De Tijdspiegel. Jaargang 63

[p. 467]

De laatste Fransche veste in Nederland.

De blokkade van Delfzijl, 1813-1814. Bewerkt onder toezicht van den Chef van den Generalen Staf door den Generaal-Majoor F.H.A. Sabron. Koninklijke Milit. Acad. 1906.

Woord- en redekunst zijn soms noodig om helden en wijzen der geschiedenis een handje te helpen in hunne heldhaftigheid en wijsheid; maar geen schooner heldendicht dan een onopgesmukt verhaal van ware gebeurtenissen, steunende op ‘pièces justificatives.’ Een dergelijk verhaal ligt hier voor ons.

Na de groote gebeurtenissen van 1813 verliet de Fransche troepenmacht gaandeweg ons land, behoudende eenige vaste punten, die achtereenvolgens voor de wapenen der verbonden mogendheden moesten zwichten. Eén der vastgehouden punten was de kleine vesting Delfzijl in den uitersten noordhoek van ons land.

De Commandant, Kolonel Maufroy, beschikte voor de verdediging over 1200 man en 200 vuurmonden, getallen die alleszins voldoende zouden geweest zijn, wanneer onder het personeel niet geweest waren een groot aantal landzaten, voor den Commandant een minder vertrouwbaar element.

In November 1813 werd de stad ingesloten door eene samengeraapte Hollandsche troepenmacht, bestaande uit schutters, halfgeoefende, slecht gedisciplineerde boeren en vrijwilligers, gesteund door een bataljon Pruisische landweer en eenige Engelsche oorlogsschepen op de Eems. Deze, in hun geheel minderwaardige troepen, konden geen krachtigen zaakkundigen aanval op de stad doen, maar sloten haar van de buitenwereld af, zoodat de bezwaren van een volkomen isolement zich meer en meer geldend maakten. Aanvulling van oorlogsbehoeften was uitgesloten, en voor levensmiddelen moesten herhaaldelijk uitvallen en rooftochten in de omliggende dorpen plaats hebben. De Commandant liet zich hierin niet onbetuigd, herhaaldelijk traden de belegerden krachtig offensief op.

Met de insluitingstroepen was uit een militair oogpunt niet veel te beginnen; bij aanvallen uit de vesting liepen meerderen van hunne posten weg, velen deserteerden om zich aan de ontberingen van een wintercampagne bij strenge vorst te onttrekken, bij allen bestond groote neiging om ‘huis toe’ te gaan; kortom, zij bewezen voor de zooveelste maal, dat samengeflanste troepen, zonder scherp omlijnde plichten en rechtsverbanden, ongeschikt zijn voor oorlogshandelingen van langeren duur. Er is dan ook bij dit beleg geen sprake van belangrijke wapenfeiten, ingespannen mijn- en sappeursarbeid, vernuftige aanvals- en verdedigingsmethoden. Van beide zijden bleef men de kat uit den boom kijken, maar daarbij was het zedelijk nadeel aan de zijde

[p. 468]

der belegerden. Hoe meer toch de gealliëerden tusschen 1 Januari 1814 en Maart d.a.v. terrein wonnen in Frankrijk, des te kleiner werd de kans op herbezetting van Holland door de Franschen. Uitzicht op ontzet bestond na Januari voor Delfzijl niet meer.

Onder die omstandigheden komt een eeresaluut toe aan de Chefs van beide partijen. Aan Hollandsche zijde wisten de Generaal Graaf van Limburg Stirum, de Kolonels Busch en Van der Capellen, de overste Valkenberg en vele jongeren door onverdroten ijver en een uitstekend voorbeeld hunne slecht betaalde en weinig krijgshaftige mannen in zooverre tot hun plicht te houden, dat de insluitingslinie in stand bleef; de vesting-commandant, diep doordrongen van zijn plicht de hem toevertrouwde sterkte voor den Keizer te bewaren, bleef onverzwakte geestkracht behouden, ook toen aan zijn kant gebrek, desertie en steeds ongunstiger omstandigheden dreigden.

