De Tijdspiegel. Jaargang 33

[p. 535]

Practijk en theorie der rechtswetenschap.

Redevoering den 14den October 1867 uitgesproken bij de overdracht van het rectocaat der hoogeschool te Groningen, door Mr. W. Modderman, Groningen bij Wolters.

‘Niets is gemakkelijker’, zeide mij onlangs een mijner vrienden, ‘dan de aankondiging van een geschrift, waarmede men zeer ingenomen is.’ Dat oordeel is, naar mijne opvatting, niet in alle opzichten juist te achten; waar aan den eenen kant kan worden geprezen en aan de andere zijde afgekeurd, is de stoffe overvloediger; anderszins vervalt men allicht in het gebrek van aan te halen hetgene ons het meeste aantrok en overschrijdt men daardoor het doel van de aankondiging eener kleine schriftuur, vooral wanneer men die in veler handen wenscht.

Deze oratie, zoo al niet rechtstreeksch voor uitgebreider kring bestemd, dan voor welke ze werd voorgedragen, is niettemin overwaard in handen van onze juristen te komen.

In hoofdzaak is de strekking van de redevoering eener castigatio, niet eenmaal eene modica, maar evenwel eene verdiende, van de uitsluitende richting, die zich openbaart bij practici en theoritici op juridisch gebied.

De aanval van den Groningschen Hoogleeraar is het eerst gericht tegen de practici, welke de door de theorie als juist erkende regelen niet toepassen.

Zonder dit geheel te verschoonen erkent hij echter, dat het niet te verwonderen is, dat de practijk zich hecht aan autoriteit. ‘Zij moet eene keuze doen’ zegt hij; ‘haar is de zekerste weg de beste, al is hij theoretisch niet de meest juiste’.

Volkomen recht zelfs heeft de practicus die zoo handelt, want de advocaat, die door zijn client geraadpleegd over het al of niet opzetten van een proces, waarover eene gevestigde jurisprudentie bestaat, welke voorzien doet dat de actie zal worden ontzegd, zou verkeerd doen, door het instellen der vordering aan te raden, omdat hij overtuigd is dat die jurisprudentie theoretisch onjuist is.

Even als de medicus zijne proeven niet doet in corpore vivo, maar in corpore vili, mag hij de beurs van zijn client niet wagen aan den lust om te trachten de wetenschappelijk erroneuse jurisprudentie omver te werpen.

Waar echter op bladz. 9 gezegd wordt ‘dat in de practijk dwalingen worden verkondigd, en door de jurisprudentie theoriën gehandhaafd, die reeds begraven hadden behooren te worden’ gaan we met den redenaar geheel mede. Men is huiverig om op eene eenmaal gevestigde rechtspraak terug te komen en natuurlijk, want vele belangen zijn daarmede gemoeid, maar men zij toch niet al te huiverig, wanneer de onjuistheid er van op goede theoretische gronden is aangetoond.

[p. 536]

De groote grief tegen de practici is deze, dat ze te weinig theoretisch ontwikkeld zijn; zij bezitten alleen wetskennis en de wet is slechts het A.B.C. van den rechtsgeleerde; het recht verstaat men niet, al kent men alle wetten en wetboeken van buiten.

Het is waar, is men eenmaal jur. utr. doctor, dan meenen zeer velen, dat zij er zich toe kunnen bepalen, de quaesties te bestudeeren die zich voor hen in de praktijk opdoen, en genoeg te hebben gedaan, wanneer ze gewapend met een of ander arrest hun tegenstander kunnen bestrijden.

De overtuiging is nog niet voldoende gevestigd, dat na het verlaten der Academie, voor den jurist, de eigenlijke studie eerst aanvangt; dat het daar de plaats is waar men behoort te leeren werken, en lust krijgen voor de studie. Gelijk eerst thans het begrip tot rijpheid komt, dat er op het gebied der geneeskunde specialiteiten belmoren te zijn, en de Med. Chir. et Art. Obstet. Doctor, in alle die vakken te huis zijnde, beter doet zijne studiën aan een onderdeel te wijden, waarvan hij geheel meester kan worden, zoo zal voor den rechtsgeleerde ook meerder voorliefde voor het een of ander vak der rechtswetenschap aanwezig zijn, en hij zich daaraan liever in hoofdzaak moeten wijden, ofschoon hij daarom niet mag verzuimen op de hoogte der andere vakken te blijven.

