De Tijdspiegel. Jaargang 36

Een eersteling.

Een Vlaamsche jongen, door Wazenaar. Gent, Boekhandel W. Rogghé (J. Vuylsteke).

‘Dit werkje’ - zegt de Schrijver - ‘heb ik geschreven, doordien ik er mij onwillekeurig toe genoopt voelde en ik mij geweld had moeten aandoen om het niet te schrijven.’

Ik heb geen enkele reden, om 's mans oprechtheid in twijfel te trekken en merk deze verklaring aan als een bewijs, dat de ‘kiem’ van een dichter of kunstenaar in hem zit, die zich, volgens zijn eigen beeldspraak, ‘ontworstelen’ wilde ‘aan het geborsten moederei’; met andere woorden, dat hij aanleg heeft voor poëzie en bovendien ‘zich zelf’ wil zijn, omdat hij ‘iets is’.

[p. 82]

Deze zijn eersteling, dien hij ‘van onder de pers ziet komen met eene ontroering in zijn hart als van den beeldhouwer, die zijn proefklei de eerste maal ten toon stelt’, is in proza geschreven, maar bevat ook ettelijke gedichten, quasi gevloeid uit de pen van den Vlaamschen jongen, den held of hoofdpersoon van het verhaal.

Mijne scherpzinnigheid is niet groot genoeg, om uit te maken, hoeveel van het hier verhaalde autobiographie, hoeveel verdichting kan zijn; zóó waar en natuurlijk is de beschrijving. Er komt genoeg in voor, om het vermoeden te wettigen, dat de Auteur, die zich onder den pseudoniem Wazenaar verbergt, eigen levenservaring geeft; maar ook weder is er veel, dat daaraan doet twijfelen. Het gemis van eigenlijk gezegde intrige of buitengewone, romantisch ingekleede gebeurtenissen wekt bedoeld vermoeden, terwijl daartegenover het verzwijgen van wat den stempel der werkelijkheid op het geheel had moeten drukken, weder aan fictie doet denken. Hoe dit zij, laat ik in het midden, en geef de verzekering, dat in dit werkje, bij veel, dat voor den Schrijver pleit, nog iets.... onbeholpens, had ik haast geschreven, maar dat is te ongunstig geoordeeld, ik bedoel iets ongeoefends op te merken valt. De Verhaler is nog niet altijd meester over zijn stof; hij worstelt met technische bezwaren, om den goeden vorm te vinden. Kunstenaar is hij dus nog niet, maar, naar mijn inzien, wel op weg om het te worden.

In zijn Vlaamschen jongen heeft hij den langdurigen, vaak zoo hoogst moeielijken strijd willen schilderen om het maatschappelijk bestaan, den strijd van een armen knaap uit den kleinen boerenstand, om dat te worden, waartoe hij een innerlijken aandrang gevoelt. Hij laat hem beginnen als ‘koewachter’, geeft hem een mijmerenden, voor natuurschoon gevoeligen, dichterlijken aanleg en bedoelde armoede als zijn eersten en grootsten vijand. Het eenige wapen, dat hem de overwinning belooft, biedt de geestelijkheid in hare scholen hem aan, ja, als hij tot haar wil toetreden, spiegelt zij hem gouden bergen voor. Maar hierdoor begint voor den toekomstigen seminarist, den priester in spe, een nieuwe, niet minder zware strijd: aan den eenen kant staan zijn natuurlijke aanleg, zijn leergierigheid, zijn rein menschelijk, zedelijk gevoel; aan den anderen kant geestelijke dwang, dom bijgeloof, tegennatuurlijke onthouding. Zijn vrijheidlievend, dichterlijk gemoed, welks vuur wordt aangeblazen door eene opkomende, in liefelijke verzen zich ontboezemende eerste liefde, behoudt de overhand; hij ontsnapt aan de priesters der Kerk, om zich aan de voeten te zetten van die der wetenschap, en wordt student in plaats van seminarist. Helaas, zijne armoede, of eigenlijk die zijner steeds achteruitgaande familie, blijft hem belemmeren; en als hij het door volhardende vlijt tot interne in een hospitaal gebracht heeft; als hij zijn eigen geldgebrek eindelijk te boven gekomen is, stoot de haat der vervolgzieke clericalen hem weder in de ellende terug. Hij laat zich

[p. 83]

echter niet ontmoedigen. Hoe? dat vertelt ons de Schrijver niet duidelijk; maar de student volhardt tot het einde toe en wordt een hooggeacht, welgesteld geneesheer, tevens letterkundige, die zich beroemen kan op bekendheid met de notabiliteiten op letterkundig gebied in Zuid en Noord.

Een der bewijzen voor het nog ongeoefende van den Schrijver, waarop ik hierboven doelde, vind ik juist in het vroeg mededeelen van deze latere, persoonlijke kennismaking met dichters en schrijvers, lang voordat zijn held daarop eenig uitzicht heeft. De toekomst wordt daardoor ontijdig onthuld en den lezer het genot benomen van ze zelf te vinden. Het slot van een dergelijk verhaal wil wel gegist, maar mag niet vooraf geweten worden, en het is gebrek aan kunstvaardigheid, zoowel te veel als te weinig van de uitkomst te openharen.

