De Tijdstroom. Jaargang 4

[p. 306]

Kronieken

Nederlands Proza
Essay en Lyriek   Jan Vercammen

Achilles Mussche

Achilles MUSSCHE

Na zijn geslaagd Cyriel Buysse-essay brengt Achilles Mussche ons nu een bundel kleine essay's onder de tietel ‘Conflicten en Meditaties’. Zooals Gijsen na ‘Het Huis’ heeft Mussche na ‘De Twee Vaderlanden’ niet meer dan enkele verspreide gedichten geschreven. Gijsen ging over tot de toeristiese belletrie, Mussche tot het essay.

Het hartstochtelik geloof in het leven en de liefde is bij hem bijna intakt gebleven. Zijn lyrisme, niet altijd gezuiverd van storende retoriese elementen, is misschien wel verdiept, maar behield zijn liefde tot het mooie woord. Sommige passi uit het nieuwe boek zijn dan ook volkomen prozagedichten, waarin nog het rietme leeft van de psalmen uit ‘De Twee Vaderlanden’. Achilles Mussche moet niet in de verleden tijd spreken, als hij zegt dat hij ‘op de maatslag van hartstocht heeft geleefd’.

Vooreerst een stukje over de fin-de-siècle-mentaliteit van het einde der negentiende eeuw. Een merkwaardige ontleding, gedateerd; 1921. Beschouwingen over de tijd en de persoon van Lod. XV, en daaruit afgeleid de analyse: zelfbedrog was een

[p. 307]

systeem, een moraal geworden, er heerste een ontzettende verwildering van geest en ziel, ‘een waanzinnige dooreenkrioeling van alle tegenstrijdigheden en uitersten’, ‘de wetten der wetenschap misbruikt de maatschappij om haar ontaardingen een masker van universeele fataliteit op te zetten’. Het is de tijd van het empirisme, het materialisme en het individualisme; de tijd van Lautréamont, Verlaine, Strindberg, Wilde, Rimbaud, de tijd van ‘de la musique avant toute chose’. Ik citeer wat op het geheugen af, de tijd zelf is trouwens essentieel kaoties. Mooi is hier de tiepering der muziek van de grote Debussy, die de pas-gestorven virtuoos Stephan de Jonghe me nog heeft leren begrijpen. En het stuk sluit: Dat is dan het Europa, dat de twintigste eeuw zal moeten liefhebben, zóó hevig dat zij het onverbiddelijk vermorzelt en zuivert in de overvloed van haar liefde.

Het tweede stuk behandelt de verzoening met het leven bij Verhaeren. De Frans-schrijvende dichter werd gevormd door: ‘het essentieële leed van den mensch aan den chaos van zichzelf en de wereld’, ‘de rampzaligheid van zijn tijd’, zijn wankele gezondheid en ‘de drie Erinnyen van alle decadentie: verweesdheid van aarde en menschen, verveling en hunker naar den dood’. Door de overgave aan de wet der liefde wordt Verhaeren gered. Achilles Mussche toont hier een zuiver psykologies indringingsvermogen te bezitten, en een fijne doorvoelingskracht.

Volgen nog: ‘Oostersche eenheid en veelvormigheid’, naar aanleiding van Dr. Willy Haas' boek: Die Seele des Orients; een studie over ‘de Russische Messias, waarmede we wel niet geheel akkoord kunnen gaan, omdat we de zgn. Russiese ziel meer als een miete beschouwen dan als een werkelikheid, en in de Russomanie veel oppervlakkige elementen.

De ‘Reisherinneringen aan de Amblève’ is een schoon lieries loflied op de Ardennen, dat soms wat van woorden overloopt, zodat de zuiverheid der weergave wel eens wordt geschonden.

De ‘Meditaties over schoonheid en leven’ zijn ook grotendeels lieriek. En alhoewel ze grondig beleefd blijken en diep doorvoeld, roept hun vorm wel eens het wantrouwen in ons wakker. Het zijn meditaties van de kunstenaar met zijn liefde voor de schoonheid en zijn adoratie van het leven. De dichter zit hier aan en noodt ons tot de dis van zijn eigen rijke innerlike leven.

Last not least het stukje over Vincent van Gogh naar aanleiding van Julius Meier-Graefe's boek: Vincent. Mussche houdt van van Gogh, die deze liefde en ook de onze in alle volheid heeft verdiend.

De dichter van ‘De Twee Vaderlanden’ schonk ons dus een rijk en mooi boek. En ook hem wensen we: ad multos.

