De Tijdstroom. Jaargang 2

[p. 10]

De Luitenant   Willy Hart

Toen de oorlog begon, zat notaris Gossey reeds zeven jaar alleen, in dat veel te grote huis. Als zijn vrouw stierf, ging Teddy op zijn tiende jaar; zij hadden maar dat éne kind en de weduwnaar wilde het toch bij zich niet houden. De jongen moest naar een kostschool, en zo moederziel verlaten lijk de notaris was er niemand. Hij kon geen mensen meer verdragen, zijn bedienden werkten nooit wel genoeg, en geen die tot iets deugde voor hem, de wereld draaide verkeerd. Hij had geen medelijden meer, zei hij, heeft er soms iemand medelijden met mij? Teddy was in verlof aan zee, toen de oorlogsverklaring kwam, 's avonds stond hij vóór zijn vader. Laat mij als vrijwilliger binnengaan?

En de notaris grijnslachend en alsof de woorden over zijn lippen niet wilden: Wat zoudt gij ginds doen, onnozel kind?

- Vechten voor het vaderland, de koning en de vlag!

De andere deed even zijn ogen toe. Als het daarvoor is, ga dan maar. En ik zou wensen dat wij elkander daar later nog eens weer kunnen over spreken, als gij de mensen zult gezien en leren kennen hebben. Jawel, gij moogt gaan.

En hij ging. Lees ‘van het westelik front geen nieuws’. Hij geleek een beetje aan Baùmer, hij ondervond wat allen ondervonden, hij had luizen en hoofdzeer, het brood was schier altijd oudbakken en het water maakt u altijd koud en het bloed laat nooit met rust. Hij had een goede kameraad lijk al de soldaten er één hadden en hebben, zij spraken samen van het lief dat zij in het bevrijde vaderland wel zouden vinden, zij spraken van het leven later, Teddy zei: de wereld zal veel veranderen, daarvoor heeft God dit alles gewild. In zeventien werd hij tot luitenant benoemd en bevool de kompagnie bij Reigersvliet. Daar werd die schone Septemberdag tegen avond zijn kameraad doodgeschoten. Een kogel vloog door de fijne, zilverige mist, er was een gaatje in zijn helm, zijn handen klauwden een keer in de aarde, en 't was of zijn ogen juist gingen wenen toen zij voor eeuwig verstarden. Dan komt de luitenant, hij neemt zijn vriend op, er is van dat bloed aan zijn handen, hij neemt de vriend in zijn armen en draagt hem weg, er druipt van dat bloed op zijn sterren, op zijn dekoraties en daaronder klopt

[p. 11]

zijn hart. En als hij terug in de dekking komt, gaat hij bij de mitrailleur. Geef hier, zegt hij. En hij schiet. Hij doet niets dan schieten, de éne riem kogels na de andere. De mannen staan naar hem te kijken, hij ziet het niet, hij ziet niet anders dan de zilverige mist vóór hem en daarachter liggen de anderen die hem doodschoten, er komt schuim op zijn lippen, hij verschroeit zijn wenkbrauwen, hij verbrandt zijn vingeren aan de loop, maar hij schiet. Dan rinkelt de telefoonbel. De majoor vraagt waarom zo geschoten wordt? De majoor kan gaan lopen.

En als de oorlog gedaan is, de grote parade voorbij. Dan komt de luitenant terug op het dorp. Hij draagt twaalf eretekens en al de frontstrepen. Hij heeft gas geslikt en een kogel door zijn hand gehad. Maar een pensioen heeft hij niet gewild, zijn lichaam acht hij zo kostbaar niet als de generaals. Hij komt terug en zijn vader leeft niet meer. De notaris is binst de oorlog verdronken. Zij zeggen dat hij er moedwillig in gelopen is, er heeft ook niemand medelijden met hem. De luitenant zit in de voorkamer, de meid brengt koffie en boterhammen, als het avond is brengt zij salade en aardappels en vlees. Het is Zondag, hij ziet een koppel verliefden op de straat. In de mis preekt de pastoor over het vaderland en dat wij God moeten bedanken. Te Deum Laudamus. God, de ratten vreten hun lijken op, God hij is bij Reigersvliet gevallen. Laat ons de wereld omkeren of vergaan.

