Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 100

[p. 18]

J.C. Arens
Uit oude woordenboeken II^*

3. Vat. lat. 10049 en Teuthonista

Vat. lat. 10049 (hierna aangeduid met R) uit 1487 is een late Exquo met veel inlassingen uit Brevilogus en andere woordenboeken¹. Gerardus van Keulen, prior van het Stift Werden (in 1803 opgeheven), heeft R geschonken aan Theodericus Raem, priester uit Xanten. Bij de dood van Ant. Ruland (8 Januari 1874) deel uitmakend van diens boekerij (althans daarin aangetroffen), kwam R met Rulands andere papieren naar testamentaire beschikking aan de Apostolische Bibliotheek². In R komen aantekeningen voor die onder meer verwijzen naar Nederlandse woorden.

Er is verwantschap tussen R en de (in 1477 gedrukte) Teuthonista van Gert van der Schuren. Beide woordenboeken bieden soms (zie hieronder op ‘affala’ en ‘succula’) behalve het Kleefse ook het richting-Munsterlandse woord. B en T hebben ook het trefwoord Wesalia gemeen (dat niet tot de vaste aardrijkskundige trefwoorden behoort van Brevilogus en van Exquo)³ en wel met de nadere omschrijving van de twee steden Wesel aan de Rijn (zie beneden op Wesalia).

Het is niet noodzakelijk aan te nemen dat R (1487) rechtstreeks heeft ontleend aan T (1477). Het is niet onmogelijk dat R en T hun voorbeeld vonden in en gegevens benutten uit - zeg in Emmerik, Rees, Xanten of Wesel aanwezige - woordenboeken met naar plaatselijke behoefte ingelaste trefwoorden en ruimer teuthonisatie⁴.

Aan anderen het nader onderzoek naar de herkomst en de lotgevallen van R⁵, alsmede de stelselmatige taalkundige doorlichting

* Het eerste artikel ‘Uit Oude Woordenboeken’ verscheen in TNTL 98, p. 273-289.

1 Niet vermeld in K. Grubmüller, Vocabularius Ex quo, München 1967.

2 Zie ADB 29 (Leipzig 1889) 632-4; Th.J. Scherg, ‘Die Rulandsche Handschriftensammlung in der Vatikanischen Bibliothek zu Rom’, in: Archiv des historischen Vereins von Unterfranken und Aschaffenburg 49, Würzburg 1907-8, 159vv.; Vatasso en Carusi, Codices Vaticani Latini, Codd. 9852-10300, Romae 1914; L. Denecke, Die Nachlässe in den Bibliotheken der Bundesrepublik Deutschl. II, Boppard am Rhein 1969, 161^b.

3 clm 5980 (een Exquo uit 1456) verklaart èn Wesalia èn Westualia met est nomen Regionis; Vat. Pal. 1782 f.221¹ Weselea est nomen ciuitatis cis renum syta weseln; onder andere opmerkelijke aardrijkskundige trefwoorden van dit handschrift vindt men - uit Oostnederland? - Campen est nomen ciuitatis, f.26^v, en uit Westphalen: Warperga est civitas quedam in westfalia warperg, f.221^r.

4 Zie op vobisare. Zie ook W. Mitzka, ‘Van der Schuerens Teuthonista 1477 und seine Landschaft’, in: Niederdeutsches Jahrbuch 82, Neumünster 1959, 175-180, en W. Sanders, ‘Gerts van der Schüren “Teuthonista” und die historische Wortgeographie’, in: Niederdeutsche Studien 23 (Festschrift für Felix Wortmann), Köln-Wien 1976, 36-52. - Niet enkel in de moedertaal, maar ook in het Latijn was er binnen het hertogdom Kleef plaatselijk verschil: van één woord weten ze dat zeker door twee merkwaardige leonijnse verzen die aangehaald worden in de (op naam van Johannes Synthen gaande) Glosa op het eerste deel van het Doctrinale van Alexander de Villa Dei (bij vs 190) rakende het woord incus = aanbeeld. Is daarvan de genitief incūdis of incŭdis? ‘Incus heeft in Kleef incŭdis in de genitief; de smeden van Xanten vervaardigen op incūdibus zwaarden.’ In het Latijn hoort men in de beide verzen de lengte door de versmaat. Tot meerder begrip wordt voor de plaatselijk niet bekende lezer aangetekend: ‘Kleef en Xanten zijn twee steden in het land van de hertog der Kleeflanders.’ Hier volgt het latijn naar de druk van 24 Januari 1485 [Keulen, Ulr. Zell] = GKW 1139, UB Utrecht X.qu.74¹, bladz.xci:

Incus in cliuis habet incudis in genitiuis.