Het doet goed - en de geachte schrijver vergat het niet - van dezen ons vreemden bevelhebber een paar ridderlijke trekken te releveeren. In het bezit der zeesluizen binnen Delfzijl, had hij, door die te openen, de halve provincie Groningen onder zeewater kunnen zetten, waardoor zijne taak ongetwijfeld lichter zou geworden zijn; uit humaniteit hield hij de vloeddeuren gesloten. Toen later, bij invallenden dooi, de landstreek gevaar liep door polderwater geïnundeerd te worden, opende hij de ebdeuren om zooveel noodig te spuien; waar hij menschenlevens en bewoonde oorden sparen kon, heeft hij het gedaan.

Zeer interessant is de periode der onderhandelingen omtrent de overgave der vesting. Het kan niet betwijfeld worden, dat Kononel Maufroy door meer of minder vertrouwbare berichten allengs op de hoogte kwam van de toestanden in Frankrijk en erkennen moest, dat de geluksster van Keizer Napoleon aan het tanen was. Maar hij bleef getrouw aan het antwoord, door hem in Februari gegeven op eene opeisching der veste door Graaf van Limburg Stirum: ‘vous voulez Delfzijl, monsieur le Comte, prenez le.’

Zelfs toen hij in het begin van Mei berichten en proclamatiën ontving, die hem met stelligheid de veranderingen in het Fransche gouvernement deden kennen, antwoordde hij hoffelijk maar beslist aan den commissaris van het nieuwe Fransche Bestuur: ‘Niemand zou mij meer vertrouwen op de medegedeelde berichten inboezemen dan uw persoon, en uwe tegenwoordigheid zou voldoende zijn mijn twijfel op te heffen, maar de strengheid der Fransche militaire wetten en eenige ondervinding verplichten mij in mijn twijfel te volharden.’ Of hij gelijk had!

De Kolonel Maufroy heeft dan ook de veste niet in den gewonen zin overgegeven aan den belegeraar. Eerst op stelligen last van het Fransche gouvernement werd eene overeenkomst gesloten tusschen de Commissarissen van de Fransche en Nederlandsche Besturen, tengevolge waarvan Delfzijl aan den Nederlandschen Commissaris werd overgedragen.

Terecht meende Maufroy, dat hij recht had met slaande trom, vliegende vaandels en brandende lonten - alzoo met volle krijgseer - uit te trekken, en jammer, dat te constateeren valt, dat het Nederlandsche gouvernement nog zoo onredelijk en kleinzielig was, te trachten op dezen billijken eisch te beknibbelen. Maufroy hield echter vol en hij smaakte de voldoening, dat zijn verlangen werd ingewilligd. Den 23^en Mei werd de stad door de Franschen, als laatste bezetting op Nederlandsch gebied, ontruimd.

[p. 469]

In de correspondentie tusschen de wederzijdsche Commandanten heerscht veelal een toon van openhartigheid, goede trouw en ridderlijkheid, die hoogelijk te waardeeren is. Vooral de brieven van Maufroy hebben voor ons veel aantrekkelijks. Het moge waar zijn, dat de man dikwijls wat te diep in het glas keek, in heldere oogenblikken schreef hij klaar, correct en logisch, te meer nog op prijs te stellen, daar hij gedurende 20 jaar op alle slagvelden van Europa had meegestreden. Het kan ons voor dien braven dienaar des Keizers leed doen, dat hij reeds spoedig na zijn terugkeer in Frankrijk, als zoovelen, op half tractement gesteld en een paar jaar later gepensioneerd werd. Het bestuur van Lodewijk XVIII had, zooals men weet, weinig eerbied voor militaire eigenschappen, allerminst voor de vertegenwoordigers van den keizertijd.

Ten slotte een kort, maar welgemeend woord van hulde aan den bewerker van dit boek. De Generaal Sabron heeft met groot talent bronnen bestudeerd en stof verzameld, met onpartijdigheid de gebeurtenissen gewaardeerd, helder en klaar de feiten in het licht gesteld, in een stijl waaraan men den eenvoudigen, degelijken en wetenschappelijken man herkent.

B.