Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 111

Signalementen

Medieval Dutch literature in its European context / edited by Erik Kooper. - Cambridge [etc.]: Cambridge University Press, 1994. - XV, 327 p.: krt.; 24 cm. - (Cambridge studies in medieval literature; 21)
ISBN 0-521-40222-0 Prijs: £ 40, -

In december 1990 werd te Leiden het NLCM-congres Misselike tonghe gehouden, dat gewijd was aan de Middelnederlandse letterkunde in interdisciplinair verband. In de lezingen viel herhaaldelijk te beluisteren dat ofschoon de medio-neerlandicus meer en meer aansluiting zoekt bij onderzoeksresultaten en -methoden uit o.a. romanistiek, germanistiek en geschiedwetenschap, de buitenlandse beoefenaars van deze aanpalende vakgebieden - bij ontstentenis van goede literair-historische overzichten in met name het Frans en Engels - vaak slecht op de hoogte blijken van de vorderingen in de Middelnederlandse letterkunde. In deze lacune is nu althans ten dele voorzien met het verschijnen van Medieval Dutch Literature in its European Context. Dit door Cambridge University Press degelijk uitgegeven boek bevat, onderverdeeld in zeven secties, zestien Engelstalige bijdragen over de Middelnederlandse letterkunde, geschreven door vooraanstaande vakgenoten onder redactie van de Utrechtse anglist Kooper.

In de eerste sectie hanteren vier auteurs een cultuur-historische benaderingswijze (ik geef kortheidshalve de koptitels van de hoofdstukken): ‘Court and city culture, 1100-1530’ (Prevenier); ‘Middle Dutch literature at court’ (Van Oostrom); ‘Heralds, knights and travelling’ (Van Anrooij); ‘The rise of urban literature’ (Pleij). De volgende twee secties bevatten hoofdstukken over ridderepiek en dierenepiek: ‘Charlemagne romances and the chansons de geste’ (Van den Berg & Besamusca); ‘The prologue to Arturs doet’ (Besamusca & Lie); ‘Walewein, an episodic Arthurian romance’ (Janssens); ‘Words and deeds in the Reynaert stories’ (Wackers). De hoofdstukken in de secties IV en V zijn wat losser gegroepeerd rond twee thema's,

[p. 190]

respectievelijk liefde en religiositeit: ‘Dirc Potter, a medieval Ovid’ (Van Buuren); ‘Hovedans: fourteenth-century dancing songs’ (Willaert); ‘The Middle Dutch Voyage of Saint Brendan’ (Strijbosch); ‘Hadewych’ (Reynaert); ‘The Modern Devotion’ (Mertens). De laatste twee secties bieden ruimte aan beschouwingen over de artes-literatuur en het wereldlijk toneel: ‘A fourteenth-century vernacular poetics’ (Gerritsen et al.); ‘From food therapy to cookery-book’ (Jansen-Sieben); ‘The drama texts in the Van Hulthem manuscript (Van Dijk).

Zoals Kooper al in de ‘Introduction’ aangeeft (p. 4), beoogt het boek geen literatuurgeschiedenis te zijn; daarvoor zijn de invalshoeken van de auteurs te divers en dekken de behandelde onderwerpen gezamenlijk onvoldoende de periode in kwestie. Toch blijft het ook bij bescheiden pretenties vreemd dat Jacob van Maerlant met zijn imposante oeuvre niet een apart hoofdstuk kreeg toebedeeld. De rederijkerij lijkt me eveneens wat stiefmoederlijk behandeld. Anderzijds leverde het capita selecta-principe hier een voor buitenlandse medievisten uiterst leesbaar boek op. Ook gevorderde medio-neerlandici kunnen overigens het nodige opsteken van hoofdstukken als die over hovedans en Hadewijch. Een minpuntje is de lange produktietijd van het boek - de meeste artikelen werden geschreven in de periode 1989-90 (p. XV) - waardoor de meest recente literatuur niet meer verwerkt is. Het boek is bijzonder toegankelijk: naast een kaart van de Nederlanden in de veertiende eeuw (p. XVI) en een register (p. 320-327) zijn twee bijlagen opgenomen: een bibliografie met vertalingen van Middelnederlandse teksten in het Engels (p. 297-304) en een tabellarisch overzicht van de middeleeuwse geschiedenis en literatuur van de Lage Landen tegenover die van Europa, in vier kolommen per opening (p. 305-319).

