De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 264]

Kronieken

Nederlands Proza
Filip De Pillecijn   Geo Rozenberg

Filip DE PILLECIJN

Naast August Van Cauwelaert, Dirk van Sina, Fritz Francken, Frans de Backer e.a. was Filip de Pillecijn een der eersten, die, na de neuroze van de wereldoorlog met vernieuwde kracht in blad en tijdschrift aan de arbeid togen.

De oorlogsverzen, die zeker een meer dan middelmatig talent verraden, hebben de Pillecijn wel als dichter bekend gemaakt maar werden algauw in de schaduw gesteld door het krachtig proza waarmee hij een van spanning geladen ‘Rit’ waagde.

Dit proza, dat weldra onze joernalistiek naar een schitterende hoogte drijven zou, getuigde van een dynamiese sterkte en van een ongemeene beeldingskracht, die ons met verlangen naar een breder opgevat werk van deze auteur uitzien deden. Dat dit verlangen nog werd versterkt, toen wij in ‘Zoo verhalen de Vlamingen’ een hoofdstuk uit ‘Blauwbaard’ lazen, lijdt geen twijfel. Dit hoofd-

[p. 265]

stuk, samen met het slot van dit boek, durf ik rekenen tot het krachtigste proza dat in de laatste jaren door een Vlaming werd geschreven.

Filip de Pillecijn heeft het gewaagd het bloedige sprookje van ‘Blauwbaard’ dat nog als een wrede droom ergens in onze verre verbeelding hangt, tot een sterk-persoonlik boek uit te bouwen.

De soepele beweging die de taal van deze auteur kenmerkt, groeide hier tot een harde, hoekige stijl, die ons vaak met ontzag naar deze sterke bouwmeester opzien deed. Als wij echter, van verwondering, even de ogen sluiten, leunt daar uit het heldere raam van deze harde burcht de ‘dichter’ de Pillecijn, die dit Vlaanderen aan de Schelde, dichter aan zijn hart heeft gekoesterd dan het bloedig verhaal van de held (?) Blauwbaard.

Meerdere bladzijden uit dit boek getuigen van een poetiese kracht en van een frisse doorzichtigheid die de geboren schrijver verraden. Want ook in de deskriptieve gedeelten weet de Pillecijn ongemeen te boeien. Want niet het verhaal, dat wel eens dreigt eentonig te worden, doch de lyriese stroom die doorlopend door deze bladzijden vaart, houdt de lezer gedurig gespannen.

Volgende regels, die ik ongezocht uit dit boek loshaak, mogen U daarvan overtuigen:

‘Zij spraken weinig tot elkaar. Haar oogen bleven vol diepen, koelen wil. Zij had haar kap weggetrokken van over heur haar dat vlotte onder het rijden en zijn warm bloed verhit door de vlucht, kwam in opstand tegen dien blik zonder verlangen of begeerte.

- Kom, wijs mij een reebok, vroeg ze.

Haar stem klonk dun in de ijle oneindigheid van den winterdag. Wijs mij een reebok, een schoone, met een zwaar gewei. Wees nu eens lief. En zij legde haar hand op zijn zwaren handschoen.

- Ik wou zoo graag eens den kreet hooren van het verlangen en den liefdesangst van de reebokken. Ik wou zoo graag de mannetjesherten hun getakte koppen tegen elkaar zien stooten terwijl de jonge hinde geniet van hun woede.

Blauwbaard antwoordde niet. Nooit had hij vanuit de diepte van de wouden dit sidderend geluid gehoord dat een lokroep is voor de hinde en een uitdaging voor den reebok. Smachtend en woedend stijgt het op in den nacht als de sterren staan boven de bosschen; het stijgt

[p. 266]

en stijgt, onvoldaan; en naar de lichte open plek schuiven de herten en snuiven, de gehoornde koppen opgericht, den geur van de omgewoelde aarde en de bronstige mannetjesherten.’

Ik zei je hierboven dat Filip de Pillecijn een rasschrijver is. Met ‘Blauwbaard’ gaf hij ons een boek dat getuigt van een uitzonderlike literaire begaafdheid die in de laatste tijd wat al te gemakkelik werd versmaad.

