebruik te nemen. Het bedoelde materieel moet zoo spoedig mogelijk naar het land, vanwaar het gekomen is, teruggezonden worden. De neutrale staat zal evenzoo, in geval van nood, het van het gebied van een oorlogvoerenden staat afkomstig materieel mogen terughouden en gebruiken. Over en weder zal eene schadeloosstelling voor het gebruik betaald worden in verhouding tot den omvang van het materieel en den duur van het gebruik.

Aan dezelfde Commissie II, 2 was ook opgedragen het ontwerpen eener regeling omtrent het openen der vijandelijkheden. Men herinnert zich, dat de door de Japanners gedane aanval, waardoor de Russisch-Japansche oorlog eenen aanvang nam, niet was voorafgegaan door eene oorlogsverklaring. Van de eene zijde werd toen beweerd, dat zoodanige verklaring niet noodig was, omdat men konde volstaan met het afbreken der diplomatieke betrekkingen, hetgeen geschied was door het terugroepen van den Japanschen gezant te St. Petersburg. Van Russische zijde, daarentegen, werd de handeling van Japan als eene schending van het volkenrecht gekenschetst.

Ter Vredes-conferentie is nu, zonder verzet, de noodzakelijkheid van eene oorlogsverklaring of van een ultimatum onder mededeeling, dat bij niet-voldoening daaraan de toestand van oorlog zal intreden, noodzakelijk geoordeeld. Het voorstel, echter, om te bepalen dat een termijn van 24 uur zou moeten verloopen tusschen de oorlogsverklaring en den aanvang der vijandelijkheden, is verworpen.

Volledigheidshalve moet hier nu nog vermeld worden de herziening der in 1899 als uitvloeisels der eerste Vredesconferentie, onderteekende overeenkomsten omtrent de toepassing van de Roode-Kruis-Conventie op den zeeoorlog en omtrent de wetten en gebruiken van den oorlog te land, en eindelijk de in 1899 voor een tijdvak van vijf jaren onderteekende en dus sedert vervallen Declaratie, houdende verbod van het werpen van projectielen uit luchtballons.

Alles oorlogsrecht.

Van de voorstellen, die op de handhaving van den vrede betrekking hadden, is niets anders aangenomen dan dat tot het wijzigen en aanvullen der in 1899 vastgestelde regeling voor de Commissiën van onderzoek en voor het arbitraal geding.

De pogingen om, hetzij op ruime schaal, hetzij binnen enge grenzen, de verplichte arbitrage tusschen staten in een algemeen mondiaal verdrag te doen opnemen, hebben alle schipbreuk geleden.

Zooals men weet, zijn er sinds de eerste Vredesconferentie tusschen onderscheidene staten algemeene arbitrage-overeenkomsten gesloten;

[p. 12]

maar de verplichting om geschillen, die tusschen hen mochten ontstaan en niet in der minne kunnen worden bijgelegd, aan scheidsrechterlijke beslissing te onderwerpen, is daarbij aangegaan onder dit voorbehoud, dat zij niet betreffen de levensbelangen van den staat noch de nationale eer. Daar nu iedere staat zelf te beslissen heeft, of zoodanig uitzonderingsgeval aanwezig is, bestaat de verplichting feitelijk niet. Alleen het arbitrage-verdrag tusschen Nederland en Denemarken, van 12 Februari 1904, waarin het bedoelde voorbehoud niet voorkomt, kan naar waarheid eene algemeene overeenkomst van verplichte arbitrage genoemd worden.

Nu werd van vele zijden gepoogd door de tweede Vredesconferentie een door alle staten te onderteekenen verdrag te doen vaststellen, waarbij voor een aantal internationale geschillen, hetzij door eene algemeene formule, hetzij door aanwijzing der onderwerpen, waarop de geschillen betrekking hebben, de arbitrage zonder voorbehoud zou worden bedongen.

Al dadelijk bleek, dat eene algemeene formule geen afdoenden steun zou vinden, zoodat men in geen geval meer zou kunnen verkrijgen dan een beding van verplichte arbitrage voor geschillen omtrent enkele bepaald aangewezen onderwerpen, en dat nog wel onderwerpen van weinig belang.

De zaak had hierdoor reeds veel van haar beteekenis verloren; maar bovendien was het niet moeilijk reeds bij den aanvang der Conferentie te voorspellen, dat onderscheiden staten het verplichte arbitrage-verdrag, zelfs tot dat minimum beperkt, niet zouden willen aanvaarden.

Men moet erkennen, dat de bedenkingen, tegen zoodanig mondiaal verdrag door den Duitschen afgevaardigde Baron Marschall von Bieberstein aangevoerd, niet zoo gemakkelijk te wederleggen zijn.

