De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 257]

De Dienstweigeraar   Willy Hart

Op het dorp waar ik hier woon gebeurt er natuurlijk nooit iets. Maar verleden jaar is er toch iets gebeurd, waarover ik nu nog verwonderd, bedroefd en verheugd ben. En een beetje beschaamd. Fred Vandamme heeft dienst geweigerd. Ik heb met dien Fred school geloopen, ik heb hem nog slaag gegeven in die verre, vóórhistorische tijden, en later hebben wij vrede gesloten op een zondagavond en die vrede met dertien pinten bier gevierd. Ik heb hem nooit in staat geacht te doen wat hij deed, niemand gelooft immers graag in een anders heldhaftigheid. Doch ik kom ter zake, verleden Zomer werd Fred soldaat, de eerste Zaterdagavond kwam bij in verlof, hij was een nette jongen, de Zondag wandelde hij met zijn lief. Zij vroeg hoe het hem ging, zij was fier op haar piot, zij moest zijn muts eens opzetten, zij babbelde en verstond misschien geen zier van wat er omging in zijn hart.

En hij 's avonds terug naar de kazerne. Op den trein zat hij zonder een woord te zeggen voor zich uit te staren. Dan haalde hij een dagblad uit zijn zak en gebaarde te lezen, doch de letters dansten vóór zijn oogen.

- Mannen, zei hij plots tegen de kerels die rechtover hem zaten, het zal de laatste keer zijn dat ik naar huis geweest ben.

Ik weet niet of hij juist bedacht wat hij zei; hij wist wel wat hij ging doen, hij wist wel tijdelijk niet meer naar huis te zullen komen, maar dat hij zijn thuis nooit zou wederzien, ik geloof niet dat hij dáár overtuigd van was.

Zij vermoedden natuurlijk dat hij een borrel te veel had gedronken en wat kletspraat verkocht. Maar hij zei: ‘Mannen hebt gij een hart?’

- Neen, antwoordde er één, het mijne is kapot.

- Ik zal het mijne kapot maken, sprak Fred.

- Waarom? vroegen zij.

Hij zei: om wel te doen.

En 's anderendaags toen zij op den kazernekoer twee honderd keeren links per twee en ter plaats links per twee hadden gedraaid, ging Fred uit den rang. Hij zei: ‘Sergeant, ik zal geen voet meer verzetten’.

[p. 258]

De sergeant was de zoon van een leurder met garen en schoenblink en hij had een volmaakte opvoeding genoten. Hij had dat die dagen reeds klaarblijkelijk door zijn slechten praat bewezen. En door zijn beschaafde manieren. Hij vloekte en brieschte.

- Piot, ik geef u het order...

En de piot, hij beefde niet, noch luifelde de oogen. ‘Ik vraag bij den kapitein geleid te worden, zei hij, ik weiger nog dienst te doen’.

De sergeant deed zijn bakkes open en toe, van zooiets had hij nooit gehoord, er was geen plaats voor in zijn alwetend brein, hij had verstand van vrouwen, hij kende zijn dienst, hij wist hoe hij een rekruut tergen moest, maar met een rekruut die tegenspreken durfde, wist hij geen raad. Hij dacht na drie minuten pijnlijke inspanning: ‘moest ik u mogen onder handen nemen, kereltje, gij zoudt u wel geven.’

Maar het kereltje stond daar en het begon een beetje bleek te zien rond zijn mond. ‘Ik moet den kapitein spreken’, herhaalde hij.

Eindelijk kreeg het militaire genie zijn spraak terug. ‘Vraag morgen ochtend het rapport, schreeuwde hij. Het reglement schrijft het aldus voor. En nu op uw plaats!’

- En nu, nergens meer, zei Fred. En hij bleef staan.

- Ik zal acht dagen arrest voor u vragen, acht dagen politiekamer, acht dagen opsluiting riep de onderofficier.

