De Tijdspiegel. Jaargang 44

[p. 537]

Nieuwe uitgaven en vertalingen.

De afvallige. Een roman naar het Engelsch van Robert Buchanan, schrijver van St. Napoleon, Wraak en Gerechtigheid enz. Apeldoorn, N.A. Hingst.

The new Abelard, zoo luidt de oorspronkelijke titel van dezen niet alledaagschen roman. Daargelaten het recht van den vertaler tot de keuze van een anderen titel, dan de auteur zelf aan zijn werk gaf, schijnt ons toch deze keuze niet ongeschikt. Wel doet de eigenaardige verhouding der twee hoofdpersonen nu en dan denken aan die van Abelard en Heloïse uit de 12^de eeuw, maar toch is het feit van Bradley's afval van het kerkelijk geloof hier het hoofdmotief, de spil, waarom alles in den roman zich beweegt.

Hij, vicaris der Engelsch-Episcopaalsche, man van talent en wetenschap, is het orthodoxe geloof ontwassen en begonnen een geestelijk Evangelie te prediken van een idealen Christus, met verwerping van bijna alle historiciteit der Schrift, behoudende toch de reine en verhevene ideeën, erin neergelegd. Zijn standpunt gelijkt min of meer op het ethisch-idealistische van sommigen onzer moderne theologen, maar door den auteur, die er blijkbaar niet mee is ingenomen, min of meer geparodieerd of misschien niet begrepen. Van deze nieuwe opvatting van Christendom en godsdienst hoopt Bradley, dat de Kerk zijner vaderen meer en meer zal worden doordrongen en daardoor voor dreigende versterving bewaard en tot een nieuw, krachtig leven gewekt. Daaraan wil hij zijne krachten en gaven wijden.

Met dit streven, hoewel zij het in zijne diepte niet begrijpt, vereenzelvigt zich, met geheel hare geestdriftige en geloovige ziel, een bewonderenswaardig rein en edel vrouwelijk wezen, Alma Craig, de schatrijke, beeldschoone weeze, Bradley's verloofde, die zich met al de liefde en toewijding van een diepgevoelend en hartstochtelijk vrouwenhart aan hem heeft gehecht. Als hij straks om zijne ketterij wordt uitgestooten, dan troost haar lieve mond: ‘Waar gij gaat, zal ik volgen; uw land zal mijn land zijn en - uw God mijn God.’ Wreed wordt die schoone droom door het noodlot verstoord, door het noodlot, vertegenwoordigd door een droevig geheim uit zijn verleden, dat hij haar niet openbaren durft. Het berooft hem van zijn vrede, breekt zijne geestkracht, verlamt zijn wil, ontadelt zijn karakter en voert hem tot eene schandelijke daad, door wanhoop en wroeging gevolgd. Toch staat onder dit alles zijne Alma als een zegenende engel hem nabij, hem, ‘son maître, ou plutôt son père; son époux, ou plutôt son frère’; zij, ‘sa servante, ou plutôt sa fille, son épouse, ou plutôt sa soeur’. Totdat Nemesis komt en hen onherroepelijk scheidt.

De blijkbare tendenz van deze tragische geschiedenis is geene andere, dan in het licht te stellen, hoe de wijsgeer-theoloog door het wegwerpen van

[p. 538]

de oude steunselen van het gezagsgeloof ook zijne zedelijke kracht, ook zijn adel van karakter verliezen en in den levensstrijd ten ondergaan moest. Het zijn ten slotte de passiespelen te Ober-Ammergau, die eindelijk zijne moegefolterde ziel en zijn verdord hart het licht en den vrede terugschenken en hem sterven doen in het geloof zijner kindsheid.

Het zij verre van ons, in dezen in te stemmen met den auteur; toch mogen wij hem onze hulde niet onthouden voor de wijze, waarop hij deze tragedie heeft opgevat en uitgewerkt. Kenden wij Buchanan reeds uit ‘Wraak en Gerechtigheid’ als een meester in het teekenen van aangrijpende tooneelen en machtige hartstochten, hier overtreft hij zichzelven en stijgt nu en dan tot de hoogste vlucht. Wij zeggen het met volle vrijmoedigheid den recensent uit The Times na: ‘Dit proza bevat menige bladzijde, die zich tot waarachtig welsprekende poëzie verheft.’ Het aandoenlijk schouwspel van een groot karakter, dat zichzelven verliest, die jammerlijke tegenstrijdigheid tusschen willen en handelen, is geschilderd met eene ontroerende realiteit.