In allen gevalle konde men in Juli met zekerheid aannemen, dat Duitschland en Oostenrijk-Hongarije (en waarschijnlijk ook het derde lid der triplice, Italië) benevens nog eenige kleinere staten niet tot het sluiten van een wereldverdrag omtrent invoering van verplichte arbitrage zouden medewerken. Derhalve moest dus het denkbeeld voorloopig als niet voor verwezenlijking vatbaar worden aangemerkt.

Toch bleef de Voorzitter der Commissie, die de arbitrage te behandelen had, de welsprekende Léon Bourgeois, tot October de zaak slepende houden, telkens en telkens beproevende de tegenstanders te overreden of althans tot eenige transactie te bewegen. Hij gaf daarbij blijk van veel talent en veel volharding, maar het gewenschte resultaat werd niet bereikt.

Zonder gevaar was overigens deze manier van doen niet. Door het voortdurend rekken der behandeling van dit onderwerp ontstond eindelijk tusschen voor- en tegenstanders - en meer bepaald tusschen de Fransche en de Duitsche gedelegeerden - een eenigszins gespannen verhouding, die eerst een einde nam, toen het den fijnen Italiaanschen diplomaat Graaf Tornielli gelukt was, beider instemming te verkrijgen voor eene prachtig gestileerde motie, waarbij verklaard werd, dat allen het eens waren over het beginsel der verplichte arbitrage en dat slechts bezwaren van

[p. 13]

juridischen aard het tot stand komen van een verdrag hadden verhinderd; voorts, dat de leden der Conferentie eenparig erkenden, dat al de staten van den aardbol door hunne samenwerking gedurende meer dan vier maanden niet alleen elkander hebben leeren begrijpen en meer tot elkander genaderd zijn, ‘mais ont su dégager au cours de cette longue collaboration un sentiment très-élevé du bien commun de l'Humanité’.

Het verdient opmerking, dat, ofschoon hier in den tekst gewaagd wordt van eene eenparige verklaring der Conferentie, de Vereenigde Staten van Noord-Amerika, Japan en Rumenië zich van stemming onthouden hebben.

Wat hiervan echter zij, de verklaring was fraai gesteld, maar de zaak werd daardoor natuurlijk geen stap verder gebracht. Ook de tegenstanders van de verplichte arbitrage zagen geen bezwaar hunne stem ten gunste der verklaring uit te brengen.

Ik moet ronduit bekennen, dat ik tot de zoodanigen behoor, die van een mondiaal verdrag als het bedoelde, aangenomen dat het mogelijk ware het tot stand te brengen, al zeer weinig nut in het belang van den wereldvrede verwachten.

Arbitrage is zeker ook tusschen staten een voortreffelijk middel om geschillen te beslissen, mits het rechtsgeschillen zijn. Oorlogen, intusschen, ontstaan bijna nooit door een geschil over het wederzijdsch recht, maar veeleer uit geschillen over werkelijke of vermeende belangen. En zulk een belangen-strijd zal een staat wel zelden of nooit aan de beslissing van scheidslieden willen onderwerpen.

Is het werkelijk een rechts-strijd, die tot oorlog leidt, dan is meestal het beroep op een beweerd recht of de bestrijding van zoodanige beweringen een voorwendsel om oorlog te kunnen voeren en niet de oorlog het middel tot oplossing van een rechtsgeschil.

Daarom meen ik, dat, hoe nuttig de internationale arbitrage ook moge zijn als middel om vaak netelige rechtsgeschillen tot eene oplossing te brengen en zoodoende de vriendschappelijke verhouding tusschen staten te handhaven, het middel zelden of nooit tot voorkoming van een oorlog zal worden aangewend.

Is dit in het algemeen waar, hoeveel te meer geldt dit dan niet voor de geschillen, die men kan aannemen dat zullen voortvloeien uit de overeenkomsten van onbeduidenden aard, geplaatst op het lijstje, waarover in de 2e Vredesconferentie de strijd eigenlijk liep.

Tractaten betreffende de wederzijdsche ondersteuning van onvermogende zieken; - de bescherming van arbeiders; - het voorkomen van aanvaringen ter zee; - de maten en gewichten; - de scheepsmeting; - het loon en de nalatenschap van matrozen, enz. enz. - welke staat zal daarover ooit een oorlog gaan voeren?

De Nederlandsche delegatie heeft - en terecht - zich voor al die zaken ten gunste der verplichte arbitrage verklaard, zelfs voor nog vele andere, die geene meerderheid hebben kunnen erlangen, als b.v. de tractaten omtrent de veepest, - de phylloxera (!) en meer dergelijke.