Albe

De Albe van de Paradijsvogel schreef deze andere hemelvaart in triptiekvorm: lieriese fragmenten uit het leven van een poëet.

Dit boek is een wondere vermenging van hooggespannen lieriek een.... neozakelike aantekeningen. Die vermenging heeft wel eens een eigenaardige bekoring, maar anderszins detoneert ze vaak. Er is nog de tegenstelling van diepe ernst en een zeker sarcasme, dat dus niet geheel vrij van bitterheid is. De in dit boek uitgesproken psykologiese toestand voelen we meer dan eens een transpositie te zijn, in het kader van een fiksie, van een werkelikheid in het hart van de schepper dezer triptiek.

Ze heeft enigzins grote allures aangenomen, die ze echter niet volhouden kan, zodat ze niet buiten het schetsmatige is gegroeid, wat nog klaarder wordt belicht door het inlassen van fragmenten uit een ingebeeld dagboek.

[p. 308]

Een schets kan echter grote verdiensten hebben en deze ‘Poëet’ heeft ze werkelik. Vast en zeker heeft Albe een eigen geluid in onze jonge bent, en een mooi geluid nog wel. In dit boek heeft hij, al is het met een eer embryonaire psychologie, zekere levensmomenten getekend, die getuigen voor zijn epies talent, dat hij ook in enkele van zijn novellen bewezen heeft te bezitten. Zit hij in zijn novellen te zeer beklemd in de stroom van de niewe zakelikheid, die vaak maar een vulgair maar wat opgesmukt realisme blijkt te zijn (voorloopig niet bij Albe weliswaar!) hier speelt de lieriek hem parten, ook buiten de dagboekbladen en de geciteerde gedichten. Als we hier de gedichten noemen, moeten we meteen opmerken, dat Albe de voldoening over zijn Paradijsvogel (inderdaad een der beste gedichten der jongste Vlaamse generatie) nog

ALBE

niet te boven is gekomen. Ik zie het echter als een wijs woord wat iemand zei: Looft men een gedicht van U, begin dan met geheel andere te schrijven wat de vorm betreft. In de hier opgenomen gedichten komen evenwel fragmenten voor, die werkelik treffen door hun pregnante fijnheid. We citeren liever niet omdat ze enigszins in hun verband moeten worden gelezen. Vergeten we eveneens niet, dat de schrijver zelf ons waarschuwt voor de apokaliptiese duisternis der ‘Vizioenen’.

De poëet, die begon met de schoonheid te willen verkennen ‘voor zijn volk’ sterft in volslagen eenzaamheid. Ik weet niet of de schrijver hier een siemboliese of bewust-realistiese wending heeft gegeven. Maar het doet in ieder geval goed de zozeer gesmade ivoren toren weer eens voor ons te zien. We hebben het sociomanies bedrog al te klaar ingezien en Adama van Scheltema, de teoretikus van de zgn. sociale kunst heeft het slechts met wat goedkoope retoriek kunnen doen. Ik geloof in de macht der schoon-gedragen relatieve eenzaamheid, en algemeen menselik gesproken leeft in mij de overtuiging, dat het geluk om één mens duizendvoudig dat om duizend mensen zal zijn. Dat is individualisme als u wilt. En ook weer geen. Godsdienstig is die overtuiging verwoord in de evangeliese uitspraak, dat het Rijk Gods, dat we moeten bouwen, niet buiten maar in onszelve ligt. Zelfs sociaal gesproken is dat goed-begrepen individualisme de hoogste zegen.

Broeder Abel, ik houd te veel van uw werk om niet rechtzinnig te zeggen wat uw

[p. 309]

opgang (die ik wens schoon te zijn als de tocht der seizoenen over ons land) beoordeelen moet. De gaafheid, die U hier nog niet bereiken mocht, tekent zich niettemin reeds af. En deze tekenen doen ons dit werk als een voorbereiding zien, en naar volgend werk verlangen. Er komen hier brokken voor, die meer dan beloften zijn. Maar enerzijds bleef het werk als geheel te fragmentaries, en in zijn fragmenten niet zodanig aaneengesloten dat we het een bereiken zouden kunnen noemen. De taal heeft vaak een indringende bekoring en een rietme dat gedragen wordt door een werkelike bezieling, de bezieling namelijk van een waar kunstenaar. De bouw en niet zelden de uitwerking zijn te cerebraal om van een rijp werk te zijn.

