De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 361]

Letterkunde.

Waar of onwaar?

De wonden van ons Volksleven. - Neerlands Heden en Neerlands Toekomst door Multavidi. Rotterdam, J.H. Dunk, 1875.

Het publiek ontvangt hier eene matige brochure, die in verscheidene opzichten eene akte van beschuldiging mag heeten tegen het tegenwoordig geslacht. Die is evenwel niet gesteld in den geest en toon van wijlen Mr. Bilderdijk; zij is veeleer gematigd en vrijer van overdrijving dan tal van bezwaren tegen den geest der eeuw, zich grondende op de oude waarheid, ‘dat het de gerechtigheid is die een volk verhoogt, maar dat de zonde het verderf der lieden is.’

Het is die algemeene stelling, welke de schrijver toepast op Nederland, het standpunt waaruit hij den toestand onzes volks beschouwt, om tot niet zeer gunstige resultaten te komen, waarbij hij zich in strijd verklaart met het ‘jonge Holland,’ met de voorstanders der ‘moderne beschaving’, die hem wederkeerig hun niet zeer vriendelijk ‘liberaal van gisteren [bl. 71]’ toevoegen en in hem een hunner minstgerechtigde tegenstanders zien zullen.

Na ter loops te hebben gewezen op de vorderingen op wetenschappelijk en industriëel gebied, op weggevallen vooroordeelen en misbruiken, op hetgeen de philantropie in verschillende opzichten deed en teweeg bracht, waardoor men zou meenen, dat onze maatschappij haar toppunt van geluk reeds genaderd moest zijn, brengt hij zijne grieven in, die evenveel klacht en druk en ellende, voornamelijk onder de volksklassen veroorzaken. Hij zoekt de bronnen daarvan ‘in daling van het zedelijk peil onder alle standen, ten gevolge van strijd, scheuring en toenemend ongeloof in ieder kerkgenootschap - in meer schijn dan wezen van welvaart welke men slechts bij enkele standen vindt - in de slechte opvoeding aan onze kinderen gegeven - en in het verbroken evenwicht op staatkundig, godsdienstig en maatschappelijk gebied, het gevolg van hollenden vooruitgang, emancipatiewoede en uit dezen geboren revolutiegeest.’

[p. 362]

Wij willen niet vragen, of die punten van aanklacht niet juister geformuleerd hadden kunnen worden, maar meer zien op den inhoud en de zaken. Eene ervaring nog wat langer dan die van den schrijver, die in 1848 nog student was, heeft referent niet tot laudator temporis acti gemaakt, en hij houdt het met den ouden wijze, die raadt: - ‘Zeg niet, dat de vorige dagen beter waren dan deze; want gij spreekt dat niet wijselijk.’ - Het gaat met de ondeugden en gebreken, als met grasseerende ziekten. Nu heerscht de eene dan de andere krankheid meer algemeen, terwijl de tegenwoordige het hardst wordt gevoeld.

Er zijn in ons volksleven wonde plekken die met erger dreigen, indien daaraan geen paal en perk wordt gesteld; en zelfs de meest met het tegenwoordige ingenomene zal moeten erkennen, dat Multavidi niet ten onrechte op onderscheidene daarvan den vinger heeft gelegd. Of wie kan met het wulpsche, lusten prikkelende in vertooningen en muziekuitvoeringen, in café's chantants, met het ruwe, baldadige van onze kroegloopers, met die opgedreven weelde in kleederdracht, met die vrij algemeene gemeene genotzucht in onze hoogere en lagere standen vrede hebben? - Dat is erger euvel dan alle strijd en twist op godgeleerd gebied, al zagen wij deze ook gaarne gebannen, en al konden wij daarom mede schier afkeerig worden van elke kerk, welke geloofsdwang ten kerker maakte, die menigen onzin voorstond en als waarheid noodig ter zaligheid opdrong, die geen rekening wilde houden met de vorderingen der wetenschap. Priesters en ook predikers, van moderne als orthodoxe zijde, hebben het hunne toegebracht om de Kerk, en helaas! ten gevolge van dien den godsdienst, bij tal van menschen in miskrediet te brengen. Hier is de schuld zoowel aan orthodoxisme, als aan modernisme [bl. 55].

Op bl. 29 is het een en ander in des schrijvers voorstelling ons niet helder. Wij houden de spaarbanken voor weldadige instellingen voor de arbeidende klassen. Had hij, waar hij ontkent dat in de meerdere opbrengst der belastingen een bewijs van bloei en welvaart des volks zou te vinden zijn, gewezen op de millioenen welke de schatkist uit den accijns op het gedistilleerd trekt, dat zou beter doel hebben getroffen. Daar is een kanker die aan 's volks welzijn en vooral aan dat der mindere maatschappelijke standen knaagt, die de bron wordt van onvrede in- en ondergang van gezinnen, die een open deur is tot misdaden van allerlei soort. En nog moet men dronkenschap bij rechtbanken hooren aanvoeren als ter gunste van beschuldigden pleitend, nog moet men soms getuige wezen, dat zelfs militairen in zulk een toestand langs de straten zwalken. Waarlijk, daar is reden, niet om te zeggen: ‘zooveel millioenen voor de schatkist gewonnen!’ maar veeleer: onberekenbare waarde aan volkswelvaart en zedelijkheid der natie verloren!

