De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 395]

Romantisch Realisme   Lamb, Swerts

Eine ungemütliche und unangenehme Sache, das Geld! Es ist immer peinlich, es zu nehmen, wie zu geben...
(Gorki. Die Mutter).

Ergens op de aarde was een verloren straathoek. Een dichterlijk aangelegd mensch stond daar te kijken naar iets verfomfaaids en bemodderds, dat in de straatgoot lag. Hij bukte en zag ineens een banknoot in de goot.

En het bankbriefje vertelde:

Ik ben van zeer speciaal maaksel. Geboren op den dag, die op mijn front gedrukt staat, in de van nature meest duistere kelders van dit land, (die echter onder kunstmatige licht-overstrooming gezet waren) mag ik mij verheugen kind te zijn van het meest gezaghebbend brein. Hoe vernederend mijn levenseind ook is, wist ik mij toch al mijn dagen de hevigste wensch, het grofste begeeren van overigens betamelijke doch meestal onbetamelijke lieden, wien het - Goddank! - nooit gegund is geweest zich in mijn bezit te verheugen en die mijn driemaal heilig heil nooit hebben gekend.

Ik was van mijn komst af bestemd om gedoken te worden in groote huizen met zindelijke brandkluisen en portefeuils in crocodillen-leder. Slechts ééns kwam ik zeer toevallig terecht bij een dronken schoenlapper, die mij hier verloor en dus ook de onrechtstreeksche schuld van mijn erbarmelijken toestand werd. Hij zij in eeuwigheid gevloekt! In mijn leven was ik de drilmeester, de ijzeren kanselier van wie mij bezaten; ik werd blindelings gehoorzaamd en slaafs gediend en toch moest ik hier verzeilen. Het is een treurige geschiedenis, gij zult het met mij moeten bekennen. Nochtans was mijn uiterlijk opzicht niet zoo indrukwekkend op zich zelf, al ben ik van zeer speciaal maaksel: opgeschikt gelijk een banale freule met tallooze fiorituren, caricaturen, allegorische figuren, krullen en kronkels, kleuren- en kleurlooze diepdruk, genummerd, geletterteekend, gepunt, gekomma'd, ja zelfs voorzien van mijn eigen, beschermende wetstekst. Mijn ontwerper ontving voor zijn arbeid enkele van mijn zusters ten geschenke. Ik heb nooit willen uitvorschen of hij met haar gelukkig is geweest; dat ging mij

[p. 396]

trouwens niet aan. Hij heeft mij in ieder geval verlaagd tot een lichtteekening, waarvoor hij de meest vulgaire doolhof van nietszeggende lijnen aanwendde. Indien het echter daardoor kwam, dat mijn waarde soms vermeerderde, weet ik hem wel dank, maar had hij zich intusschen méér moeite gegeven bij mijn ontwerp ik ware wellicht nooit zòò vuil geworden als ik thans ben. Ergo, mijn ontwerper is de eerste en rechtstreeksche oorzaak van mijn ellende; hij weze in eeuwigheid gevloekt!

Over mijn stam is de ergerlijkste laster geschreven en gezegd geworden. Mijn ras is op alle tonen en in alle talen bezwadderd en beklad geweest. Goddank meestal door de onbeduidendste onmenschen, die geen greintje begrip van Zaken aan den dag wisten te leggen en die men doorgaans dichters noemt. Lui volkje! Zoo was een zekere Rus, Gogol genaamd, vermetel genoeg om over mijn familie volgende onbeschaamdheid neer te schrijven, die ik hier, ten aanzien van gansch het menschdom aan den schandpaal spijker: ‘De geldmakerij draagt de schuld van alles; daaruit komen affaires voort, die de wereld als “niet-zuiver” aanduidt.’ Welke tergende, goddelooze uitlating! Ook hebben mijn stamgenooten sedert een strijd op leven en dood aangegaan met alle Russen en ik ben er stellig van overtuigd, dat ons eeuwenoud, wereldberoemd uithoudingsvermogen het van hen winnen zal. God straffe alle Russen! Diezelfde Gogol zal wel gegrinnikt hebben van nijd en afgunst toen hij moest vast-stellen dat geen enkel lid van mijn familie van zijn persoonlijk aanzien erbij inschoot noch in eigenwaarde daalde.