Hij stichtte een weekblad en schreef twee boeken. Hij wilde, wilde, en bereikte niets. Velen hadden zijn hulp nodig en niemand hielp hem. Hij zat 's morgens eenzaam, 's middags eenzaam, 's avonds eenzaam. De pastoor ging hem bezoeken en als hij terugkwam zei hij aan zijn meid dat de zoon van de notaris een communist was. Twee uren later wist het ganse dorp het, op een eeuwig zwijgen. De burgemeester ging hem bezoeken, want hij dacht aan kiesstrijden en ereplaatsen - en de burgemeester durfde niet zeggen wat hij dacht, hij was niet gewoon te denken.

Zij huldigden het monument voor de gesneuvelden in. Zij vroegen ook de luitenant een woord te willen spreken. Er kwam een majoor uit de dichtsbijgelegen garnizoenstad. Eerst las de burgemeester van een papier een rede die de hoofdonderwijzer voor hem geschreven had. Daarna sprak de officier, zijn borst en zijn buik hingen vol kruisen en platen en schijven, hij glom van het vet en

[p. 12]

de onnozelheid. Hij sprak frans en vlaams dooreen, veel mensen verstonden hem ongelukkiglik niet; slechts enkele moeders stonden te wenen als zij aan hun zonen dachten en meenden dat het hun min pijnlik sterven moest zijn geweest onder het bevel van zulke chieke oversten. De majoor sloot met een leve den belgiek en Albert. En hij keek rond en beduidde: hebt gij daar iets van begrepen poedels? De burgemeester bedankte hem en kreeg een pootje. En toen stond de luitenant recht. En hij zag naar het volk en zag daar een oud soldaat van zijn kompagnie staan, hij noemde hem bij name: Jef, zei hij, zeg aan al die brave mensen lijk ik, dat zij die ginds dood zijn, geen eer hebben gevraagd maar rechtvaardigheid, zeg aan die vaders en moeders dat zij weer bedrogen worden. Hij zette zich neer, hij had gedaan. De mensen bezagen elkander, de burgemeester zei dat hij zot geworden was. En het majoorke steigerde op zijn pootjes en werd rood en kwaad. Gelukkig dat niemand zijn beschaafde scheldwoorden heeft verstaan.

Zo kreeg Teddy zijn naam. Als zij in de kerk de brief van de bisschoppen over het nationalisme aflazen en de pastoor aan 't uitleggen ging, draaide de luitenant zijn stoel om en ging buiten. Sinds heeft hij nooit meer een kerk van binnen gezien. Hij was een geus en een bolchevist.

Zijn oude meid zelf verstond zich aan hem niet. Hij zit daar en leest boeken hij schrijft, hij spreekt schier niet meer, als zij vraagt: moet het venster open zijn, knikt hij van ja; en vraagt zij onmiddelik daarna om hem te beproeven als het gesloten moet zijn, knikt hij van ja. En eens meent zij hem te zien wenen. Het valt niet te verwonderen bij een mens die God niet wil kennen, zei 's pastoors meid toen zij 't hoorde.

Ach God toch, had het maar niet willen kennen geweest. Maar Elza van de bakker die dageliks het brood brengt, Elza die twintig jaar is, en bijna er nog een kind uitziet, hij zegt tegen haar: Gelooft gij aan God? Zij antwoordt ja. En hij gaat mijmerend weg. En 's anderendaags hij staat in de gang, hij zegt: Elza. En als zij opkijkt, wendt hij plots driftig het hoofd af, alsof hij iets hoorde.

- Ja, antwoordt zij.

- Elza, zoudt gij uw gedacht van mij niet kunnen maken?