[p. 14]

Maar om het eindresultaat zullen wij, als vrienden van den vrede, niet behoeven te treuren.

Wie meent, dat door overeenkomsten als de voorgestelde het oorlogvoeren voorkomen wordt, is een al te groot optimist.

Ook als eene uiting van vredelievende gezindheid, waarvan men een zedelijken invloed op de gezindheid der Regeeringen verwacht, zou zulk eene regeling weinig of niets beteekenen. Integendeel, - uit de beperking der verplichte arbitrage tot enkele geschillen van onbeduidenden aard zou men allicht geneigd zijn af te leiden, dat het middel voor de oplossing van ernstiger geschillen niet geschikt wordt geoordeeld.

Dit neemt niet weg, - laat mij dit, alvorens van het onderwerp af te stappen, ter voorkoming van misverstand, nog eens uitdrukkelijk herhalen, - dat, ook naar mijn oordeel, opdracht der beslissing van internationale geschillen aan scheidsrechters eene uitmuntende zaak is, en dat alles geschieden moet om de arbitrage meer en meer ingang te doen vinden.

Veel meer, intusschen, dan door de verplichting om enkele soorten van onbeduidende geschillen aan zoodanige beslissing te onderwerpen, zal ter bereiking van dit doel kunnen strekken het in het leven roepen van een werkelijk permanent college, waarvan in voorkomende gevallen de tusschenkomst zal kunnen worden ingeroepen om, zonder veel omslag, veel tijdverlies en groote kosten, ontstane geschillen tot oplossing te brengen.

Het daartoe door de Vereenigde Staten van Noord-Amerika ter Conferentie gedane voorstel, strekkende tot oprichting van een Hof, dat met 17 leden zou rechtspreken, was in zijn opzet en uitwerking te grootsch, te veel omvattend. Juist daardoor is voedsel gegeven aan den strijd over de wijze van samenstelling van het Permanente Hof, waarin volgens het Noord-Amerikaansche voorstel, door Duitschland en Engeland gesteund, alleen de groote Mogendheden voortdurend door een lid zouden worden vertegenwoordigd, - de andere staten slechts bij afwisseling gedurende een grooter of kleiner aantal jaren^(*).

Tegen deze regeling kwam men met kracht op, omdat men daarin zag eene miskenning van de volkenrechtelijke gelijkheid der staten. Vooral de talentvolle gedelegeerde van Brazilië, de heer Ruy Barbosa, Vice-President van den Braziliaanschen Senaat, trachtte in welsprekende redevoeringen het verwerpelijke der voordracht aan te toonen, en daar velen zich bij hem aansloten, gelukte het hem de aanneming daarvan te verijdelen. Men wilde echter niet, dat de arbeid, aan deze zaak besteed, vergeefsch zou zijn geweest, en men besloot daarom alle artikelen van het ontwerp-verdrag, met uitzondering van die betreffende de samenstelling van het Hof (‘alleenig maar 't kritiekste niet!’), in de Slot-Akte der Conferentie op te nemen, als aanhangsel van een ‘Voeu’,

(*) Nederland was ook hier zeer goed bedacht, daar het gedurende 10 van elke 12 jaren door een lid in het Hof zou vertegenwoordigd zijn.

[p. 15]

waarbij de Mogendheden worden uitgenoodigd alsnog tot eenstemmigheid omtrent die samenstelling te geraken!

Zoo was dan ook het Permanente Hof begraven, evenals de verplichte arbitrage en vroeger de beperking der wapeningen.

De oppositie van Brazilië en de andere Zuid-Amerikaansche Republieken was vooral merkwaardig, omdat zij gericht was tegen een door Noord-Amerika met veel ingenomenheid aangeboden voorstel. Zij maakte vooral daarom een diepen indruk op de Conferentie: men zag daarin toch het bewijs, dat de door de groote Republiek van het Noorden, die zoo gaarne als beschermster der Zuidelijke staten optreedt, begeerde hegemonie op den grondslag van het Pan-Amerikanisme, in het Zuiden niet meer zoo onverdeelde goedkeuring vindt als vroeger. In den laatsten tijd heeft de zoo stoffelijke als intellectueele ontwikkeling der Zuid-Amerikaansche Republieken reuzenschreden voorwaarts gedaan. Dit heeft natuurlijk ten gevolge, dat men zich meer onafhankelijk gevoelt tegenover het Noorden, en dit geldt vooral de twee aanzienlijke Republieken Brazilië en Argentinië. Beide waren in de Conferentie uitstekend vertegenwoordigd.

Tusschen de delegatiën dier beide Staten bleek intusschen weldra groot verschil van gevoelen te bestaan omtrent de zoogenaamde leer van Drago.

