Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 96

[p. 287]

F. de Tollenaere
Van hantreiken en verhandigen tot overhandigen

In de Verslagen en Mededelingen van de Gentse ‘Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde’ Jg. 1979, afl. 1, p. 85-104, geeft A. van Loey een historisch overzicht van de woorden die in onze taal zijn gebruikt voor het begrip ‘overhandigen’.

Uit het synoptisch overzicht op blz. 100 blijkt dat in de 16de eeuw behanden staat naast behandigen, zoals in de 18de eeuw overhanden naast overhandigen.

Op p. 97 ziet schr. overbehandigen (1685) als een voorloper van overhandigen. Men kan zich ook afvragen of overbehandigen geen contaminatie is van behandigen en overhandigen. In dat geval zou die vorm indirect een bewijs zijn voor het bestaan van overhandigen in 1685, d.w.z. bijna dertig jaar vóór de oudste, door schr. vermelde bewijsplaats van overhandigen (1714).

In het licht van de wisseling der prefixen be-/ver-, b.v. mnl. verantwoorden ‘een antwoord geven op’/nndl. beantwoorden (zie WNT XIX, 3-4 (1959)), heb ik mij afgevraagd of naast behanden en behandigen niet eveneens een dergelijk paar met het prefix ver- is opgetekend. Het MNW heeft er geen voorbeelden van, maar in het supplementmateriaal was één voorbeeld van verhandigen aanwezig¹⁾:

Wert den heer pensionaris V.d.H. versoght de gemelte actens van autorisatie op 't spoedighste te willen instellen, teeckenen ende doen zegelen ende aan de voornoemde heer Burgemeester te verhandigen, selfs sonder resumptie, R.G.P. 59, 1038 (1674).

Ook van verhanden was er één citaat, t.w. uit het Nieuw Groninger Woordenboek van K. ter Laan (1929): ‘Verhaandjn̥ = iets met de andere hand aanpakken’²⁾, maar semantisch past dit ver- niet goed

1) Mij bereidwillig bezorgd door dr. J.L.A. Heestermans.

2) Volgens inlichtingen van drs. A. Polee te Peize (Dr.) is verhaandjn̥ thans in Groningen niet of nauwelijks nog in gebruik.

[p. 288]

bij behanden en overhanden. Ver- in verhaandj duidt wel een verandering aan, maar meer een verandering van wijze (zie WNT XIX, 10, sub 6) dan de verandering van plaats (zie t.a.p., sub 5) die past bij behandigen, verhandigen en overhandigen. Wij kunnen m.a.w. de volgende vergelijkingen opstellen:

behanden (1588)		behandigen (1588)
	=
overhanden (1722)		overhandigen (1685?)

en

behanden (1588)		behandigen (1588)
	=
* verhanden		verhandigen (1674)

Dat men ‘wegens de verhoogde expressiviteit’ van over- in vergelijking met be- ‘logischerwijze ook beklemtoning van het prefix over-’ zou verwachten, zoals Van Loey op p. 98 schrijft, ligt vanwege het centrale begrip, de tastbare hand, niet zomaar voor de hand. Op p. 101 heeft hij trouwens de oorzaak van het behoud van de klemtoon duidelijk onderkend.

april 1980

Adres van de auteur:

Beatrixlaan 7

2361 SB Warmond