Fabri xantenses cudunt incudibus enses.

Item cliuis et xantis sunt due ciuitates in terra ducis
cliuensium situate.

De oudste druk van de Glosa (Deventer, Rich. Paffraet [c. 1484] = GKW 1138) biedt wel de verzen (varr.: incliuis, xanctenses), niet de verklaring van cliuis en xantis, en merkt op (de gebruikelijke raad) dat men zich aan het plaatselijk gebruik moet houden (mos patriae seruandus est, f.1^r).

5 Dank aan Dr Hermann Hauke, de beschikbare, van de Baierische Staatsbibliothek te München voor de vingerwijzingen voor een eerste verkenning.

[p. 19]

van heel het materiaal⁶. Steller dezes zij vergund wat gissingen te wagen bij enige ongemene trefwoorden en verklaringen.

R 8^r affala + talpa j mult worm uel j gur

R 261^r talpa...j mult worm uel j gur. Vgl. T(euthonista, uitg. 1477) G6^rb Goere molworm moiltworm Talpa. Hasfala le. Mitzka 178 schetst bondig, hoe het in 1939 met de woorden voor mol gesteld was in Kleefland: ‘1939 dicht um Kleve Moll, Multwörm, nach Westfalen hinein Göhr, Göhre.’ Zie ook Sanders 45v.

R 51^r cineripedus + j asschen vijster

(In de rand met potlood ‘= holl. aschepoester’.) Asschevijster wordt MNW I 477 afgeleid van vijsten, blazen. WNT II 725 geeft als eigenlijke betekenis van aschvijster ‘iemand die altijd bij den haard in de asch zit (te veesten), een aschgat’⁷. Men vindt ‘ein aschinfister’ in de rand van f. 55^va van Stockholm Msc. språkvetenskap 49 (een Exquo) wat lager dan het trefwoord focarius dat verklaard wordt als ‘iemand die vuur maakt, te weten de kok of de knecht die steeds in het stof ligt’ (est aliquis faciens ignem scilicet coquinarius uel seruus semper iacens in puluere). Dezelfde verklaring, zonder de vertaling, staat ook in andere Exquo's⁸. Het trefwoord ‘cineripedus’ in R is een woordelijke vertaling van ‘aschenvijster’ (cinis, cineris = as - pēdo, pēdere = veesten). Wordt ‘cineripēdus’ buiten R en vóór 1487 aangetroffen?

MNW geeft voor ‘aschvijster’ een aanhaling uit 1480. Van de zwarte (Ethiops = moriaan, moor) abt Moses, een gewezen struikrover, wordt in het Leven der Vaderen verhaald, hoe de nederige eens, versmadelijk weggejaagd, deze bejegening slikte en het hem toegevoegde ‘moriaan’ in zelfverguizing aandikkend en verdubbelend, tegen zichzelf zei (in het oorspronkelijk Grieks) spodóderme mélane ( = ashuid, zwarte), vertaald in het Latijn⁹ met cinerate cacabate ( = in de as gelegde [zeg ‘roetmop’] ketelzwarte); daarop gaat terug ‘Du asschighe mismaecte’ in Van den Leven der Vaderen, Gouda, G. Leeu 1480 ( = CA 937), vij^rb. Uit het Vaderenboek is het een en ander van abt Moses overgeheveld in de Gulden Legende. In de druk van Passionael ( = Gulden Legende), Gouda, G. Leeu 1480

6 Dank aan Dr Robert Peters van het Germanistisches Institut, Niederdeutsche Abteilung, te Münster voor zijn deskundige hulpvaardigheid.

