Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 122

Signalementen

Op reis met Memoria / Peter de Wilde, Annelies van Gijsen, Jesse Mortelmans en Patricia Stoop (red.). Hilversum: Verloren, 2004. - 165 p. (Middeleeuwse Studies en Bronnen 81) isbn 90-6550-809-0 Prijs: €17, -

Deze bundel komt voort uit het onderzoeksproejct ‘Memoria in de middeleeuwen’ dat wordt uitgevoerd aan de Universiteit van Antwerpen. Binnen dit project heeft memoria een veel bredere betekenis dan nagedachtenis of geheugen - twee betekenissen die binnen de mdiëvistiek meer vertrouwd zijn. De editeurs van de bundel hanteren een veel sterker letterkundig begrip: ‘Onder memoria verstaan we de strategieën, die de schrijver gebruikt om zijn teksten vlotter ingang te doen vinden in het geheugen van de middeleeuwse toehoorder/lezer, of de methodes die de toehoorder/lezer aanwendt om zich tekstdelen eigen te maken’ (Woord vooraf, p.7). Deze omschrijving maakt de weg vrij voor literairhistorisch onderzoek naar geheugenvoorstelingen, herinneringstechnieken en meditatieve motieven in teksten. In de onderhavige bundel is dat toegespitst op ‘allegorische reisverhalen’, in het bijzonder het thema van pelgrimages. Veel aandacht gaat uit naar de Pélerinage de Vie humaine als bedevaartsallegorie in relatie tot memoria. Twee bijdragen behandelen de tekst - zowel het Franse origineel als de Middelnederlandse vertalingen - met aandacht voor de verbeelding van het geheugen (Fabienne Pomel en Ingrid Biesheuvel), terwijl ook de meer algemene en tamelijk theoretische inleiding (Peter de Wilde) uitgaat van de Pélerinage. Verder biedt de bundel bijdragen over invloeden van de Pélerinage in toneelteksten (Van Gijsen), over de allegorie van de pelgrim in Hadewijchs vijftiende Brief (Willaert), een nog niet eerder geïdentificeerde bewerking in strofen van De tribus dietis van Robert de Sorbon, teksten over geestelijke pelgrimsreizen als meditatielectuur (Miedema) en een bijdrage over memoria in Dantes Goddelijke komedie.

Geert Warnar

[p. 94]

De ene leeuw is de andere niet: zeven maal De Leeuw van Vlaenderen / Edward Vanhoutte (red.). - Antwerpen: amvc-Letterenhuis, 2002. - 176 p.: ill.; 24 cm. - (amvc-publicaties; 5) isbn 90-76785-05-8 Prijs €11,00

Alhoewel deze bundel al is verschenen in 2002 verdient hij het toch kort besproken te worden. In het kader van de herdenking van de Guldensporenslag (1302) en het verschijnen van een nieuwe tekstkritische editie is een aantal auteurs gevraagd Hendrik Consciences De Leeuw van Vlaenderen (1838) te herlezen en daarover vanuit hun eigen discipline te rapporteren. Dit leverde een interessant overzicht op over de stand van zaken rond het onderzoek naar Consciences beroemde werk, waarmee hij de Vlamingen zou hebben leren lezen - de roman markeert het begin van de Vlaamse literatuur. Zoals achterop het boek staat zijn Consciences boek en de verhaalstof gaan behoren tot het (Vlaamse) collectieve geheugen, ‘maar of De Leeuw nog daadwerkelijk gelezen - laat staan herlezen - wordt, is veel minder duidelijk’. De redactie wilde graag argumenten voor het (her)lezen van de roman verzamelen, aldus het woord vooraf (Van Dijck). Ondanks het feit dat maar enkele van de zeven bijdragen aan de bundel blijk geven van daadwerkelijke (her)lezing van de tekst spoort de bundel wel degelijk tot (her)lezing aan (waarbij dan wellicht te denken is aan ‘lezing’ voor Nederlanders en ‘herlezing’ voor Vlamingen? Het zou interessant zijn geweest als er in een bijdrage was ingegaan op de receptie van de roman in Noord en Zuid).

Na een algemene inleiding komen achtereenvolgens aan de orde een analyse van het voorwoord van Conscience (Fonteyn), een literaire analyse van de openingspagina's (Van Iseghem), en - vanaf hier zonder duidelijke blijk van (her)lezing van de roman door de auteurs - de historische achtergronden van de slag bij Kortrijk (Mertens), het belang van een analyse van de historische achtergrond vanuit het perspectief van de militaire geschiedenis (Falter), Conscience en het marionettentheater de Poesje van Antwerpen (Thijs), Conscience en zijn werkzaamheid en invloed op muziekgebied (Dewilde) en de plaats van de roman tussen andere romantische werken uit binnen- en buitenland in de beeldende kunst (Stroobants).

Karina van Dalen-Oskam

Twee middeleeuwse beestenboeken: het Beestenboek van Pierre de Beauvais & Het Beestenboek van de Liefde van Richard de Fournival / Julia C. Szirmai en Reinier Lops (Vert.). - Hilversum: Verloren, 2005. - 96 p. (MemoranduM 5) isbn 90-6550-845-7 Prijs: €14, -

De MemoranduM-reeks van uitgeverij Verloren, opgezet om Oudfranse teksten in modern Nederlands beschikbaar te stellen, is uitgebreid met alweer een vijfde deel. Dit keer komen twee dertiende-eeuwse beestenboeken aan bod. De vertaling is verzorgd door Julia Szirmai, die de beide teksten eveneens heeft voorzien van een heldere inleiding, en Reinier Lops. Om de inhoud ook toegankelijk te maken voor studenten en geïnteresseerde leken hebben zij tal van verklarende noten toegevoegd. De twee bestiaria geven een prachtig inkijkje in een genre dat toentertijd erg populair was in de volkstaal. Het Bestiaire van Pierre de Beauvais is een losse verzameling dierenbeschrijvingen met meer aandacht voor de morele en religieuze betekenis dan de natuurkundige eigenaardigheden van de dieren. Heel anders is het Bestiaire d'Amour van Richard de Fournival: hij gebruikt de dierensymboliek om een goed gecomponeerd liefdestraktaat op te zetten. De eigenschappen van de dieren worden door tal van ingenieuze redeneringen gebruikt om de jaloezie, wanhoop en machteloosheid van de afgewezen minnaar te illustreren en de hoofse liefde te parodiëren. Is de eenhoorn bij Pierre de Beauvais een symbool voor de Zoon van God die afdaalde in de schoot van de maagd Maria, bij Richard de Fournival staat hij voor de minnaar die door Amor naar de schoot van een betoverende maagd wordt gelokt om daar te sterven aan wanhoop. Door deze uitgave, die bovendien wordt opgesierd door veel afbeeldingen van mooie miniaturen, geven de vertalers zicht op de boeiende middeleeuwse wereld van kennis over de natuur, (bij)geloof en liefde.

Lydeke van Beek