De Tijdspiegel. Jaargang 30

[p. 245]

Natuurkunde.

Gezondheidsleer.

Leven en gezond zijn. Volksboek voor de school en het huisgezin. Uitgegeven door de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen. Tweede herziene en vermeerderde druk. Amsterdam, Deventer en Leiden, bij F. Muller, J.W. de Lange en A.W. Sijthoff. 1872.

Dikwijls wordt er over geklaagd, dat, zelfs onder de zich noemende beschaafde standen, over het algemeen zulk eene diepe onkunde heerscht ten aanzien van den bouw en de verrigtingen des ligchaams en van de hoofdregelen der gezondheidsleer. Die onkunde is dan ook werkelijk zeer betreurenswaardig. Zij is dit voorzeker in de eerste plaats, omdat zij de oorzaak is van allerlei misdrijven tegen den leefregel en daardoor van een aantal ziekten, of, nog veelvuldiger, van allerlei ongesteldheden, die op den duur de constitutie ondermijnen en dan, krachtens de wetten der herediteit, niet zelden veel bijdragen tot eene steeds toenemende ligchamelijke ontaarding des volks. Maar die onkunde is bovendien nog een der grootste beletselen tegen de regte handhaving der maatregelen, die de Staatszorg in het belang der algemeene gezondheid voorschrijft of wenscht, althans moet wenschen. Wat is de reden, waarom zoo vele gemeente-besturen op zoo ergerlijke wijze laauw en nalatig zijn in het verbeteren van antihygieinische toestanden? Wat kan de oorzaak wezen, dat die besturen, wanneer het de opvolging van wettelijke voorschriften daaromtrent geldt, òf in die opvolging veelal uitermate achteloos zijn, òf zelfs er zich op toeleggen een middel te vinden om aan de letter der wet te voldoen zonder iets uit te voeren? Het is in verre de meeste gevallen onbekendheid met alles wat tot hygieine betrekking heeft, die de oorzaak is van de onverschilligheid, de bekrompenheid en den onwil, die in dit opzigt zoo vele gemeente-besturen kenmerken.

Daarom verdienen ook alle pogingen om gezonde denkbeelden van de gezondheidsleer te verspreiden aller belangstelling en toejuiching, en daarom verdient ook de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen allen lof daarvoor, dat ook zij die verspreiding tot eene van hare bemoeijingen maakte, waarvan getuigen de door haar bekroonde en uitgegeven werk-

[p. 246]

jes van Pennink, Bakker, Vitringa Coulon, Schrant, Sebastian, en in 1857 van Van Cappelle. Van hare onverminderde belangstelling in deze zaak getuigt mede, dat in 1872 het Hoofdbestuur dier Maatschappij, naar aanleiding van een besluit der algemeene vergadering, den heer van Cappelle uitnoodigde om zijn in 1857 uitgegeven geschrift: ‘Leven en gezond zijn,’ te herzien. Het is van dat boek, dat de herziene en vermeerderde druk thans voor mij ligt.

Ofschoon boeken van ‘het Nut’ zelden of nooit in letterkundige tijdschriften worden aangekondigd, gevoel ik mij tot zulk eene aankondiging verpligt, omdat ik het, om redenen die uit het reeds gezegde kunnen worden opgemaakt, van veel belang acht dat de opmerkzaamheid op het werkje van Dr. Van Cappelle gevestigd worde. Het lot toch van de werken der Maatschappij is veelal: niet te worden gelezen door hare leden, die ze in handen krijgen, omdat die leden vaak meenen dat zij uitsluitend voor den minderen stand geschreven zijn, - en ook niet te worden gelezen door den minderen stand, omdat deze ze niet in handen krijgt, tenzij men ze uit eene departements-leesbibliotheek wilde halen, 't geen men niet doet.

Mijne aankondiging zal overigens kort zijn. Wat den inhoud van het boek betreft, zoo behelst dit, in de eerste plaats, die bijzonderheden aangaande den bouw en de verrigtingen van het menschelijk ligchaam, welke onmisbaar zijn om eenig inzigt te verkrijgen in de gegrondheid van de levensregelen, die de Schrijver, in de tweede plaats, tracht in te prenten, en die met elkander een beknopt, maar voor de gewone levensverhoudingen voldoend zamenstel der gezondheidsleer uitmaken. Hier en daar wordt hetgeen van het zamenstel des ligchaams en van zijne deelen gezegd wordt, opgehelderd door eenige houtgravuren. Dit wordt alles behandeld in twaalf hoofdstukken, waarop dan nog vijf volgen, die aan de Openbare Gezondheidsleer gewijd zijn, waarvan in de eerste uitgaaf niets voorkwam. Ik moet deze toevoeging zeer toejuichen; zij beantwoordt aan eene behoefte des tijds. - Het slot wordt, even als in de eerste uitgaaf, gevormd door eene verzameling van hygieinische aphorismen en kernspreuken, onder het opschrift van: ‘Recepten om gezond, gelukkig en lang te leven.’

De vorm is niet die van gesprekken, zooals bij vele der vroeger door de Maatschappij uitgegeven boeken, - ook niet die van een leerboek. Het boek bevat een verhaal van voorvallen, die zeker medicinae doctor ten platten lande van tijd tot tijd ontmoet, en waaruit hij aanleiding krijgt om zijne vrienden omtrent deze en gene punten der gezondheidsleer in te lichten en te raden. - Verhaal, gesprek, lessen wisselen elkander af op eene wijze, die het boekje tevens voor velen tot eene aangename lectuur zal maken. Op duidelijkheid heeft zich de Schrijver alom bevlijtigd, en taal en stijl zijn naar mijn bescheiden oordeel onberispelijk.

Dit zij genoeg tot aankondiging en aanprijzing. Moge het boekje

[p. 247]

veel gelezen en herlezen worden; nut stichten zal het dan zeker.

Ik zeg gelezen en herlezen. Want een boek als dit is er geen, waarbij men met eene eerste lezing volstaan kan. Het moet herhaaldelijk ter hand worden genomen, herlezen en overdacht. Dit brengt mij, met het oog op die standen, tot wier nut de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen wel niet uitsluitend, maar toch vooral werkt, tot de vraag: of die Maatschappij het doel, dat zij zich voorstelt, eigenlijk wel bereikt door alléén te zorgen voor het uitgeven van voor die standen geschikte boeken? En al dadelijk meen ik op die vraag ontkennend te moeten antwoorden. Gelijk ik reeds boven zeide: de leden krijgen die boeken; sommigen doen er hun voordeel mede; de meesten lezen ze niet. De lieden, voor wie ze eigenlijk 't meest bestemd zijn, kunnen ze halen uit de leesbibliotheken der departementen. Maar wie zal daaruit eene ‘volkswerktuigkunde,’ eene ‘burgerlijke bouwkunst,’ eene ‘handleiding tot de kennis der natuur,’ een ‘handboek der aardrijkskunde,’ en zelfs een ‘leven en gezond zijn’ ter lezing vragen? En, vroeg hij ze, wat zou hij er aan hebben? Die boeken zijn studie-boeken; ieder knap werkman behoort een boekenplank te hebben, en dáárop behooren die boeken te staan, - niet in de kasten eener volksbibliotheek. Wanneer de boeken, die ik daar opnoemde en dergelijke meer niet in het bezit zijn der personen, voor wie ze geschreven zijn, dan hebben deze er niets aan. Zou het daarom niet zeer wenschelijk zijn, dat de Maatschappij zich er ook op toelegde, om dergelijke boeken aan den man te brengen, te weten aan den regten man?

D.L.