Doch de soldaat bewoog niet. Hij verachtte op zichtbare wijze zijn overste. Hij dacht, het is geen mensch om mijn overste te zijn. Op dat oogenblik kwam de luitenant. Hij droeg zijn witte handschoenen en rookte een sigaret. In zijn voornaamheid rekte hij zich van luiheid en verveling.

- Wat gebeurt er hier? vroeg hij barsch.

- Dit gebeurt hier, zei Fred, dat ik weiger langer dienst te doen.

De luitenant was geestig. ‘Wacht acht maanden, loech hij, en weiger dan. Wij zullen u voorloopig wel klein krijgen.’

- Gij zult mij niet klein krijgen, beet hem de jongen toe.

Zij kregen hem niet klein. 's Middags ondervroeg hem de kapitein. Dat was nog een mensch, hij bleef slechts bij het leger omdat er zijn bestaan van af hing. 't Meerendeel zijn wel in dat geval, maar hij was één der uiterst zeldzamen die het bij zich zelf erkennen durfde. Andere officieren, hoogere en lagere zeggen natuurlijk dat zij zich opofferen voor het vaderland. Die kapitein nu ondervroeg den jongen als een vader zijn zoon. Hij vroeg of Fred het uit idealisme deed en

[p. 259]

als de andere bevestigend antwoordde, moest hij bij zich zelf denken: gij zijt nu eerst een dapper stuk vee.

- Jongen, zei hij, ik raad u aan, het toch maar te laten varen, na acht maanden zijt gij hier weg en zullen wij met anderen spelen. Gebruik uw verstand, begrijp dat uw daad vergeefs zal zijn en denk aan de menschen die gij verdriet zult doen.

Fred zei dat hij aan alles gedacht had. ‘Ik ben de eerste niet meer, sprak hij, en na mij zullen er nog velen komen. Als er ooit duizend zijn, hebben wij gewonnen. Uit vrees zal het vaderland dan toegeven. Nu worden wij nog opgesloten, nu moeten wij nog als misdadigers veroordeeld zijn, maar waar zitten de misdadigers, zij die ons hier laten verbeesten, of wij die het niet meer gedoogen. En den bak in willen gaan.’

De kapitein liet hem uitspreken, alhoewel het op zijn zenuwen werkte. Ik heb het reeds gezegd, hij was een goed mensch, en gewoon door zijn vrouw overheerscht te zijn. Het deed hem verdriet, doch hij moest den soldaat Vandamme doen opsluiten en hij verwittigde den majoor. En deze den kolonel, die schier uit zijn voegen sprong, als hij dat verschrikkelijke nieuws hoorde.

- Begrijpt gij dan niet, zei hij tegen den majoor die een humanist was en over den dienstweigeraar eer lovend sprak, dat er geen kolonels meer zouden zijn als er geen rekruten waren? Men moest de zwijmen die die kerels opmaken tegen een muur binden en ze neerschieten. Ziedaar mijn gedacht. Het is maar jammer dat ik het niet uitvoeren mag.’ Hij kon er niet over. Hij vloekte. ‘Wat zou het worden, viel hij uit, wat beeldt zulk krapuul zich in, wat voor een jongen is dat, een aardappelvreter zeker of een verwaaide zot, een armoedzaaier? Ik, ik win zooveel duizenden per jaar voor mijn aktieven dienst, en zooveel duizenden voor invaliditeit, (80% als 't u belieft, al scheelt er mij geen haar) en ik weiger wel geen dienst. Waarom moet dat kreng het doen?

Dat kreng zat in den bak. De krijgsauditeur onderhoorde hem. De zaak had haar gewoon verloop. Op het dorp werd er natuurlijk geweldig over gepraat. De een zei: ‘Vandamme is een zot, en Vandamme wordt er voor betaald.’ Die zulks beweerden, toonden daarmede den grond van hun hart. Maar anderen weerspraken hen. De jeugd trok partij voor Fred. ‘Hij is een held schreeuwden wij.’ Wij zouden op den smoel slagen van alwie het anders zei. Een oude

[p. 260]

leeperd kuchte dan eens: ‘Waarom zijt gij ook geen helden geworden?’ schimpte hij.