Maar enerzijds dringt zich een besnoeiing op van al te wilde lieriese loten als gevolg van een zekere virtuositeit. En wat de novellen betreft, een loskomen van de reportagetoon voor een durvende weergave der eigen aanvoeling van het zo veelzijdige, het zo schone en zo wrede leven, dat immers niet de gelijkheid kent van de dood.

Louis de Bourbon

Louis DE BOURBON.

Er bestaat in Nederland een groep jongere dichters, die wat leeftijd en vaak ook motieven en vorming betreft een zeker parallelisme vertoont met de Vlaamse jongeren, die zich in het verleden jaar door de Tijdstroom uitgezonden Poëties Bericht hebben uitgesproken. Zonder het werk der anderen te negeren - verre van daar! - zien we voorlopig klaar naar voor treden: Louis de Bourbon, Alex Campaert en Paul Vlemminx. Er zijn ook nog Jan Gin en Man Arnet, die totnogtoe hun toekomstkansen wel wat minder afgetekend zien. Ze stichten het tijdschrift ‘Het Venster’ waarmede het echter niet schitterend schijnt te lopen.

Ik houd van de gedichten van de Bourbon (dit is geen pseudoniem). Doorheen hun eenvoudige verwoording en hun ongekunstelde vorm dringt een onweerstaanbare poetiese kracht, getuigend van een diepe bezieling. Deze enigszins algemene bewering krijgt evenwel haar betekenis als we het werk van de Bourbon stellen tegenover de boven de Moerdijk in de mode gekomen kabaretliederen en faits-divers-kommentaren, waarin de N.-Nederlandse poezie vaak dreigt dood te lopen.

Maar het gaat nu niet over zijn poëzie, wel over zijn eerste prozawerk ‘Het Licht achter Golgotha’. De auteur noemt het zelf ‘het verhaal van een onstilbaar godsverlangen’ en draagt het op aan H. Masman. Dat godsverlangen bevangt een hele jeugd en krijgt in dit boek enkel een betrekkelike oplossing. In zijn eigen pijn vindt de verteller Golgotha: ‘vóór mij ligt het leven... als een berg. Daarachter wacht God,

[p. 310]

eindeloos’. Het is dus geen bereiken, wel een zekerheid. Of deze de rust brengt blijft een open vraag. Hier wordt de stem Gods overal vernomen, zijn aanwezigheid overal gevoeld, maar het verlangen wil de heldere aanwezigheid van het schouwen, het wil de Mond zien, die roept, het wil de werkelikheid, die geen mens bezitten kan hierzijds de dood. Ook als kind. De psychologie van het verlangen gedurende die periode is wel enigszins onthutsend. De schrijver moet dat zelf gevoeld hebben, waar hij schrijft. ‘Toen was mij dit niet even duidelik, als ik nu in woorden beschrijvend kan nabeleven, doch vaag en vreemd had Uw teken zich in mijn gedachten neergelegd en wachtte daarin verborgen.’ Die vaagheid is in de realiteit van dit verhaal wel niet zo zichtbaar.

In dit boek ligt niet in zo sterke mate de bekoring der schoonheid die leeft in de poëzie van de Bourbon. Maar wij gelooven in dit ‘Licht achter Golgotha’ en de weg, die daarheen leidt. ‘vragend en spelend eerst, en later in smarten en eenzaamheid’. En dat geloof vermocht de auteur ons te geven, omdat hij om het in deze bladzijden schroeiend verlangen moet doorleefd hebben, en hij dus voor zijn eigen diepe menselikheid niet de ersatz van een ergerlike kunstmatigheid ter hulp moest roepen. De tekeningen van Charles Eyck zijn aristokraties en passen bij de tekst, een verdienste die al te vaak ontbreekt, hoe grote waarde ze op zichzelf ook soms hebben.

Dit boek is een begin, dat, hoe het ook beneden een bereiken blijft, toch alvast zodanige mogelikheden insluit voor de ontwikkeling van de Bourbon's talent, dat het stellige verwachtingen wekt. Voorloopig hebben we vooral zijn poëzie.

Achilles Mussche: CONFLIKTEN EN MEDITATIES. - Uitg. ‘Steenlandt’ Liebaertlaan, Kortrijk. - 18 fr.

Albe: DE POEET. - Triptiek. - Uitg. ‘Steenlandt’ Kortrijk, en ‘Sint Viktor’ Alsemberg (Brab.) 24 fr.

Louis de Bourbon: HET LICHT ACHTER GOLGOTHA. Teekeningen van Charles Eyck. - Uitg. A.A.M. Stols, Maastricht