Mijn grijze tante grijpt naar de stuivertjes-roman die door een onbekende op kommando werd geschreven. Uit ongeduld, heeft zij dit boek van De Pillecijn reeds gesloten na het derde hoofdstuk. Niet allereerst omdat deze bladzijden haar terugvoeren naar een vaag-histories milieu doch vooral omdat het hartloze, voor haar, onmogelike septisisme van deze Blauwbaard, haar op de spits gedreven gevoeligheid die door de meest ongerijmde onzin wordt geraakt niet eens vermocht te boeien.

Mijn tante raakt hier een laag van het gevoelsleven waarin vooral het hart een rol speelt en waarover wij niet met een hooghartige glimlach heen kunnen.

- Deze man is een levende dode, roept zij. Het bloed schenkt hem geen genot. Hij streelt niet met verlangende vingeren het goud dat hij uit het bloed heeft geteeld. Hij kan niet eens een dier zijn dat doodt uit zelfbehoud. Welke hartstocht drijft hem voort? Welk vuur verteert hem? Blauwbaard rijdt in de zon. Ik zie een jong vurig paard. Ik zie een man. Maar ik zie geen ‘mens’.

Bij deze twist haalt mijn tante meermalen de overhand.

In dit verhaal blijft Blauwbaard vaag en onwezenlik. Hij is de mekaniese pop die niet alleen het levende hart verlochent doch ook de hersens buiten praktijk stelt. Hij is het septisisme dat deze tijd beheerst, blind en fataal.

Een ogenblik hebben wij gemeend dat een sadiese hartstocht deze zielloze man voortdreef, terwijl hij een dunne, slanke degen in de hand nam: de greep was mat en koel en werd wonderjuist door de handpalm omsloten. Nooit bad hij zoo'n wapen gehanteerd. Het flitse en floot in zijn hand als hij er mee door de kamer schermde. En toch blijft het bloed als ijs aan zijn hart, toch sidderen zijn vingeren niet van begeerlike lust als deze fijne degen snijdt door een levende borst.

[p. 267]

En met verwondering vernemen wij aan het slot van dit boek, terwijl ook langzaam Blauwbaard's hersens te ontdooien beginnen: Hij dacht aan ‘vele oogen die gebrand hadden in den waanzin van het gesteigerde bloed, monden die wild waren geworden op zijn lippen, gloed van lichamen, vlam van het bloed’.

Waarom dan is dit alles vaag en onwezenlik aan ons voorbijgegaan? Wat heeft de auteur weerhouden, zich onbevangen te geven? of heeft hij zelf het tekort van zijn boek trachten aan te vullen door Blauwbaard even scherper te belichten en hem, nu hij weet hoe razende woorden het vuur staken aan het bloed van zoveel vrouwen, een zwerver te zenden die hem de les van zijn eigen leven leert. ‘Hij leerde hem hoe alle eeuwen dóór het goud geteeld wordt door het bloed. Het bloed, van de boeren, van de arbeiders, van de soldaten. Het bloed van de moeder waarmee de zoon zijn lusten koopt; het bloed van de kinderen waarmee geëerbiedigde mannen hun grootheid optrekken. Arbeid, oorlog, bestuur, gezag.’

Dat deze moraal, aan het schitterend slot van het boek, het geheel niet onder een scherper schijnwerper stelt, ligt zeker aan het feit dat deze kerngedachte maar al te vaak aan de vage buitenkant van het verhaal zelf bleef. Dit alles neemt echter niet weg dat ‘Blauwbaard’ een sterk gewrocht is geworden met ongewone literaire hoedanigheden.

Naast onze goede romanschrijvers, Gerard Walschap, Maurits Roelants en Lode Zielens, noemen wij voortaan ook Filip de Pillecyn, die ons, wij hopen het zeker een gloedvol boek voorbereidt, waarin hij de aktuele problemen van deze tijd in een scherp daglicht stellen zal.

[p. 268]

Wies MOENS.
Frans VAN IMMERSEEL.