De Tijdspiegel. Jaargang 32

Brievenbus.

III.
Weggesmeten geld.

Waarde Heer Redacteur!

Zijt gij wel eens dood geweest? Niet? Dan weet gij ook niet hoe iemand te moede is, die, na eenigen tijd in de Nirwânah geschuild te hebben, eindelijk weder opduikt en het hoofd weder boven - laat mij maar zeggen water, steekt. Gij hebt er geen begrip van hoe spoedig alles verandert, en in welk een vreemde wereld men zich verplaatst voelt, als men zoo een poosje met het ‘niets’ heeft gecoquetteerd! En toch, het kan niet anders. Wie niet met den ‘tijdstroom’ wordt meegevoerd, niet door den ‘tijdgeest’ wordt aangeblazen, de ‘vragen des tijds’ niet bestudeert en zelfs niet in ‘De Tijdspiegel’ kijkt, moet het hem niet gaan als de Redacteurs van ‘De Tijd’ en moet hij niet noodzakelijk versuffen, vermuffen en vermummiën? Ik was zeker nog versuft, vermufd en vermummied toen ik u mijn laatsten brief schreef, en beweerde dat alles al zoo hetzelfde gebleven was; sedert dien tijd is mijn levensvonk weder wat aangeblazen en de mist van voor mijn oogen weggevaagd en - om met mijn wijnkooper te spreken, als hij weder een nieuw ‘fabrikaat’ heeft uitgedacht - ik tap nu uit een ander vaatje. Ik zie nu met siddering en beving en verslagenheid des harten, dat men alles heeft ten onderste boven gekeerd en met reuzenschreden naar den afgrond holt. Uit den aard der zaak ben ik conservatief, daarvoor ben ik Hollander en Hollandsch-liberaal. ‘Alle verandering is geen verbetering.’ ‘Langzaam gaat zeker.’ ‘Eén vogel in de hand is beter dan twee die vliegen.’ Dat zijn

[p. 391]

echt vaderlandsche spreekwoorden, die den stempel van onzen volksaard dragen. Het prilste van de jeugd heb ik reeds achter den rug en word dus misschien evenals elke fatsoenlijke ‘oude pruik’ langzamerhand een laudator temporis acti. Maar gij zult mij toch moeten toegeven, gij eeuwig jeugdige en steeds voortvarende Redacteur, dat het eenigszins ‘hemeltergend’ is, als men zoo in eens alle beginselen over boord werpt en van het eene uiterste tot het andere overslaat. En, dat men dit doet, ja alreeds gedaan heeft, zal ik u met een enkel treffend voorbeeld bewijzen.

Onder de grootsche politieke leuzen, die men voor eenige jaren had uitgedacht, was er een die mij bijzonder beviel, en die ik mij diep in de ziel prentte: ‘Redding door bezuiniging.’ Vooreerst was ze gemakkelijk te onthouden; die eindklanken ding ging, ging ding werden mij elk uur dat de klok speelde krachtig en harmonisch herinnerd; daarbij echt nationaal, zuiver ‘vaderlandsch A B boek’-achtig: ‘Turf is vaderlandsche brand, stook toch niet te veel,’ en last not least bijzonder voordeelig voor mijn beurs, daar ik er nooit onder lijden kon, maar, zij het dan ook ten koste der beurs van anderen, waarschijnlijk bij winnen moest. Met genoegen zag ik dus ook, hoe men schepen liet verrotten, kanalen uitdroogen, dominé's verhongeren, en Raadsheeren uitsterven. Het uur der ‘redding’ moest nu, dacht mij, weldra slaan. Als men zoo maar op dien weg voortging, als alles verrotte, alles uitdroogde, alles verhongerde en alles uitstierf, zou eenmaal het zalig oogenblik aanbreken, dat alle uitgaven gestaakt, alle belastingen afgeschaft en wellicht zelfs eenmaal aan alle ‘weldenkenden’ een dividend als vergoeding voor de slijtagie hunner longen zou uitgekeerd worden. En nu!... Ik erken, reeds voor mijn Verschwinden was men van den goeden weg afgeraakt, en ik heb er menigmaal met mijn toenmalige vrienden Avis, B. Vis en wijlen Stokvis over gejammerd, als wij ook op onze manier aan het ‘redden’ waren door op het loon onzer arbeiders te ‘bezuinigen’ en dan zuchtend uitriepen terwijl een traan in onze Bourgogne-Romanée viel: Och, mocht men toch steeds een voorbeeld aan ons nemen! Maar nooit had ik gedacht, dat men tot zulk een uiterste van verkwisting zou vervallen als dat waarover ik u nu moet onderhouden.