Dr. Luis Drago, een der gedelegeerden van Argentinië, is vroeger Minister van Buitenlandsche Zaken van die Republiek geweest en heeft in deze hoedanigheid op 29 December 1902 een schrijven gericht tot den Argentijnschen gezant te Washington, Garcia Merou, waarin hij krachtig opkwam tegen de door Europeesche mogendheden aangewende pogingen, om door dwangmaatregelen betaling te erlangen van gelden, door een Amerikaanschen staat, ter zake van gesloten leeningen, aan onderdanen van die Europeesche mogendheden verschuldigd.

Het gold toen Venezuela.

Tal van gronden werden door hem aangevoerd, ten betooge der onrechtvaardigheid van een gewapend optreden in dit geval. Naast de rechtsgronden verdient vooral vermelding een argument van zuiver staatkundigen aard, - de vrees namelijk, dat dit gewapend optreden zou kunnen leiden tot annexatie van Amerikaansch grondgebied, in strijd met de leer van Monroe: America for the Americans.

De stelling, door den kundigen en ijverigen Minister met veel talent verdedigd, en daarom weldra als de leer van Drago aangeduid, heeft vele pennen in beweging gebracht. Toen nu de tweede Vredesconferentie in aantocht was, wist men den President Roosevelt over te halen haar in het program der Conferentie te doen opnemen, in de hoop dat die leer daar door Noord-Amerika gesteund en door de Conferentie goedgekeurd zou worden.

Wat geschiedde?

Door de Noord-Amerikaansche delegatie werd bij monde van Generaal Porter in het breede het onrechtvaardige van het gewapend optreden

[p. 16]

in het door Dr. Drago bedoelde geval betoogd ter toelichting van een voorstel, strekkende om te verklaren, dat zoodanig gewapend optreden niet geoorloofd zou zijn, tenzij de staat, die zijn schulden niet betaalt, geweigerd heeft een door de crediteuren voorgestelde arbitrage aan te nemen of wel, nadat hij die aangenomen heeft en, door een arbitraal vonnis tot betaling veroordeeld is, zich aan dit veroordeelend vonnis niet heeft onderworpen.

Dit voorstel, in schijn strekkende om de leer van Drago te bekrachtigen, bevatte wel beschouwd juist de veroordeeling van die leer. Immers, terwijl Drago het gewapend optreden, om den staat tot betaling zijner uit geldleening voortspruitende schulden te noodzaken, volstrekt onrechtmatig verklaart, erkende het voorstel juist de rechtvaardigheid van zoodanig optreden, indien een arbitrage geweigerd of aan het veroordeelend arbitraal vonnis niet voldaan is. Daar nu arbitrage in het bedoelde geval wel meestal met veroordeeling zal eindigen (het geldt toch hier in den regel wanbetaling van niet te betwisten schulden), zal de voorwaarde niet moeilijk te vervullen zijn.

Het voorstel werd door de Conferentie aangenomen; ook de Zuid-Amerikanen gaven daaraan hunne stem, onder protest tegen het tweede gedeelte, dat de rechtmatigheid van het gewapend optreden onder de vermelde voorwaarde inhield.

Brazilië heeft, zooals ik opmerkte, zich weinig ingenomen betoond met de leer van Drago. Een staat, die zijne schulden betaalt, zoo sprak de Heer Ruy Barbosa, behoeft geen wapengeweld ten gunste van crediteuren te vreezen. Door de rechtmatigheid daarvan te betwisten, vermindert men zijn krediet: Brazilië sluit zich bij zoodanig verzet niet aan.

Zou wellicht tusschen Brazilië en Argentinië nog eenmaal strijd gevoerd worden over den eersten rang onder de Zuid-Amerikaansche Republieken?

Laat ons hopen, dat de Vredes-Conferentiën, al zijn hare onmiddellijke, in overeenkomsten belichaamde resultaten gering, toch dit gevolg mogen hebben, dat zij de volkeren meer en meer overtuigen van de dwaasheid van gewapenden strijd om uitbreiding van grondgebied of vermeerdering van macht of invloed. Al moet erkend worden, dat ter tweede Conferentie de staten meer deden blijken van hun streven om zich zoo weinig mogelijk te binden, dan van hun zucht om door afdoende maatregelen tot handhaving van den wereldvrede mede te werken, toch mag men aannemen, dat dergelijke bijeenkomsten, waaraan alle volkeren der aarde op vriendschappelijke wijze deelnemen, een krachtig middel zijn om de openbare meening afkeerig te maken van den oorlog met al de daaruit voortvloeiende ellende.

Zoo zij het!

Den Haag, December 1907.

T.M.C. Asser.