De Tijdspiegel. Jaargang 9

Bijbelsche poëzij.
Apostelen en Profeten, Dichterlijk Album, in afleveringen. Te 's Gravenhage, bij P.H. Noordendorp.

Apostelen en Profeten! in plaat en met bijschrift: - de onderneming is niet gering en niet gemakkelijk. - Wat de kunstplaten betreft, deze zijn ter bekwamer ure uit Albion's kunstschatkamer overgezonden, en derhalve in allen opzigte keurig; de kunstenaarsstift, bezield door het beeld der heilige bladen, geeft terug wat zij vindt. - Ziedaar den magtigen Paulus, met den eenen voet op een bergwand of terras, de hand krachtig omhoog geheven, het oog naar beneden gevestigd, alsof hij eene talrijke gemeente dáár met den apostolieschen vuurgloed overstort, - de andere hand op eene gewijde schriftrolle rustend. - Er ligt reeds poëzij - kunstzin in dat beeld, - 't is hier niet de woeste Saulus, 't is hier

[p. 183]

reeds de magtige, de bezielde en bezielende Apostel der Heidenen. Nu wordt het aan den dichter, den uitverkorene, opgedragen, om bij de kunstplaat een uitvoerig dichterlijk bijschrift, eene poëtische toelichting te leveren, om den lezer, even als den beschouwer nog eens te bezielen: dat is buiten allen twijfel ongemeen moeijelijk. - Waarom? zoowel wegens de verschillende zijden, welke de geloofsheld ter behandeling aanbiedt, als wegens de juiste keuze, om de meest geschikte en de meest dichterlijke aan te grijpen en te beheerschen - dan, wegens den rijkdom van het beeld, of almede wegens de geschiedkundige stof, die hier meer, en daar minder steun, kracht en licht aanbiedt. - Bijschriften, grootere en kleinere, zijn, uit den aard der zaak, hoogst moeijelijk: - men moet geheelenal teruggeven wat het beeld eischt, en als dit nu geschieden zal in een meer uitvoerig gedicht, staat men bloot, om, òf door eenzijdigheid, òf door gerektheid, aan den persoon, dien men in een helder licht wil voorstellen, te kort te doen. - Zullen onze dichters het ons euvel duiden, als we beweren, dat dergelijke reuzen uit den bloeitijd des Christendoms, als Paulus, Petrus, of de geloofshelden des Ouden Verbonds, David, Salomo, of anderen, hen meer beheerschen, dan dat zij ze beheerschen? Is dat voorwerp niet als te groot, te magtig, te overweldigend, en gevoelt de dichter zijn zwakheid niet tegenover die heilige kolossen, die hij naauwelijks met het oog en de ziel durft nieten? - Die vragen mogen zijzelven met de hand op het hart beantwoorden. - De heer Schimmel heeft in de eerste aflevering Paulus - behandeld, neen, dat klinkt te prozaïsch voor het Album - bezongen? - ook dat niet - maar in een eigenaardig dichterlijk licht voorgesteld, - de taak was niet voor alle schouders geschikt. - 't Zal toch niet voldoende zijn, om alleenlijk naar luid van de Handelingen der Apostelen eenige phasen uit zijn Christenheldenleven los te maken, en dichterlijk om en over te werken, of alleenlijk de geschiedenis op rijm te commentariëren? - Wij willen den ganschen, den waren, den eigenlijken, den magtigen Paulus begroeten, hij moet ons telkens nu hier en daar in zijnen vollen luister als aan de zijde staan; wij willen niet slechts de bekeering van den Apostel, den bekeerden Saulus, maar den nooit geevenaarden grondlegger van Christus' kerk onder Jood en Heiden - en aan dezen eisch heeft de heer Schimmel in zijn dichtstuk niet voldaan, en welligt niet kunnen voldoen, mogelijk is de eisch te groot, te stout.

Wij treffen hier, bij den aanhef, misschien te veel beschrijvende poëzij aan het uitwendige, de Oostersche natuur, het gelaat en de uitrusting van dien man des bloeds, wordt ons ten nadeele van den inwendigen, eigenlijken Paulus, te breed voorgesteld; maar deze schildering is evenwel echt dichterlijk en verraadt den meester. - Intusschen blijft de dichter, in dien toon zingende, aan de nevenzaken te veel gehecht. - De natuur, welke den man van Damaskus omgeeft, is gloeijend en warm geschilderd; maar de psychologische Apostel komt daardoor op den achtergrond, - de wonderbare verschijning des Heeren wordt in korte, gespierde taal, aanschouwelijk verhaald; de zamenkomst met Ananias uitmuntend geschetst, eindelijk een hymne op des Apostels lippen gelegd, geheel in den geest der gewijde schriften. Zoo vloeijend en krachtig deze dichterlijke voorstelling is, en wat versbouw en stijl betreft niets te wenschen overlaat, zoo duidelijk is