Ook de Profeet Kristus (ik ben van Joodsche belijdenis) heeft zich onwaardig en onrechtvaardig op een gemelijke wijze uitgelaten over mijn ras in zijn lang vergeten parabel van ‘de rijke vrek’. Vloek over hem, die deze modderige woorden en zinlooze woordkoppeling het eerst heeft geboekstaafd: ‘rijke vrek’. Ik weet niet wie het was, maar het moet in ieder geval een verwaand leeghoofd zijn geweest. Immers werd Kristus, die op deze hatelijkheid aan mijn adres is gevallen als een hongerende leeuwin op een onschuldig lam (‘Omnis comparatio... non claudicat’, dacht het dichterlijk-aangelegd mensch) op schitterende wijze door een van zijn twaalf volgelingen gelogenstraft, al was de wreker ook niet immer

[p. 397]

vrij te pleiten van onhebbelijkheden. Wierp hij niet mijn eerbiedwaardige vaderen - de goud en zilverstukken - rinkelend over den tempelvloer? Vloek over hem, die mijn voorzaten onteerde.

Ten andere, al wie het met mij niet opheeft, moet onvermijdelijk door mijn miskennende ontbering vergaan; van den anderen kant bemin ik uit den grond van mijn filigraan al wie zich vermeit in mijn goddelijk bezit. De ondergang der eersten is het klinkend bewijs voor mijn absolute noodzakkelijkheid. Sommige snobs maken zich zelven wijs de wereld van een idealistisch standpunt uit te kunnen beschouwen en zich consequent daarnaar te kunnen gedragen. Natuurlijk, menschen zonder zin voor realiteit en daarenboven meestal gewoon huichelaars. Zoo die mensch, gekleed in bruine pij, blootshoofd en blootvoets, die zekeren dag een van mijn paleizen binnen kwam en om mij vroeg. Alsof ik me zoo maar gedwee in handen liet spelen die me zouden hebben bezoedeld! De bezitters van mijn heil, daarentegen, hervorm en vorm ik met liefde en toewijding tot menschen van gewicht, bekwaam desnoods de heele wereld naar hun hand te doen draaien òf te doen ophouden met draaien. Weliswaar gebeurt het, dat er onder hen gevonden worden, die misbruik maken van mijn reputatie en aldus stof leveren om geheel mijn geslacht voor de zooveelste maal te doen bezwadderen in sterk-overdreven leugens van Kreuger- en Stavisky-schandalen. Ik ben de eerste om daaronder een dagen-cyclus te lijden. Maar steeds zal ik mij daaruit verheffen en torenhoog weer opstaan om mijn onmisbaarheid en mijn onschuld te bewijzen. Mijn over geheel de wereld ongerepte faam is trouwens een voortdurend bewijs van onkwetsbaarheid, meer secuur dan die van Achilles zelf.

De tempels en paleizen aan mijn eeredienst gewijd zijn ontzaglijk talrijker dan die van mijn ergerlijken tegenstrever, den reeds genoemden Kristus, dus, vriendje: behandel mij met eerbied!

Dit alles enkel om u te doen begrijpen, dat ik waarlijk de spil ben waarrond geheel het menschelijk leven draait; om u te doen inzien de besliste onwaarheid van de wet der middenpunt-vliedende kracht. Immers, ben ik niet het centrum, dat alles en alles onstuimig aantrekt? Is dat romantisme? Neen, zeker niet, dat is je reinste realisme. Ik ben de wereld. Zuig daar een punt aan, zoo het u lust, het is zòò en dat is maar goed ook. Ga eens na: dicteer ik

[p. 398]

de wet of niet? Ben ik niet oorlog en vrede? Niet lijf én ziel? Niet schoonheid, waardigheid, waarheid én voor vorte visch gescholden? En toch ben ik niet in tegenspraak met mijzelf. Is dat niet schoon?... Wat zou er geworden van de wereld moest ìk er mij uit terug trekken? Een chaos zou het worden, vriendje. Daarom ben ik genie. Ik ben liefde, ik ben haat. Ik ben deugd en gebrek; economische crisis en de oplosser ervan, ben ik. Kortom, ik ben alles; ik ben die ben.

Het dichterlijk-aangelegd mensch dacht bij zich zelf: wat ben je me een ouwe matante Gazet! Toen dacht hij ook aan dat briefje van Dr. Sonnenschein waarop geschreven stond: ‘voor jou heb ik mijn reinheid verkocht.’ En hij ging meteen aan allerlei onzin denken en kreeg ineens een dichterlijke bevlieging. Grijp, zoo dichtte hij,

‘Grijp het geluk
òòk in de goot;
slechts hij die àlles pakt
is waarlijk groot.’

Toen bukte hij zich dieper en stak de hand uit naar het bankpapier. Maar glibberig als een slang sloop een straatjongen onder hem door, die zingend door de straten verder liep, het vuil papiertje zwaaiend, als het zinnebeeld van zijn onbereikbare droomen-verwezentlijkt.

De dichter glimlachte berustend en dacht:

‘Veel is velen zinloos
wat andren ideaal.
De mensch en zijn gedachten,
dat is een vreemd verhaal.’