De Tijdstroom. Jaargang 1

[p. 232]

Jonge Oostenrijksche Poëzie

Het expressionisme is, althans in het Duitsche taalgebied, een kortstondige crisis geweest, een crisis die de meeste jonge dichters thans te boven zijn. Bij enkelen werkt ze nog na; doch ook dáár lijdt het geen twijfel dat ze hun poëzie meer schaadt dan baat. Dat het expressionisme grootendeels achter den rug is, is gebleken bij het verschijnen, een paar jaar geleden, van een keur uit de jonge en jongste poëzie: ‘Ausfahrt’ waarin hoofdzakelijk rijksduitsche dichters aan het woord waren, dichters die meestal weer bij de door het expressionisme afgebroken traditie aanknoopen. Hier was invloed van Klopstock, Hölderlin, Goethe (vooral van diens vrije verzen) en Rilke merkbaar. Dat het tij voor het expressionisme verloopen is blijkt thans weerom, nu een bloemlezing van Oostenrijksche poëzie het licht heeft gezien: Anthologie junger Lyrik aus Oesterreich. Wien. Krystall-Verlag. 8^o. 198 bl. Een paar der jonge Oostenrijksche dichters zijn weliswaar nog bij het expressionisme schoolgegaan, de meesten echter hebben naar andere, oudere meesters geluisterd, een enkele naar Eichendorff of Mörike, verscheidenen ook hier naar Rilke. Gaat het aan die jonge dichters, die het voetspoor van groote voorgangers drukken, daarom als epigonen of met een anderen dooddoener als ‘reactionair’ te bestempelen? Mijns inziens niet. Shakespeare was geen epigoon omdat hij aanvankelijk Marlowe heeft nagevolgd, het heeft hem overigens ook niet belet Marlowe te overtreffen. Goethe was al evenmin een epigoon, hij die in een zijner gedichten ‘die Höllenfahrt Christi’ Klopstock nazong en toch in zijn later werk zich hoog boven Klopstock verhief. Voor een jong dichter komt het m.i. niet in de eerste plaats op oorspronkelijkheid aan. Hij moet eerst zijn smaak louteren, zijn aangeboren talent voeden en ontwikkelen. Is hij of wordt hij een persoonlijkheid die een eigen kijk heeft op natuur en leven, op wereld en samenleving dan zal zijn werk daar weldra den stempel van dragen. Zijn werk zal noodschiks zijn persoonlijkheid weerspiegelen. Is hij echter geen persoonlijkheid dan zal hij door oorspronkelijk te doen, door b.v. zijn toevlucht te nemen tot min of meer kunstmatige middeltjes: gezochte of grootsprakerige beeldspraak, schijnbaar-extatisch gestamel waar niets achter steekt of, nuttelooze geheimzinnigheid, of het overboord gooien van de techniek enz. wellicht zijn tijdgenooten een wijle verbluffen doch, dewijl zulke uiterlijkheden in het bereik van velen liggen en dan, door het vele gebruik, aldra zoo oud lijken als ze eerst nieuw waren, zal het niet lang duren eer men de waardeloosheid van zulke oorspronkelijkheid inziet.

Was glänzt ist für den Augenblick geboren,
Das Echte bleibt der Nachwelt unverloren.

In de Oostenrijksche anthologie, waarover ik het heb, zijn verreweg de meeste gedichten weer in een traditioneele versmaat en meestal in berijmde verzen geschreven. Wèl komen er ook rijmlooze vrije verzen voor (die trouwens in de Duitsche poëzie niets nieuws zijn, ze komen reeds bij Goethe voor) doch die vrije verzen hebben dan gewoonlijk een duidelijk waarneembaar rhythme; het is geen proza dat aan een min of meer willekeurige typographische schikking den schijn van versificatie ontleent.

Aan de bloemlezing gaat een goedgeschreven inleiding vooraf van de hand van den bekenden ouderen Oostenrijkschen dichter Richard Schankal die het talent der dichters van wie werk is opgenomen zeer juist karakteriseert. Ieder woord is hier gewikt en gewogen. Terloops geeft hij aan de jonge dichters een gulden raad waar hij zegt dat geen kunst kan bestaan zonder oefening; bezieling alleen volstaat niet, alle kunst is gedeeltelijk een ambacht dat wil geleerd worden.

