Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 111

[p. 97]

Maria Tesselschade Roemers Visscher
Ten geleide

Op 4 november 1994 verwierf de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde een zeventiende-eeuws manuscript met twee gedichten van Maria Tesselschade Roemers Visscher aan Constantijn Huygens.¹ Het manuscript - overigens geen autograaf - werd door Olga van Marion en A. Agnes Sneller teruggevonden in het Kapucijnerklooster te 's-Hertogenbosch, tijdens hun speurtocht naar handschriftelijk materiaal voor de editie De gedichten van Tesselschade Roemers.² Ter gelegenheid van de presentatie van deze uitgave en de aanbieding van het handschrift organiseerden de Stichting vrouwengeschiedenis van de vroegmoderne tijd en de Leidse vakgroep Nederlands een studiedag. Drie van de daar gehouden voordrachten worden in deze aflevering van het Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde gepubliceerd.

Het motto van de studiedag was ‘De dichter Tesselschade Roemers’. Door de term ‘dichter’ voor een vrouw te gebruiken en steeds haar achternaam te vermelden, werd de aandacht gevestigd op de wetenschappelijke traditie die dichteressen (zeker die uit het verleden) meestal enkel bij de voornaam noemt en door middel van suffixen expliciet als niet-man signaleert. Als de familienaam eenmaal gevallen is, vervolgt men vaak met Anna Maria (van Schurman), Katharina (Lescailje) of Elisabeth Maria (Post). Deze gewoonte heeft er in een aantal gevallen toe geleid dat de achternaam van de schrijfster nogal eens weggelaten wordt: Maria Tesselschade, Betje en Aagje. Observaties als deze komen voort uit een onderzoeksperspectief dat met name door vrouwenstudies ontwikkeld is, en veelal met de term ‘gender’ wordt gekenschetst. ‘Gender’ duidt op de in een bepaalde cultuur heersende gedragscodes voor mannen en vrouwen. Met behulp van dit instrument kan men teksten analyseren tegen de achtergrond van de tradities, verwachtingspatronen, normen en waarden binnen een samenleving.³ In hun lezingen gingen de sprekers op verschillende aspecten van dit type onderzoek in.

Dat de notie ‘gender’ voor de studie van Tesselschade een vruchtbare invalshoek is, toonde Mieke B. Smits-Veldt al aan in de biografie Maria Tesselschade. Leven met talent en vriendschap: vrienden als Huygens en Barlaeus baseerden hun oordeel over Tesselschade immers niet alleen op haar kunstzinnig talent, maar ook op haar levensomstandigheden.⁴ Zo wezen ze na de dood van haar man herhaaldelijk op de mogelijkheid van een tweede huwelijk, maar Tesselschade verkoos niet te hertrouwen. In haar artikel ‘Ieder haar waarom’ verbindt Marit Monteiro deze keuze met Tesselschades overgang naar het katholieke geloof, dat de weduwenstatus hoger waardeerde dan het protestantse.

Agnes Verbiest belicht in ‘Een porseleinkast in de jungle’ een ander aspect van de genderstudie. Zij analyseert de problemen die zich voordoen bij het schrijven van wetenschappelijke teksten over vrouwen, en wijst op het risico dat men de in de taal vastgelegde cultuur argeloos reproduceert, zoals de gewoonte dichteressen uitsluitend met hun voornaam aan te duiden. Het is echter niet voldoende dergelijke risico's te

1 De beginregels van de gedichten zijn resp. ‘Claes seijde tegens Trijn, wat doe je weer te Mis’ en ‘Ons beijder Vader seijdt, wiens Woord de Waerheijdt is’; het handschrift wordt bewaard in de UB Leiden onder het signatuur: Ltk 2180. Zie de foto op p. 99.

2 Tesselschade Roemers: De gedichten van Tesselschade Roemers. Uitgegeven en toegelicht door A. Agnes Sneller en Olga van Marion. Hilversum 1994. Zie ook de recensie van dit werk door Mieke B. Smits-Veldt elders in dit nummer.

3 Zie voor een nadere toelichting op het begrip ‘gender’ en een evaluatie van de onderzoeksresultaten op diverse wetenschapsterreinen: M.E. Wiesner: Women and Gender in Early Modern Europe. Cambridge, 1993. (New Approaches to European History, 1).

4 Mieke B. Smits-Veldt: Maria Tesselschade. Leven met talent en vriendschap. Zutphen, 1994.

[p. 98]

onderkennen: Verbiest toont aan dat de onderzoeker alert dient te zijn op de ideologische lading van zijn formuleringen en roept op tot een zorgvuldig taalgebruik.

In ‘Een sonnet van Tesselschade Roemers in genderperpectief’ ten slotte, interpreteert A. Agnes Sneller het gedicht ‘Wat in de lotery Des luckx zyn oorspronck nam’ achtereenvolgens met behulp van de traditionele filologische methode en vanuit het genderperspectief. Beide leeswijzen leiden naar zeventiende-eeuwse gedragscodes voor leden van de adel, bijvoorbeeld inzake het begrip eer. Vestigt de traditionele methode de aandacht op de normen en waarden die voor mannen golden, de nieuwe zienswijze signaleert de verwachtingen omtrent vrouwen.

De genderinvalshoek, die zich vooral de laatste 25 jaar in de cultuurwetenschappen gemanifesteerd heeft, werd door letterkundigen aanvankelijk met name aan contemporaine werken en auteurs getoetst. De laatste jaren wordt, ook in Nederland, de historische literatuur in toenemende mate bekeken op cultuurgeladen boodschappen.⁵ In het geval van Maria Tesselschade Roemers Visscher blijkt dat op een aantal punten tot een verscherping van het beeld te leiden. De redactie van het Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde hoopt dan ook met deze aflevering een bijdrage te leveren aan de discussie rond de waarde van het genderonderzoek. Ze is de auteurs erkentelijk voor hun medewerking en dankt tevens Mieke B. Smits-Veldt voor haar bereidheid de uitgave van de gedichten van Tesselschade Roemers op zo korte termijn te recenseren.

Namens de redactie,
Lia van Gemert

5 Zie bijvoorbeeld: A.J. Gelderblom: Mannen en maagden in Hollands tuin. Interpretatieve studies van letterkunde 1550-1781. Amsterdam, 1991, en: Women of the Golden Age. An international debate on women in seventeenth-century Holland, England and Italy. [Red] E. Kloek [e.a.]. Hilversum, 1994. Voor een samenvatting van relevante ontwikkelingen in het onderzoek naar de Renaissanceperiode, zie: E. Kloek: ‘De Renaissance en vrouwen. Een historiografische inleiding’. In: De vrouw in de Renaissance. [Red.] A.J. Gelderblom en H. Hendrix. Amsterdam, 1994, p. 1-10.

[p. 99]

Zeventiende-eeuws afschrift van een gedicht van Tesselschade Roemers Visscher (UB Leiden, Ltk. 2180)