Zij weet niet wat gedaan. En zij schudt haar hoofd ontkennend. Zo, zegt hij, zo. Dat is alles. Hij gaat in zijn kamer, er moet hout

[p. 13]

op het vuur geworpen worden, hij werpt hout op het vuur, hij gaat naar het venster, hij gaat naar de schrijftafel, 's avonds eet hij niet, zijn maag verteert niet wel.

En ondertussen wordt hij ouder. De oorlog is vergeten en vergeefs geweest. God bestaat niet, of de katolieken geloven niet in Hem, zegt Teddy. En hij is bleek geworden, hij neemt te weinig beweging en hij hoest. Hij zal er van doodgaan beweert de meid. Er wordt een zending op het dorp gepreekt, en iedereen heeft dat gehoord, de twede avond zit de predikant op de luitenant. Laat u niet verleiden door de verergernisgever, die de vriend van de boze is, die God verzaakt en bevecht. Zwicht alle omgang met hem, houdt u ver van de besmetting af. En 's anderendaags gaat de pater Teddy bezoeken om de uitslag van zijn sermoen te bespeuren. Maar na een kwartuur vliegt hij buiten. Lees eerst het Evangelie heeft de luitenant gezegd.

Hij hoest en Elza van de bakker hooft het. Zij vraagt aan de meid: wat is dat? En de meid: het is zijn maag die geen voedsel meer verteert. Als zij nu de luitenant ziet spreekt zij van zijn maag. Ik heb u horen hoesten, zegt zij meewarig. Kan ik u helpen? Hij zit met zijn pennemes in zijn handen, hij snijdt er onwillekeurig mee in zijn wijsvinger, zij ziet het bloed en hij kijkt ook naar het bloed. En dan kijken zij naar elkander. En wie heeft er nu medelijden? Hij glimlacht en zegt: het is nu toch te laat.

Ja, want de geus zal niet lang leven. God heeft zijn straffende hand over de bolchevist gestrekt. Er komt een jezuiet op het dorp de vasten preken. En op Pasen zelf gaat die geestelike bij Teddy op bezoek. Hij is te vier uur binnengegaan, te zes uur is hij er nog. Zij hebben samen in de hof gewandeld, nu zitten zij in de voorkamer.

- Pater, vraagt Teddy, gelooft gij dat zoveel honderd jaren geleden Christus die God was op vandaag verrezen is?

- Ja ik geloof het.

- Maar weet gij het zeker, onomstootbaar?

- Ik weet het zeker omdat ik het geloof. Ik geloof het niet omdat ik het weet.

Teddy zegt moest ik geloven, ik zou een heilige worden. En moest ik er niets van geloven, ik zou me zelfmoorden.

[p. 14]

Het is niet nodig dat hij zich zelfmoordt. De pater zit naar zijn gelaat en zijn handen te kijken, het hindert dat Teddy het bemerkt en dat hij lachend zegt wat de andere ernstig denkt. Naaste Pasen, Pater, zal ik het wel weten.

Hij heeft sedert met geen priester meer gesproken vóór hij op zijn sterfbed lag. Het is eigenlik nog vlugger gebeurd dan viel te voorzien. Hij stierf in September, lijk de andere bij Reigersvliet. De meid haalde de pastoor en deze was blijde dat de bolchevist toch in Gods genade eindigen zou, maar als hij bij de zieke kwam en de reden van zijn bezoek verklaarde, zei Teddy alleen dat het niet nodig was. God zal me zelf oordelen als Hij bestaat.

Hij lei zijn handen onder zijn achterhoofd en hij lag naar de plekken zon op de zoldering te kijken. En een onzeggelike bitterheid kropte in zijn keel die hij niet meer doorslikken kon: de herinnering aan al de dromen, aan al de last en het leed en het verdriet van een leven. En hij lag tegen zich zelf te spreken en was gefolterd in zijn brein en in zijn hart. God als Gij bestaat en de mensen bemint zult Gij me niet verstoten. Ik heb niets anders dan de rechtvaardigheid gewild.