In dat vooruitloopen der geschiedenis, in verband met de bescheidenheid, waarmede de Schrijver altijd spreekt over 's jongelings dichterlijk talent, ligt tevens de grond voor het vermoeden, dat waarheid en verdichting hier dooreengemengd zijn, welk vermoeden steun vindt in de schildering van den uit het Vlaamsche leven als gegrepen, allertreurigsten invloed van bijgeloof en priesterdwang op de bevolking. Door het gansche werkje schemert de toeleg heen, het onredelijke en onzedelijke, ja, het tegennatuurlijke van den Roomschen fetischdienst en het bigotte ascetisme van monniken en nonnen in het licht te stellen. Moge deze te duidelijk doorschemerende tendenz schade doen aan de kunst, hiertegenover staat, dat juist het kunstelooze, naïeve van den verhaaltrant den lezer dikwijls als in het werkelijke leven verplaatst. Hij leeft met de door den Roomschen zuurdeesem doortrokken lagere standen der Vlaamsche maatschappij mede.

Blijkbaar behoort de Auteur tot de zoogenaamde vrijzinnige Katholieken in België. Hij is in merg en been anti-clericaal en ijvert voor meer redelijke, godsdienstig-zedelijke beginselen, dan die van zijne Kerk, met dezelfde geestdrift als voor zijne Vlaamsche of Dietsche moedertaal.

Als hem deze aankondiging onder de oogen mocht komen en hij een welgemeenden raad wil aannemen van iemand, die zijne goede bedoeling en zijn dichterlijken aanleg waardeert, zou ik hem aanraden, in plaats van bij ettelijke schrijvers, die hij noemt, liever ter schole te gaan bij de mannen van de nieuwe richting op godsdienstig gebied in ons vaderland. Wat bij de door hem aangehaalde corypheeën op letterkundig gebied over dit onderwerp te vinden is, werd sedert jaren reeds en zeker veel beter gezegd door tal van onze godgeleerden van naam, die gebroken hebben met iedere kerkleer, alle autoriteitsgeloof: anticlericalen in de schoonste beteekenis van dit woord. Zij mogen ‘modernen’ gescholden worden, hun wetenschap waarborgt hen tegen supranaturalisme en dogmatisme, hun zedelijke ernst drijft hen voort, om langs den koninklijken weg naar waarheid en wijsheid te zoeken, en hun godsdienst is geen zaak van het hoofd, maar van het hart, geen leer, maar leven, rein menschelijk, echt zedelijk leven. Onder

[p. 84]

hen zijn er bovendien genoeg, bij wie beginnende dichters en schrijvers les kunnen nemen in het beoefenen der letterkunde, of in het vormen van hun stijl en in het gebruiken van onze hoog te waardeeren moedertaal.

Wat het laatstbedoelde betreft, toont de zich noemende Wazenaar een echte Vlaming te zijn. Hij gebruikt tal van woorden, bij ons, Noord-Nederlanders, òf verouderd òf in andere beteekenis gebezigd, en bovendien niet weinig provincialismen. Voor ‘de kleine wereld der Dietsche gouwen’, waarvoor hij schijft, kan dat volstrekt geen kwaad; zij verstaat hem des te beter; voor Hollanders is het niet onaardig te zien, hoe zulk een Vlaming Nederlandsch schrijft; maar als hij voor Zuid en Noord beide wil dichten en schrijven, verwijs ik hem naar Heremans en anderen, met wier taal- en letterkundige verdiensten hij niet alleen bekend toont te zijn, maar die hij nastreven wil bovendien.

Ik maak er hem geen verwijt van, dat hij, evenals onze Cremer en anderen, nu en dan mannen en vrouwen uit het volk hun eigen taal laat spreken. Dat verhoogt het dramatische en plastische der beschrijving, en - in het voorbijgaan gezegd - hoe meer een schrijver van zulke verhalen dramatiseert en schildert, in plaats van te beschrijven, des te beter! - maar hij gebruike het volksidioom niet te dikwijls. Menig Noord-Nederlander kan hem dan niet altijd volgen. Ik herinner mij - 't is nu al vele jaren geleden! - bij mijne eerste kennismaking met onze Vlaamsch sprekende, toen met ons kibbelende broeders, dat ik hen hoogst gebrekkig verstond. Bij gelegenheid, dat ik een beleefdheidsbezoek bracht aan eene adellijke dame, uit Gent afkomstig, moest ik haar verzoeken Fransch tegen mij te spreken, omdat ik van haar allerliefst gebabbel de helft zelfs niet begreep... Ik heb toen tijd genoeg gehad, om de mij omringende, Vlaamsch sprekende bevolking te leeren verstaan, en amuseerde mij met de naïeve manier van zich uit te drukken der door Wazenaar ten tooneele gevoerde arme luidjes. Maar als menig niet-Vlaming leest: ‘Onz' Héére mé' 'ne goeie' messing komme' wel overéén!’ ‘Doâr stoât djuust e'rend, dat hoâst vet es’, zal het niet veel helpen, of ik hem al zeg: ‘Peis' 'né' kéér!’ tenzij hij de beteekenis uit het voorafgaande en eene ophelderende noot weet af te leiden.

En hiermede meen ik aan mijne verplichting als aankondiger en tevens aan den bescheiden wensch van den Schrijver voldaan te hebben. ‘Onpartijdig’ heb ik mijne meening gezegd over dezen eersteling, dien ik in vele opzichten aanprijzenswaardig vind, als een boeiend verhaal, al bevat het geen fijn gesponnen intrige noch sterk op de verbeelding werkende tafereelen. Tot eene ‘gestrenge critiek’ gevoelde ik mij niet geroepen. De enkele wenken, door mij gegeven, neme de Schrijver ter harte of late ze voor hetgeen ze zijn; maar aanmoedigen, om voort te gaan, boeken, vooral menschen te bestudeeren en zich te blijven oefenen in prozastijl zoowel als in dichtmaat, durf ik hem gerust.

Kampen, Maart 1879.

j. hoek.