7 Vergelijk Aschefister in Jos. Müller, Rhein. Wtb. I (1928): ‘einer dem es stets zu kalt ist, Offenkriecher.’

8 Bijv. UB Frankfurt a.M., Barth. 136, 141^v; Wolfenbüttel, Staatsarchiv VI Hs 1 Nr. 2, 132^v; Ebstorf, Abt. V Nr. 1, 63^a.

9 Zie Du Cange II (Parisiis 1842) en Mittellateinisches Wtb. op cineratus en cacabatus.

[p. 20]

( = CA 1756), lij^rb, zegt de zwarte abt tot zichzelf ‘Asschevystere ende ketelboetere’.

R 143^v laruare + vermumen uel schoduuel lopen

Vgl. J.J. Raepsaet, Oeuvres complètes, I, Mons etc. 1838, 274 (aangehaald WNT VIII 2837): ‘(les Flamands) vous demandent hebt gy, ou gaet gy vasten-avond-sot loopen?’.

R 197^r pecia + j gere

Vgl. T (G 3^vb) Ghere. lass. lappe. Pecia. commissura.

R 204^r pica + ester uel eghester uel elster uel atzel

R 235^v roculentus .i. furiosus

Roculentus (alph. roc-), verbasterd uit rorulentus = bedauwd (en doorverbasterd tot roboc- en varianten), wordt in handschriften van Brevilogus en Exquo aangetroffen met vertalingen als dauhaftich of douwich¹⁰. Ook in de vertaling is de klad gekomen: douendich en varianten¹¹. Deze verbasterde vertaling is (eerst in R of reeds voorheen) terugvertaald in het latijn: furiosus.

R 258^v succula + .i. paruus porcus uel parua sus j puken

Vgl. T (N 1^ra) Puggen. iong vercksken. in c. Coedken, en (D 2^va/b) Coedken. pegsken. puggen. iong vercksken. Porculus...Succulus la. Zie Mitzka 178.

R 277^r vobisare + y gy uel er heyten uel ersen

Dr. Robert Peters, in een schrijven van 26.5.1982, wijst er op dat met ‘er’ niet het hoogduitse ‘er’, nl. ‘hij’ bedoeld is, maar het hoogduitse ‘ihr’, nl. ‘jullie’. ‘Alle drei Formen geben also die 2. Person Nominativ Plural des Personalpronomens wieder. Zur geographischen Verteilung von “ī gī ēr”: gī ist im Mittelalter die nl. Normalform. Sie herrscht heute noch im Kleverländischen. ī gilt in den östlichen Niederlanden (Twente, Achterhoek) und auf der deutschen Seite der Grenze in Bentheim und im Westmünsterland. īr, die Form der deutschen Hochsprache, gilt in den ripuarischen Dialekten um Köln. Ein kleines Gebiet westlich Düsseldorf, im

10 Brevilogus: Donaueschingen, A II¹⁰ = Dfb. 37, 137^vb; Exquo: UB Kiel, Bord. 108, 192^v.

11 Lüneburg, Miscell. D.4^o.30, 133^r; vgl. Berlin, Pr. Kb, Theol. lat. qu. 347, 304^r (305^r) dobendig. Voor douendich als vertaling van furiosus zie Dfb. op dat woord.

[p. 21]

Raum Krefeld-Neuss, hat heute noch ēr. Den Verlauf der Grenze zwischen dt. īr, ēr und nl. gī beschreibt P.G.L. Zelissen, Untersuchungen zu den Pronomina im Rheinisch-Maasländischen bis 1300, Helmond 1969, S. 142f. Sie verläuft bei Maastricht westlich der Maas nach Norden und biegt südlich Venlo nach Osten in Richtung Rhein (vgl. Karte 3 bei Th. Frings, Sprache und Geschichte I, Halle (Saale) 1956, S. 109). Beiderseits der Maas gibt es auch die Kontraktionsform gēr.’

R 278^v Wesalia est quedam ciuitas wesel et est duplex. s. wesalia superior et wesalia inferior.