Jammer, dat de auteur door 't aanbrengen van enkele wijzigingen geene oplossing en verzoening gevonden heeft. De slotindruk zou zeker bevredigender zijn geweest.

Den denkenden en belangstellenden lezer wordt dit goed vertaalde, nog al compres gedrukte werk gaarne aanbevolen.

H.

Tépé.

Graaf Leo Tolstoï. De Kozakken en Tafreelen uit het beleg van Sebastopol, vertaling van F. van Burgvliet. Amsterdam, A. Rössing.

Reeds in 't jaar 1860 verscheen dit werk in 't oorspronkelijk Russisch. Eerst sedert enkele jaren werd meer dan één roman van dezen auteur in 't Fransch en Duitsch vertaald en daardoor onder de aandacht ook van onze letterkundigen gebracht. Busken-Huet in De Portefeuille, Hooijer in De Gids verkondigden hoog zijn lof en tegenwoordig kan niet meespreken over de literatuur van den dag, wie niet ten minste één zijner werken gelezen heeft. Met belangstelling ziet voorzeker menigeen reeds weer te gemoet ‘Oorlog en Vrede’, thans bij Gouda Quint te Arnhem ter perse en met een warm woord van aanbeveling van Gerard Keller voorzien.

Deze hooge ingenomenheid mag in alle opzichten verklaarbaar worden geacht. Tolstoï mag waarlijk worden gesteld onder de schrijvers van den eersten rang. Meester in 't vertellen, geniaal teekenaar met de pen, van eene zeldzame opmerkingsgave van 't groote en 't kleine, 't schijnbaar weinig beduidende, maar wat juist vaak de karakters preciseert en waarin de poëzie des levens verborgen ligt. Realist, zonder geweld te doen aan kiesch gevoel en goeden smaak, is hij nog veel meer idealist van 't zuiverst gehalte, die de hoogste aspiratiën der menschelijke ziel en de diepste aandoeningen des gemoeds weet op te merken en op de juiste waarde te schatten en ze zijne lezers mede te doen doorleven.

In De Kozakken vergezelt de lezer een jong officier van adellijken huize, het ijdele leven der hofkringen en de jacht naar zingenot moede, op zijne reis naar den Kaukasus, waar hij, als vaandrig bij de grenstroepen ingedeeld, menschenkennis en levenswijsheid zoeken en door nieuwe indrukken en ervaringen zijn leven verrijken wil. Niet, wat men een boeienden roman

[p. 539]

pleegt te noemen, met eene kunstig ineengezette intrige, biedt dit verhaal ons aan. Het verplaatst u te midden van eene grootsche, schoone natuur, onder eene menschenmaatschappij met levensopvattingen, zeden, gebruiken en eigenaardige godsdienstige uitingen, als gij niet vermoed hadt, dat in de Christenwereld bestond. Gij leeft er het leven mee der Kozakken, bij hunne wachtvuren en schermutselingen, op hunne stoute jacht- en plundertochten, met hunne ruime begrippen over de waarde van leven en eigendom, waar het den vijand geldt; in hunne huiselijke omgeving, bij hunne dolle drinkgelagen en in den vrijen, ongekunstelden omgang der jongelieden van beiderlei geslacht, toch ook weer naar hunne eigen, eigenaardige vormen. Ge treft er mannen aan als de woudberen hunner wildernissen, forsche, frissche vrouwenfiguren, met al de deugden en gebreken van de dochteren Eva's van alle tijden. Door dit natuurleven bekoord en meegesleept, in blakende liefde ontstoken voor de schoonste uit den Kozakschen maagdenkring, zou onze naar hooger levensdoel strevende jonge edelman, opgenomen in den stam, daar zijn blijvend geluk hebben gezocht, indien niet bijtijds het voorwerp zijner liefde zich van hem had afgewend tot den uitverkoren en roemruchten held van haar eigen geslacht.