De theoretici komen er bij den Hoogleeraar niet beter af dan de lieden van de praktijk. ‘Aan hen’, zoo begint het weinig vriendelijk oordeel, ‘ligt de voornaamste schuld van de wanverhouding tusschen theorie en practijk.’ Eene halve bladzijde wordt gewijd aan de weinig voortreffelijke wijze, waarop onze wetten in de Tweede Kamer tot stand komen, waar de aangebrachte wijzigingen in, of toevoeging van artikelen, niet zelden het verband van het op goeden theoretischen grondslag gebouwd geheel verbreken.

Daarna komen de aan de spits der wetenschappelijke rechtsbeoefening staande Duitschers aan de beurt, en ten bewijze dat de wetenschap niet geeft wat de practijk behoeft, worden tal van voorbeelden te berde gebracht.

Een paar er van kunnen we niet nalaten onder de oogen onzer lezers te brengen:

‘Volkmar en Löwy maken, voortbouwende op de Creationstheorie van Kuntze, den wissel tot schuldeischer en laten hem alle lotgevallen van een gewoon mensch doorleven. Hij wordt geboren, gedoopt, bevestigd, hij wandelt, lijdt gebrek, wordt geëerd, rijdt of wordt gereden, presenteert zich, sterft, en wordt eindelijk begraven.

In prozaïsche, nuchtere zaken, als wissels en orderbriefjes, ontdekt Kuntze de heerlijkste poezie.

Wir erblicken in dem gebundenen (persönlichen sola -) Wechsel den Epischen Unterbau, in dem Inhaberpapier met seiner ungezügelten Feuerseele die geheimnisvolle Lyrik, und in dem Ordrepapier die beruhigende, versöhnende Wendung zum Drama’

[p. 537]

De practijk keert natuurlijk aan dergelijke werken den rug toe, zegt Mr. M., maar ook aan anderen, die zoo onmogelijk zwaar gestileerd zijn, dat men ze schier zou moeten analyseren, om de begrippen te kunnen vatten. En niet alleen onze oostelijke naburen, maar ook een enkele onzer landgenooten gaat aan dit gebrek mank.

Aan die weinige overeenstemming tusschen practijk en theorie schrijft de hoogleeraar toe, het zich openbarend verlangen naar het leeken-element in de rechtspraak toe, doch hij ziet geen heil in dat geneesmiddel; wij zouden het zelfs voor een bepaalde ramp houden.

Ook daarom juichen we dit geschrift toe, hetwelk zoo goed den vinger op de wond legde. Is het hier en daar scherp, het is daarentegen geheel waar en bovendien uiterst vermakelijk.

Geeft nu de hoogleeraar de middelen aan de hand om de kwaal, die hij ons doet kennen, ook te genezen? Ja en neen, hij eindigt met het verzoek, dat de practicus meer belangstelling toone in de theorie, en dat de theoreticus zijne beginselen toetse aan de eischen der maatschappij en geene nevelachtige theorien verkondige, die niet uit de verschijnselen van het werkelijk leven zijn afgeleid, doch hij doet die verzoeken na gezegd te hebben, dat het onmogelijk is een recept te geven voor betere theoretische en practische beoefening der rechtswetenschap.

Zal er al naar onze overtuiging weinig kans zijn, dat aan het tweede verzoek worde voldaan, - aan den man, die zoo juist begreep, welke fouten onzen practici aankleven, zij het gegeven voldoening te smaken van den lust, dien hij zeker bij zijne studenten opwekt en aanwakkert om geene wet- maar rechtsgeleerden te worden en om, na het laatste examen achter den rug te hebben, door voortgezette degelijke studie te toonen, dat zij evenzeer practisch als theoretisch goed ontwikkeld zijn.