Vgl. T (uitg. C. Boonzajer, Leyden 1804, 311^b)¹² aeverWesel. nederWesel. twee steden op den rijn. Wesalia superior. Wesalia inferior.

12 In de hier benutte fotocopie van de uitgaaf van 1477 (aanwezig in het Germanistisches Institut, Niederdeutsche Abteilung, te Münster) ontbreekt het blad met dit citaat.

Aanhangsel: de lof van Telgte

Een opmerkelijk Munsterlandicum is de lof van Telgte (aan de Eems, beoosten Munster) die wordt aangetroffen in de enige druk van Brevilogus (nadere bijzonderheden aanstonds) en in een handschrift van de Benedictijnen van St. Laurentius te Luik, nu Brussel Alb. 9749-51 f. 10r-192r (welk handschrift wel - het worde nader onderzocht - een afschrift is van genoemde druk):

⁺Telligeth aut telgeth (Tegeth i.m. corr. telgeth hs) est nomen indeclinabile cuiusdam ciuitatis pulcre site in westfalia iuxta emesam fluuium. Teligensis vel telgensis nomen gentile vnde teligenses siue (uel hs) telgenses dicti sunt.

Brevilogus (zie Grubmüller), in Duitsland ontstaan in de veertiende eeuw, is een woordenboek van middelbare grootte met een bescheiden mate van teutonisatie in de verklaringen, dat in alfabetische volgorde achtereenvolgens een keus biedt uit de naam-, de werk- en de bijwoorden. Er zijn veel handschriften van bewaard gebleven, er is maar één druk: Vocabularius fructuosus...qui alio nomine Breuilogus nuncupatur..., [Conr. Winters, de Homborch, c. 1478] (exx.: Lon-

+ dr. F 6v (hs. q 3r)

[p. 22]

don BL IB 4097; den Haag MW IV C 4). Deze druk dient niet verward te worden met de eerste druk (Basel 1478) van Breuiloquus die gemeenlijk wordt toegeschreven aan Johannes Reuchlin (ex.: London BL C 15 c. 9). Breuiloquus heeft van Breuilogus de driedeling, doch een deel van het materiaal is verwijderd of herzien, terwijl veel nieuwe stof is ingelast, met name uit twee reeds in druk benutbare woordenboeken, het rechtskundige Vocabularium utriusque juris en het grammaticaal gezaghebbende Catholicon van Joannes van Genua. De lof van Telgte nu is, behalve in de aangehaalde enige druk van Brevilogus en het Luikse handschrift, niet aangetroffen in de vele andere handschriften van Brevilogus en in de drukken van Breuiloquus, die steller dezes heeft geraadpleegd.

Hetzelfde geldt van de vermelding van zeker priester Herquen, d.i. Heerken, Heertje(n) of iets dergelijks (de auteur van een bundel latijnse gedichten, Italicorum..., Groningen 1762, heet met hooglatijnse staart G.N. Herquenius):

dr. o lr (hs. 46rb) Herquen fuit presbiter quidam

Zijn er bescheiden die wijzen op een verband tussen Telgte en priester Herquen (en - zie Bouveret, Les Colophons I 3183 [an. 1467] - de afschrijver Hinricus Telget, clericus van het bisdom Munster)?

De lof van Telgte kan argeloos zijn overgenomen uit het handschrift dat aan de druk ten grondslag is gelegd; hij kan ook eerst bij het zetten zijn ingelast. Hetzelfde geldt van de sexuele guitigheid, ingelast op Cunisco (druk L 5v, hs 110 ra).

4. Teuthonista en Hugucio

Grondslag van het tweede (latijns-teuthonicale) deel van Teuthonista is het Catholicon van Joannes van Genua, en wel de eerste druk, Mainz 1460¹³. Voor het eerste (teuthonicaal-latijnse) deel van T is meer dan één werk benut, daaronder het gezaghebbende Liber Derivationum van Hugucio¹⁴. De werkwijs is eenvoudig; draai trefwoord en verklaring om, en vertaal de verklaring¹⁵.