- Wij zullen onzen man wel staan, riepen wij. Om te beginnen laat ze maar om onze stemmen komen bedelen voor de kamerverkiezing. Wij zullen zeggen: hoor eens mijnheer de volksvertegenwoordiger, zijt gij voor ons of tegen ons, voor het volk dat u betrouwde of niet?... Hij zal natuurlijk niet anders durven zeggen dan dat hij voor ons is. En dan zullen wij vragen: ‘Wij zijn tegen het leger, gij ook? Zult gij er tegen zijn, ja of neen? Hij zal wellicht uitvluchtsels zoeken, maar wij zullen aandringen en eischen: ja of neen. Wie nog forten wil bouwen, kredieten stemt voor den oorlog, het bloedverdrag met Frankrijk wil laten bestaan, bezemen wij eruit, ongenadig.

Wij spraken zoo en wij meenen het nog. Maar Fred Vandamme, die hebben zij veroordeeld. Wij zijn met drieën naar de zitting van den krijgsraad geweest. Vandamme's vader en moeder waren er ook en een massa volk. Ik zal niet pogen te verhalen wat er gezeid en gehuicheld werd, van het einde alleen zal ik spreken. De voorzitter kwam na de beraadslaging terug binnen met zijn volgelingen, hij deed de uitspraak. Een jaar opsluiting. Vandamme's moeder weende en zijn vader zei: zoo. Zoo, zei hij. Op dat oogenblik draaide Fred zich om, hij keek naar ons, hij keek naar de velen die er niet waren, naar u ook, en zijn oogen vroegen: helpt mij. Toen leidden de gendarmen hem geboeid weg. God zal de deugnieten, de moordenaars en de monsters straffen die het gerecht laat loopen, het gerecht zal de idealisten wel knevelen.

Wij gingen buiten. Het was middag en de straten vol volk. Wij jouwden twee dikke officieren uit. Zij verstonden niet dat de menschen het aandurfden en zochten heldhaftig de vlucht op een tram.

En nu dat ik al mijn bitterheid heb uitgespuwd, nu springt het hart weer los en het water loopt naar mijn mond. Nu denk ik aan hetgene mij niet heeft kwaad gemaakt, aan hetgene mij niet in razernij de vuisten deed ballen, nu denk ik aan Fred Vandamme's dood. Want Fred is ginds gestorven, in de ziekenkamer van de gevangenis. Zijn ouders waren bij hem. Hij herkende ze niet meer, zijn hart was elders. Zij bleven bij hem totdat hij gestorven was en zijn moeder kon zijn oogen niet sluiten, zijn vader deed het en dacht: hij zal nu nooit den oogst meer zien, noch het voorjaar, noch de sneeuw. En

[p. 261]

zijn moeder dacht: God zal hem barmhartig zijn omdat hij het goede wilde, ik zal hem wederzien, ik zie hem liever zoo sterven dan hem op een slagveld te weten liggen rotten.

En toen het voorbij was, gingen zij naar het station, twee oude menschjes, weenende zij aan zij. In het Azaléa-Palace speelde het dansorkest. Vele officieren zijn onder de dansers, hun sterren glanzen, zij weten zich veilig, het volk is dom, er zullen altijd wel middelen gevonden worden om het dom te houden. Hoor, nu zet de muziek ‘Vaarwel, mijn kleine garde-officier in’ kom, vive l'amour, vive la patrie.

De twee dutsekens strompelen, zij nemen elkanders arm. Zijn moeder zegt als sprak zij voor zich zelf alleen: ‘Zal God dat alles voor niet laten gebeuren?’

En hij antwoordt: ‘Er is niets voor niets.’

- Na veel tranen, zegt zij, en na veel verdriet...

En hij spreekt: ‘Het zal wel gaan...’