Hooger nog dan dit verhaal stellen wij de Tafreelen uit het beleg van Sebastopol, die de kleinste en laatste helft van dit boekdeel innemen. Heftig woedt de strijd om de bedreigde stad. Weken achtereen worden de bastions daaromheen door het vijandelijk geschut geteisterd en tot vormlooze massa's steen en puin vergruizeld. Steeds meer, ondanks menigen stouten uitval der belegerden, naderen de loopgraven der Franschen en week aan week, dag bij dag, nadert met noodlottige zekerheid het einde. Wat gaat er om in de zielen dier heldhaftige verdedigers, die daar, tusschen puinhoopen, lijken en gewonden, geen oogenblik zeker van hun leven, hun plicht vervullen tegenover het vaderland en den hoogvereerden Czaar en vader aller Russen? Daar wordt gegeten en gedronken en gelachen en geschertst en geïntrigeerd en benijd, maar nu en dan wordt ook de alledaagsche sleur afgewisseld door oogenblikken van verheven ernst, door de hoogste en heiligste aandoeningen en gevoelens. In het vuur beproefde helden staan doodsangsten uit; in zachtmoedige naturen openbaart zich de leeuwenaard; pas gisteren in het vuur gedoopten rooken kalm hunne sigarette naast het vuurbrakend kanon; onder een kogelregen in slagorde schertsen de soldaten met elkander over de dolle sprongen van een ruiterloos paard op de vlakte. En intusschen drukt daar een echtgenoot den laatst ontvangen brief zijner gade dicht aan het hart, terwijl voor het oog van den jongen vaandrig het visioen verrijst van zijn laatste afscheid uit het ouderlijk huis. Het zieleleven van den soldaat in oorlogstijd - ziedaar, wat men deze tafereelen zou kunnen noemen. En Tolstoï verstaat de kunst, dat leven in zijne fijnste nuances te beschrijven. Hat hier geene lichte lectuur wordt aangeboden en niet zulk eene, wier schoonheid en waarde terstond door een groot deel onzer romanlezers zal worden gevat, ligt voor de hand. Maar in menigen kring zal de kennismaking met dezen auteur eene bron openen van rein en rijk genot.

H.

Tépé.

[p. 540]

Katia, door den Russischen schrijver Graaf Leo Tolstoï, vertaald door Jeanne Huygens. Amsterdam, P.N. van Kampen en Zoon.

De goede vertaling, de keurig nette uitvoering en druk van dit handige boekske zijn den inhoud waardig. We ontmoeten hier den auteur op een gansch ander gebied dan in het hiervoren aangekondigde werk. Het niet zeer uitgebreide verhaal, dat zich op een zomernamiddag gemakkelijk lezen laat, bevat een kleinen roman uit het huwelijksleven der beide hoofdpersonen, bijna geheel tusschen hen beiden afgespeeld.

Hij was haars vaders vriend en later de voogd en mentor geweest van haar, die hem met afgodische vereering en innige liefde aanhing. Hij, de Russische Graaf Serge Michaelowitz, de welontwikkelde landedelman van edele beginselen, die het leven op zijne goederen en voor zijne onderhoorigen verkoos boven dat in het drukke gewoel der groote wereld. Zij, op het land opgevoed, met de wereld en hare bekoringen onbekend. Als eene idylle vloden hunne eerste huwelijksmaanden daarheen; slechts om en voor elkander bestonden zij. Maar allengs begonnen ook weer andere gedachten en dingen zijne belangstelling in te nemen, zijn tijd te vorderen, en het jonge vrouwtje begon een gevoel van onvoldaanheid, van ongedurigheid te ontwaren; ze begon te haken naar afwisseling, beweging, leven. Ze gaan naar Moskou, naar Petersburg, en de landelijke maar begaafde schoone wordt de ster der gezelschappen, gaat op in den glans en 't genot van haar roem. Wel blijft nog de liefde, maar van weerszijden betwijfeld; steeds verder verwijderen ze zich van elkaar: zij, bitter bedroefd over zijne toenemende koelheid, hij, droevig teleurgesteld over hare genotzucht en ijdelheid; hij, steeds meer zich terugtrekkende, zij, de verzenen slaande tegen de prikkels, totdat ontgoocheling en zielsvermoeienis haar tot hem terugvoeren en straks, na veel strijd en zielskwelling, ze elkander weer leeren verstaan. ‘Op dien dag’ - zoo verklaart Katia aan het einde van haar verhaal - ‘eindigde mijn roman met mijn echtgenoot. Het tijdperk onzer eerste liefde bleef als een weemoedige, zalige herinnering in ons voortleven... een nieuwe liefde, voor den vader mijner kinderen, verving de oude. Op andere wijze, maar even gelukkig als vroeger, is dit schoone tijdperk van mijn leven nog niet ten einde, want duurzaam geluk en tevredenheid zijn alleen aan den huiselijken haard en in de reine genietingen van het familieleven te vinden.’

Dit eenvoudig verhaal, door de meesterlijke pen van Tolstoï met de fijnste trekken geschetst, is een getuigenis te meer van zijn groot en veelzijdig talent en heeft als zoodanig geene aanbeveling van noode.

Jammer, dat enkele kleine zonden tegen taal en stijl bij de correctie zijn over het hoofd gezien.

H.

Tépé.