13 Zie TNTL 1972, 281-3.

14 Voor Hugucio zie K. Grubmüller, Vocabularius Ex quo, München 1967.

15 Hugucio wordt hier als regel aangehaald naar Paris, BN, Lat. 15462, Teuthonista naar de uitgaaf van 1477.

[p. 23]

H	8vb	Amella. edificia publica
T	R7va	apenbair of gemeyn Tymmer. Amella
H	12ra	Arimanus qui situm dominicum sequitur
	(elders	Arimannus qui scitum domini consequitur)
T	H4vb	die des Heeren weten verkrijght. Arimannus
H	54va	Fulbor. oris.i. filius legittimus
T	F3va	Echte soen. Fulbor oris.
	Q1ra	all echte Soen. Fulbor.
H	130rb	Submelos^16. qui in lectulo mingit.
T	Plvb	Seyckebed Submelos dis

De keus van de vertaalde woorden is soms merkwaardig. In het artikel ‘para’ en afleidingen noemt Hugucio het Griekse woord voor voltooid verleden tijd, dat letterlijk ‘aanliggend’ (adiacens in het latijn) betekent:

H	104rb	paraceymenon. quo nomine uocatur apud grecos preteritum perfectum. quod designat rem paulo ante perfectam. quasi adiacens tempus.
T	O2ra	Sake dye corts voir volbracht is Paraseymenon.

Soms wordt een latijns woord verkeerd verstaan, bijv. ‘panis’ in de verklaring van ‘lupercus’, en ‘pediculus’ in de verklaring van ‘amicinum’:

H	78rb	lupercus.ci. pen (lees Pan) uel sacerdos panis
T	M6va	Priester des broids Lupercus ci^17
H	112ra	pediculus...quod sustinet fructum ad ramum. et pediculus dicitur uermis cutis.quia minimos et multos habet pedes
T	Q7va	Steel dair de vrucht an hengt op den boemen. Pediculus
	K9rb	Luyss. Pediculus...
H	8rb	Amicinum pediculus utris

‘Amicinum’ wordt verklaard als ‘voetje’, d.i. hals, van de wijnzak. ‘Utris’ wordt nogal eens dooreengehaald met ‘uentris’ (vaak afgekort uētris, ūtris) = van de buik¹⁸. T vertaalt ‘uentris’:

16 Voor dit verbasterde woord uit de geneeskunde zie Corpus Glossariorum Latinorum (G. Goetz), VI pars post., Lipsiae 1899, 306a op submeiolus.

17 In het tweede deel (k6ra) biedt T de juiste verklaring:

Lupercus. eyn priester des afgots pan der herdden got.

18 ‘Amicinum pediculus uentris’ hebben de beide Hugucio-handschriften te Brugge (452 en 453), als mede de (op Hugucio stoelende) Brachylogus van Utrecht UB Hs 822 en de (op Brachylogus stoelende) Copiosus.

[p. 24]

T	C1vb	Buyckluyss. Amicinum ni.
	K9rb	buyck Luyss. Amici<n>um.

In de talrijke handschriften van Hugucio zijn op grond van afwijkende lezingen verschillende groepen (met hun eigen afdelingen) te onderkennen. Een van deze groepen, hierna D genoemd, heeft zich in Duitsland ontwikkeld¹⁹. Sommige van de voor groep D kenmerkende varianten²⁰ worden aangetroffen in laat-middeleeuwse latijns-teuthonicale woordenboeken²¹, als zijnde gewaarmerkt door Hugucio. Sarpedon, bekend uit Homerus en Vergilius, was koning van Lycië. Doordat ‘licie’ versleten werd voor de afkorting ‘leti^e’²² (in sommige handschriften zijn e en i, c en t niet of nauwelijks onderscheidbaar), is in groep D Sarpedon koning geworden ‘letitie’. Opmerkelijk is de uitkomst van de verhaspeling van twee woorden in een opsomming van amphibieën. Isidorus²³ noemt als amphibia (en Hugucio neemt de opsomming over op ‘amphinia’, ook -ma en -mia geschreven) ‘zeehonden, krokodillen, hippopotamen, d.i. rivierpaarden’. ‘Phocae’ wordt ‘foce’ gespeld; o en a zijn soms niet of nauwelijks onderscheidbaar. In groep D is uit ‘foce crocodilli’ (gelezen en geduid als ‘facetroca d illi’) ‘facetroca dicuntur illi’ geworden²⁴. Het spookwoord ‘facetroca’, een nijlpaardtronie waardig, heeft in verschillende woordenboeken een plaats gekregen als trefwoord²⁵.