[p. 184]

het, dat hier eene zekere eenzijdigheid en onvolledigheid aanwezig is: - waarom ons niet den geheelen, den waren Paulus voor den geest geroepen? - hier te midden der synagoge, daar op den Areopagus, ginds met donderende kracht tegenover de grooten, de magtigen der aarde? daardoor zoude dit bijschrift aan rijkdom, aan veelzijdigheid, aan indruk gewonnen hebben. Welligt dat enkele natuurbeschrijvingen dan achterwege waren gebleven; maar het groote beeld stond meer levend, meer handelend, meer harmonisch, meer actief, en niet zoo passief, voor ons oog. Intusschen erkennen wij het bezwaar, om hier aan dergelijke eischen te voldoen, vooral als men aan bepaalde ruimte gebonden is. Als het schoone gedicht van den heer Schimmel met genoegen en stichting zal gelezen worden, kunnen wij evenwel onze bescheidene aanmerking niet terugnemen, en onderwerpen haar gaarne aan een juist en onpartijdig oordeel.

Aan den heer Da Costa is David toegewezen. Ziet hem daar, den grijzen vorst, de hand op de harp rustend, en het peinzend zwaarmoedig gelaat, het onbeschijfelijk sprekende oog van uit de hoogte benedenwaarts gerigt; alsof hem zijn gansche leven terugkeerde, alsof hij in stille mijmering de dagen zijner jeugd terugroept, en er straks een traan in dat oog zal opwellen: - de kunstplaat is een heerlijke, poëtische gedachte.

De heer Da Costa vat dadelijk het beeld op, en voert den vorst sprekende in; hij zingt, en wel geheel in den warmen psalmtoon, eene doorgaande herinnering aan zijn felbewogen leven; op die wijze vlecht de dichter het levensverhaal van zijn held te zamen, en geeft ons als in eenen getrouwen spiegel, de geschiedkundige stof, dichterlijk bewerkt, terug. - Daardoor ontstaat, 't is natuurlijk, iets kronijkmatigs in deze voorstelling, iets dat meer naar eene korte biografie gelijkt, dan naar een levend bezield beeld van David, - er is hier te veel zaamgeperst-, en daardoor enkele meer schitterende lichtpunten in het leven van den vorst in flaauwer licht gehuld - dit had vermeden kunnen worden. - Zoo als de heer Schimmel te eenzijdig zijn hoofdpersoon heeft opgevat, is de heer Da Costa te veelzijdig geworden, en vreesde iets te vergeten, terwijl enkele treffende levensperioden met meer kracht hadden voorgesteld kunnen worden. Het leven van een eenigen David is niet geschikt en berekend, om in zulk een kort bestek dichterlijk ontwikkeld en opgeluisterd te worden; - maar wat hier alzoo gegeven wordt, is met kracht en gloed en diep gevoel gegeven: - de voorstelling van den boeteling David is uitmuntend, en treft het doel. - Wij behoeven overigens de poëzij van den heer Da Costa niet te doen kennen; hij is voor zijn taak berekend, zoekt niet naar kunst- of hulpmidmiddelen om zijn stijl en taal te - releveren; - maar bindt de vloeijende, dikwerf stout gegrepene dichtregelen met de hand des meesters te zamen, - dit is wel zeker, hier heeft de dichter zijn held begrepen.

Arme van den Bergh! aan wien in de beeldengalerij de profeet Maleachi is toegevallen; want, hoe groot en waardig deze godsman in de rij der zieners des Ouden Verbonds staat, zoo is hij om die reden, voor eene moderne, poëtische bewerking toch niet geboren, geschikt of aan te bevelen. - Daarom zal onze wak-

[p. 185]

kere vaderlandsche dichter, met de kunstplaat voor, en den Bijbel naast zich, zeker eenigzins benaauwd gekeken hebben, toen de profeet Maleachi evenwel moest - bezongen worden. - Intusschen heeft de heer van den Bergh gedaan wat hij kon en moest, en zooveel mogelijk de Bijbelsche stof dichterlijk bewerkt; de herbouwing van den Tempel, de offergave enz., alles moest bijdragen om het beeld des profeten meer te doen uitkomen. - Dat er nu wel eenige herhalingen - Homerus ging voor - aanwezig zijn in dit bijschrift, lag volstrekt in den aard der zaak; onze dichter heeft, blijkbaar in den goeden zin, met zijn held geworsteld, en zich moeite moeten geven, om het tamelijk uitvoerig gedicht in den eens aangeslagen profetischen toon vol te houden: - dit is hem bijzonder goed gelukt, - en toch lag hier de geest en de verbeelding aan ketenen. - Maleachi kon den dichter niet in die mate ontvonken, als een Paulus, David of anderen zouden gedaan hebben, juist om die reden verdient de bewerking van den heer van De Bergh eenegroote ondescheiding. - den afwisselende versmaat ontneemt ook hier het dikwerf eentoonige van den ouden getrouwen Alexandrijn. Wij zijn eigenlijk blijde, dat, in de gegevene omstandigheden, èn de profeet Maleachi, èn de dichter van den Bergh, er zoo goed zijn afgekomen.

Als ons, te zijner tijd, de volgende afleveringen worden gezonden, en wij de nog wachtende en in aantogt zijnde apostelen en profeten begroeten, zal dit kort verslag vervolgd worden.