In het hoofdstuk: ‘Slechte opvoeding enz.’ is veel wat wij beämen, denkend aan het woord, waarmede Jean Paul zijn Levana besluit: - ‘Geef ons waardige moeders, opdat wij flinke kinderen en edele men-

[p. 363]

schen bekomen.’ De vrouw ís dit, zij kán dat, en dit of dat níet - zijn algemeene uitspraken, die menige uitzondering lijden. We zijn misschien nog meer dan de schrijver vrienden van het individualiseeren. Er zijn er onder de vrouwen, die meer dan de meeste mannen verstandsmenschen zijn, zonder daarom het vrouwelijke af te leggen. Noord-Amerika met zijne onderwijzeressen bij duizenden, is daarvoor een bewijs. - Wij zijn het met hem eens, dat men ruim veel aan wetenschappelijke africhting doet, terwijl werkelijke verstandsontwikkeling, gemoed en zedelijkheid daaronder lijden. Voor de ontwikkeling der vrouw zou meer tijd en gelegenheid komen, indien men die niet te veel vermorste aan kleeding en nietsbeteekenende oefeningen, handwerkjes enz. Wat de schrijver zegt over het vroegtijdig deel aan vermaken en uitspanningen, welke men der jeugd reeds gunt [bl. 36], heeft onze volkomen sympathie.

In ‘Verbroken evenwicht op staatkundig, godsdienstig en maatschappelijk gebied’ zijn wij het minder eens. Wij vreezen voorshands althans zoo veel minder voor de annexatiezucht van Duitschland, en roemen niet zoo hard op de viering van den 1^sten April 1872. Die was, bij sommig goeds, in menig opzicht eene bedroefde en bedroevende ‘openbaring van den ontwaakten volksgeest [bl. 53].’ Feesten, luidruchtigheid zullen steeds velen aantrekken; en hoe jammerlijk hoog steeg de opbrengst van den accijns op den jenever in die maand!

Het militairisme beschouwen we als een geesel en een schande voor onzen tijd, waardoor veel euvels bij weinig goeds wordt gesticht, eene verspilling van edele krachten. In vredestijd ledigloopers bij alle drukte, in tijd van oorlog vernielallen. Voor enkelen moge die stand een leerschool wezen, voor meerderen is hij een bederf. Men hoore en zie in onze kazernes en kroegen op welk laag peil van zedelijkheid velen daar staan en anderen doen zinken. Wij zouden wenschen, dat men althans van de remplaçanten een afzonderlijk korps formeerde, waarin men ook menig oudgediende stoppen kon; en dit te hartelijker, ten aanzien der laatsten, wanneer het tot algemeenen dienstplicht ooit moge komen. Ons Hollandsch gemeen is zeer gemeen.

In ‘Neerlands toekomst’ vraagt de schrijver naar de oorzaak, althans de hoofdzonde, waaruit zoo veel kwaads voortkwam, en noemt als zoodanig ‘den hoogmoed van het menschelijk hart’, dien hij als reden aanvoert, dat de mensch tegen God opstond, dat hij zelfzuchtig en liefdeloos, ongeloovig, weêrspannig tegen de gestelde machten, genotzuchtig en pronkziek werd, die den geneesheer een onteerend dualisme in het hart legde, waardoor hij jegens rijken en aanzienlijken hartelijk en welwillend, jegens armen onvriendelijk en onhartelijk kon zijn, hoogmoed die de godsdienstleeraars verdeelde, waardoor de kleine burgerij van hare zonen heeren, van hare dochters juffrouwen poogt te maken. - Er is waars in; doch het is niet de waarheid, niet de geheele waarheid. Er zijn nog andere oorzaken dan deze. De ziekte is

[p. 364]

veel meer gecompliceerd en er waren meerdere symptomen op te geven. Ook in de opgave van de middelen tot herstel spreekt hij menig waar en goed woord tot menschen van velerlei stand en betrekkingen, waarvan wij slechts vreezen, dat het de stem zal wezen eens roependen in de woestijn, het allerminst doordringende tot hen, die het meest noodig hadden die te hooren.

Wij zien de zaken niet zóo donker in, al denken we ook met bezorgdheid aan de Nemesis in de historie. Trouwens de schrijver was vroeger, gelijk hij bl. 71 zegt, een voorstander van het liberalisme en reeds Sokrates zeide, ‘dat het in den aard van het paard lag om te veel rechts te gaan, wanneer men het afleerde om zich ter linker te keeren.’