[p. 233]

Tot de beste verzen behooren, volgens mijn subjectieven indruk (ik beschik, zeer tot mijn spijt, niet over een stel onfeilbare criteria waaraan ik de waarde van alle mogelijke gedichten zou kunnen toetsen...) die van Billinger, die in de laatste jaren naam heeft gemaakt. Hij is een landelijk dichter, wiens poëzie, trots een zekere gekunsteldheid in de verwoording, gezond en verkwikkelijk is als de vrije natuur waarin ze is ontstaan. Een openbaring van nog zuiverder schoonheid zijn de gedichten van den jonggestorven Karl Bormann, zoowel zijn vertaling van Keats' sonnet: ‘After dark vapours’ als zijn oorspronkelijke verzen. Den indruk van het schoone en meteen van het kunstig afgewerkte heeft men eveneens bij Staude (b.v. Der Springbrunnen). Sporen van het expressionisme zijn te vinden bij Johannes Lindner van wien twee strophische gedichten geplaatst zijn. Eén daarvan: ‘Der Verzauberte’, overigens geheel in expressionistischen stijl, is wat het rhythme van de afzonderlijke verzen, wat den strophenbouw en wat de beweging van het geheele gedicht betreft, een kopie van Gezelle's Nachtegale of liever van een Duitsche vertaling van dat verrukkelijk gedicht.

Waar zit die heldre zanger, dien
Ik hooren kan en zelden zien

In 't loof geborgen

Dees blijden meidagmorgen?

Was singt dein Mund so zauberschalls
als garne hold ein Vogelhals
- berauscht von Reben -
an mondigen Geweben?

De kopie betreft, welgemerkt, hoofdzakelijk het rhythme doch er zijn ook een paar woorden overgenomen zoodat we zelfs kunnen uitmaken welke Duitsche vertaling van Gezelle's Nachtegale door den Oostenrijkschen dichter werd gelezen, namelijk die van R.A. Schröder in zijn ‘Gedichte von Guido Gezelle’ verschenen in de Insel-Bücherei. (Er bestaat nog een andere, m.i. even goede vertaling door Heinrich Brühl in zijn ‘Flämische Liederdichtung alter und neuer Zeit.’ ‘Zauberschall’ waarvan J. Lindner een raar bijwoord: zauberschalls gesmeed heeft komt wel bij Schröder voor in diens vertaling, doch niet bij Brühl die daarvoor Wunderschall heeft.)

Eidlitz en Fischer-Colbrie hebben den invloed ondergaan van de Duitsche romantiek wat hun poëzie overigens ten goede gekomen is. De eerste is lief-speelsch, de tweede heeft nog den beeldenrijkdom van het expressionisme, wat hier echter geen bezwaar oplevert, wijl die veelheid de esthetisch-psychische eenheid van het gedicht niet opheft.

Tot de meest begaafden behooren verder nog: Wilhelm Franke, Theodor Kramer (met een paar voortreffelijke balladen), Erika Mitterer, Waldinger en Leifhelm.

Hieronder schrijf ik een kort gedicht van Fr. Stebich, een der jongsten, in 't Nederlandsch over. Het is voor het eerst verleden jaar verschenen in een bundel: Praeludiën (Krystall-Verlag).

Waar Gij niet zijt, daar schijnt op heel een stuk
der gaarde die mijn ziel is geen geluk.

Waar ik niet ben wordt de adem van den tijd
voor U een onvervulbare eeuwigheid.

Doch waar wij beiden zijn is alles zegenzwaar
alsof de Godheid zelve aanwezig waar'.

Dit gedicht behoort niet tot de allerbeste uit den bundel, veeleer tot de middelmaat. Doch hoe ver staan we reeds met deze klare, traditioneel-regelmatige, eenvoudige, natuurlijke verzen van het revolutionair-grootsprakige, van het gewild-sibbilynsche expressionisme.

Dr. J. DECROOS.