A.Th. Bouwman

'k Wil rijmen wat ik bouw: twee eeuwen topografische poëzie / samenst.: Arie Jan Gelderblom. - Amsterdam: Querido, 1994. - 164 p.; 19 cm. - (Griffioen)
ISBN 90-214-0581-4 Prijs: ƒ 12,50

Amsterdam, Amersfoort, Assen, Leiden, Pijnenburg, Rotterdam, Zwolle, Goudestein, de IJstroom: een kleine selectie uit datgene wat dichters in de eeuwen tussen 1600 en 1800 zoal bezongen. En dan hebben we het nog niet eens over de rampen die polders, geknotte torens en kerken troffen. Van de gedichten erover heeft Arie Jan Gelderblom voor de Griffioenreeks een keuze gemaakt onder de, uit Huygens' Hofwyck geputte, titel 'k Wil rijmen wat ik bouw. De auteur, een specialist op het gebied van topografische poëzie, kon uitschenken uit een rijke bron van produkten. Van Vondel tot Vos, van Huygens tot Bredero, van Vollenhove tot Van Lodesteijn, velen vonden een plaats in dit bundeltje, waarin men ook mindere grootheden als Dirk Smits, Hendrik Snakenburg en Frans de Haes aantreft.

Opvallend is de ruime vertegenwoordiging van gedichten op locaties in Holland, Overijssel, Groningen en Zeeland: hier wordt het toenmalige overwicht van de noordelijke provincies weerspiegeld. In hoeverre ook vrouwen aan de beeldvorming bijdroegen, wordt niet geheel duidelijk. De samensteller selecteerde er twee: de Groningse dichteres Titia Brongersma, die behalve Assen en de Singel van Leeuwarden een hunebed bezingt, en Elisabeth Wolff-Bekker, die het winterleven in de Beemster aanprijst. De lezer krijgt met dit alles een literair reisboek voor historisch Holland, waarin de gedichten aan elkaar zijn geregen door een associatie-koord.

In het korte nawoord behandelt Gelderblom enkele genres binnen dit soort poëzie, bijvoorbeeld het stededicht en de stroomdichten, de lof van het landleven (geïnspireerd op de beroemde ‘Beatus ille’-Epode van Horatius) en de lof van de buitenplaats (in navolging van Vergilius' Georgica). Ook de morele functie van dit type gedichten krijgt aandacht. Vooral de categorie ‘lof van de buitenplaats’ is vaak zowel beschrijvend-topografisch als belerend, al dan niet in christelijk kader. De aantekeningen bij de afzonderlijke gedichten knopen bij de literair-theoretische benadering uit het nawoord aan. In een ‘beredeneerde literatuurlijst’ noemt Gelderblom andere interessante onderzoeksmogelijkheden, die helaas niet in zijn nawoord en aantekeningen verwerkt zijn. Wellicht bood de opzet van de Griffioenreeks daartoe geen

[p. 191]

mogelijkheden. Misschien was er ook geen plaats voor illustraties, maar die hadden in dit deel beslist niet misstaan.

Niettemin is 'k Wil rijmen wat ik bouw een uiterst onderhoudend boek geworden, dat de liefhebber van topografische poëzie op verdere gedachten brengt. Naast de Nederlandse kende het verleden immers een grote produktie van Neolatijnse verzen. In hoeverre de ‘Nederlanders’ en de ‘Neolatinisten’ elkaar beïnvloed en gestimuleerd hebben, moet in de meeste gevallen nog een open vraag blijven. Het zou toch heel wel mogelijk zijn een Griffioendeel te maken met Neolatijnse poëzie in vertaling, waarin de topografische poëzie een interessante afdeling kan vormen. Constantijn Huygens schreef zeer veel op dit gebied en verder zijn er bijvoorbeeld de Cantilenae van Georgius Macropedius, onder meer over de stad Utrecht, de Urbes (Stededichten) van Julius Caesar Scaliger en David van Lenneps prachtige hofdicht op het Manpad. Zo'n deel zou het beeld van de Nederlandse literaire produktie vóór 1850 aanmerkelijk completer maken.

Jan Bloemendal