‘Lettie’ en ‘facetroca’ worden niet aangetroffen in T, wel een andere variant van groep D, het boeiende spookwoord ‘amorpius’. Ongeveer halverwege het artikel ‘amo’ en afleidingen geeft Hugucio een vierledige uitspraak (een citaat?) over de liefde alnaargelang het voorwerp ervan. De uitspraak is overgenomen door Joannes van Genua in Catholicon op ‘amor’. Deze uitspraak heeft in de Hugucio-handschriften heel wat averij opgelopen; hier is alleen de variant van groep D aan de orde. Nrs 1, 18, 21 en 22 hebben nog de oorspronkelijke lezing,

H	7rb	et est amor pius filiorum. iustus uxoris.
		crudelis contra naturam. obscenus meretricum.

De variant van groep D²⁶ luidt: amorpius ij filius uxoris crudelis, vertaald in

19 Tot groep D behoren:
1. Aschaffenburg, Ms. Pap. 13; 2. Berlin, SPK, Ms. lat. fol. 511; 3. ibd., Ms. lat. fol. 616; 4. Cambridge, Corp. Chr. 504; 5. Darmstadt 717; 6. Göttingen, Ms. Lüneburg 62; 7. Graz 744; 8. Kassel, 2^o Phil. 11; 9. ibd., 2^o Phil. 12; 10. Kiel, Ms. Bord. 107.2^o; 11. Klagenfurt, a 11; 12. Koblenz, Staatsarch. 701 Nr 389; 13. Kraków, UB 454; 14. ibd., Kap. Kathedr. 133; 15. Leiden, d'Abl. 25; 16. Lüneburg, Ms. Misc. D 2^o 16; 17. Mainz, 53 d; 18. ibd., 584: 19. ibd., 585; 20. ibd., 586; 21. München, BSB, clm 12.269; 22. ibd., clm. 12.297; 23. ibd., cgm 659; 24. Paderborn, sa 9; 25. Stuttgart, cod. poet. 2^o 21.
De lijst is niet volledig. Nr 18 (waarmee nrs 1, 21 en 22 vaak overeenkomen) toont misschien groep D in staat van wording, want enige van de aanstonds te noemen varianten komen er nog niet in voor. Niet alle in Duitsland geschreven Hugucio-handschriften behoren tot groep D.

20 In groep D komen ook afwijkende lezingen voor, die zich al eerder dan groep D hadden ontwikkeld en die in D zijn overgenomen, bijv. in de verklaring van ‘amella’ (zie boven) ‘picta’ uit ‘publica’ (afkorting ‘pu^ca’) en in de verklaring van ‘arimannus’ (zie boven) ‘scutum’ uit ‘scitum’. Teuthonista heeft ‘publica’ en ‘scitum’.

21 Enige latijns-teuthonicale woordenboeken die varianten van groep D vertonen zijn:
Benth - Burgsteinfurt, ‘Brevilogus Benthemianus’; Dfb 17 - Mainz I 601; Dfb 20a - Mainz 587, de eerste helft van een woordenboek waarvan Diefenbach alleen de tweede helft (Mainz I 598 = Dfb 20) benut heeft; Mü - clm 5941 (een rarioraverzameling); Sto - Stockholm, Rijksarch. Hs E 8633; Stu 11 - Stuttgart HB VI-II 11; Stu 12 - Stuttgart HB VIII 12; Tü - Tübingen Mc 341.

22 Men vindt de afkorting ‘leti^e’ in 6, 11 en 16. De bekoorlijke variant ‘letitie’ vindt men op Sarpedon in Dfb 17, Sto en Tü (in Tü -ia).