Onlangs - het mag een veertien dagen geleden zijn - nam ik de Kerkelijke Courant ter hand, ja mijnheer! de Kerkelijke, want tegenwoordig lees ik alle couranten, vooral die wat achterlijk zijn, om zoo wat op de hoogte te komen van hetgeen er gedurende mijn ‘aflijvigheid’ geschied is, en mijn oog viel aldra op een toelichtenden staat van het budget van eeredienst. En wat zag ik daar? Niets meer of minder, dan dat in het jaar 1874 van Staatswege aan de Hervormde predikanten een vermeerdering van traktement was verleend van meer dan f 500. Vijfhonderd gulden! voor nog geen 1700 predikanten, dus voor elk meer dan 30 centen. Vol verontwaardiging wierp ik het blad weg, want dit kon dacht mij niet anders dan pochhanzerij van die ‘kerkelijke’ wezen, om met de weelde van haar dominé's te pronken. Maar neen, toen ik naderhand de officieele stukken in de bijlagen der Staatscourant raadpleegde, zag ik dat het maar al te waar was. Hoe durft een Minister met zoo iets voor den dag komen! Hoe! zijn die traktementen dan nog niet hoog genoeg! Zijn er niet predikanten, die reeds bijna zooveel inkomen hebben als een adjudant-onderofficier met 12jarigen dienst, en zal het dan waarlijk eenmaal zoo ver komen, dat men ze gelijk stelt met een 2^den luitenant der infanterie? Maar, wat het ergste is, wat heeft de Staat toch met den godsdienst te maken? Kan die nog niet als een artikel van weelde worden afgeschaft, wat heeft de regeering er zich mede te bemoeien, en waarom laat men de kerken niet op haar eigen wieken drijven? Is het vooral niet ergerlijk dat men de traktementen, door den Staat betaald, nog vermeerdert, en wel zoo buitensporig, vermeerdert! Dertig cent voor elk individu! 't Is waar, de grondwet zegt, die toelagen kunnen vermeerderd worden; maar, voor wie

[p. 392]

goed weet te lezen, is het immers duidelijk dat dit wil zeggen: behoeven niet of nog beter moeten niet verhoogd worden. Possumus en non possumus, met deze woorden, dat weet iedereen, kan gescharreld worden zooals men verkiest, en ieder verstandig mensch kiest dan juist wat hem het voordeeligst is. Dat moest een Minister, als hij ten minste een verstandig mensch is, ook bedenken.

Ja maar, zegt de een of andere betweter, als de regeering de predikanten bezoldigt, waartoe zij volgens de Grondwet verplicht is, doet ze niet anders dan de inkomsten uitkeeren van de bezittingen vroeger door den Staat genaast, en daar die bezittingen in waarde vermeerderd zijn, is het niet meer dan billijk.... Vermeerderd nu ja, maar hoe luttel! Een stuk grond, te Wilnis, zoo lazen wij onlangs in de nieuwsbladen, dat in 1745 voor f 800 gekocht was, had nu niet meer kunnen gelden dan f 45,800, en landerijen, die voor eene eeuw voor f 200 verpacht werden, kunnen thans ter nauwernood f 1000 opbrengen. Sla dit nu eens om over bezittingen van niet meer dan honderd millioen, hoe nietig is dan die waardevermeerdering, en hoe wankel is die grond, wanneer men daarmede zulk een buitensporige traktementsverhooging van 30 cent per persoon wil rechtvaardigen!

‘'t Kan toch wel’, roept een ander. ‘De inkomsten van den Staat vermeerderen steeds. De jeneverbelasting brengt al langer hoe meer op. Voor de koffie ontvangt men 6, volgens anderen 8 millioen meer dan men geraamd had.’ Maar is het geestrijke vocht dan alleen belast ten behoeve der geestelijken? Moet het ‘zweet en bloed’ der Javanen enkel dienen om de dominé's nog meer vet te mesten? Inderdaad, als de jenever meer opbrengt dan men verwacht had, is het niet aan die geestelijke heeren te wijten, die maar altijd op matigheid, en soms ook op godzaligheid, aandringen. En als de Oost ons nog wat oplevert, zijn wij het waarlijk niet aan hen verschuldigd! Zijn zij het niet, die het meest hebben aangedrongen op vermeerdering van plantloon, op afschaffing van heerendiensten, van rottingslagen, en andere vruchten van de wijsheid onzer vaderen? Is het niet weder een gewezen dominé en een ‘met hem gelijkgestelde,’ die in de Kamers het hardst schreeuwen over het opiumschuiven en er op aandringen dat de Staat daarin niet langer een bron van inkomsten zoeke? Och, als men den zin van die heeren volgde, zou er spoedig van ‘batig saldo’ niets meer inkomen, en zouden wij weldra genoodzaakt zijn om zelve onze spoorwegen aan te leggen, en de millioenen voor de bruggen te betalen, waarover nu een Minister zoo luchthartig kan praten.

Mijnheer! Ik heb met genoegen gezien, dat deze buitensporige verkwisting van den Minister van Financiën, onderdeel Eeredienst, in de afdeelingen der Tweede Kamer niet onopgemerkt is gebleven, en ‘men’ er reeds een hartig woordje van gezegd heeft. Of de regeering hierop geantwoord, en wat zij geantwoord heeft, is mij onbekend gebleven. Maar daar de behandeling der begrooting eerst over een paar dagen begint, is het niet waarschijnlijk, dat men bij het verschijnen van de December-aflevering van De Tijdspiegel reeds tot het hoofdstuk Finantiën zal gevorderd zijn. Zoudt gij er dan ook toe kunnen komen, om afdrukken van dezen brief te doen maken en er een exemplaaar van te zenden aan elk van de leden der Tweede Kamer? Het vuur moet levendig gehouden worden, en het kan geen kwaad er wat olie in te storten. Ziet gij op tegen de onkosten, herinner u dat gij, gij in de eerste plaats, moet mede gaan met den tijd en dat de thans vigeerende leus is: Redding door verkwisting!

25 Nov. 1875.

Uw Dienstw. Dienaar,

jan oly.