23 Orig. 12.6.3.

24 Varianten: ‘facetroga’ 17 ‘facetrocodi’ 5 ‘fecetroca’ 141 ‘platetrota’ 21. In 3 ontbreekt het betreffende blad, in 24 de opsomming.

25 Dfb 20a, Mü f.94r, Stu 11 en Stu 12. (In Dfb 20a ook in de verklaring van 'amphimia...facetroca et equi fluuiales dicti ypotamy)

26 Niet genoteerd de lezing van 8 en 9. In 3 ontbreekt het betreffende blad.

[p. 25]

T

Q1ra

Soen eyns boesen wijfs. Amorpius^27

‘Amorpius’ wordt ook buiten groep D aangetroffen in Hugucio-handschriften, bijv. in Kraków UB 463 en 1556, en buiten Hugucio komt het woord voor niet alleen in T maar ook in Mü f.9r, Stu 11 en Stu 12.

Behoorde (of, als het handschrift nog bestaat, behoort) de Hugucio van Teuthonista tot groep D? Het volgt niet dwingend uit de blote aanwezigheid van ‘amorpius’ in T, en in de nu volgende ontleningen van T aan H zal blijken dat, in tegenstelling tot andere woordenboeken, T niet de variant volgt van groep D. De gevolgtrekking lijkt gewettigd dat de Hugucio van Teuthonista niet behoorde tot groep D en dat ‘amorpius’ een oprapeling is.

H	30va	+	corsulus liberatus heres
T	F6rb	+	gevryhet Erfgenaem. Corstilus.

‘Corsulus liberatus heres’ wordt nog aangetroffen in 1, 18, 21 en 22. In T is -sti- een mislezing van -su-. In groep D heeft het trefwoord ‘corilus’ (ook ‘corulus’, hazelaar) ‘corsulus’ verzwolgen: corulus genus arboris et in alia significatione liberatus heres. In 13 en 24 is corulus liberatus heres geworden.

H	38vb	+	Dilasteria .i. tormenta.
T	C8vb	+	Castyinge...tormente. Tormentum...dilasterium...

‘Tormenta’ wordt nog gevonden in 1, 5, 18, 21 en 22. T heeft trefwoord en verklaring omgezet in het enkelvoud. De variant van groep D, ‘ornamenta’, komt voor in Dfb 20a, Sto en Stu 11.

H	73ra	+	KALATHE (in sierletters, gevolgd op een nieuwe regel door) les. beniuolus
T	B4rb/va		Berue.eerber...Probus...beniuolus...Kalethe les.i beniuolus...

De afdeling woorden beginnend met K wordt in Hugucio geopend door ‘kaletheles’ dat soms als ‘kalethe les’ of ‘kalethe.les’ geschreven wordt. De variant van groep D ‘kaledeles’, wordt in een verdere verbastering ‘kaledes’ aangetroffen in 12 (kalecheles uel kaledes) en in Stu 11 en Stu 12.

27 Op grond van deze plaats is ‘amorpius’, een spookwoord uit de Duitse latiniteit, ten onrechte ingelijfd in J.W. Fuchs & Olga Weijers, Lexicon Latinitatis Neerlandicae Medii Aevi, I, Leiden 1977, A 311 (en 313). In Hugucio-handschriften uit de Nederlanden (Brugge 542, Brugge 543, Gent 177, Brussel 1605, Brussel 5649-5667, Arras 496, Arras 234) komt de lezing ‘amorpius’ niet voor.

[p. 26]

H	122va	Salio...amo<n>tare...
T	Ilra	Hupplen springen Saltare.salire. amontare...

De variant van groep D, ‘augmentare’ (ook auc- en aum-), komt voor in Dfb 17 en Sto.

H	142rb	Tomix. uestis leuis. (ook thomis, thomix)
T	C10vb	Cleyt dat lichtferdich is Thomis mis

De variant van groep D, ‘breuis’, komt voor in Benth en Sto.

Adres van de auteur:

Louiseweg 7

6523 NA Nijmegen