Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 90

(1974)– [tijdschrift] Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde– rechtenstatus




[pagina 116]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Tekstuitgave 5345[regelnummer] Clerc der salege zale es gods aensichteGa naar margenoot+Ga naar voetnoot5345) Dat vulmaect es van allen lichte Daer wonen in die salich sijn In dat soete claer aenscijnGa naar voetnoot5348) Ghelike dat smenscen ziele leget 5350[regelnummer] Inden mensce ende leuens pleget Also leeft die salege ziele rikeGa naar voetnoot5351) Ga naar margenoot+ In gods aenscijn van hemelrike Sonder pine ende sonder verdriet Als ons scrifture te seggene pliet 5355[regelnummer] Die hier meest dogeden heeft gedaenGa naar voetnoot5355) Wert vor gode best ontfaen ¶ Meester ic waers gerne vroet Weten die salege al dat men doetGa naar voetnoot5358) Clerc die in hemelrike sijn geraect 5360[regelnummer] Weten al dat men in die werelt maect Ia alsijt weten willen in haren moet
[pagina 117]
Ga naar margenoot+ Verstant clerc het es di goet Noch seggic di meer wiltuut horen Die ter purgatorien behoren 5365[regelnummer] Diene weten .j. twint niet Van dat in dese werelt gesciet Hen si dat hem wert bekent Biden ingel die hem god sent Of bi sonderlingen vrienden 5370[regelnummer] Dien si in dese werelt dienden ¶ Maer die in helle sijn gheseten Ga naar margenoot+ Nemogen vander werelt staet niet weten Nichtemeer dan ons es bekent Waer waert die ziele belent 5375[regelnummer] ¶ Meester segt mi sonder sparen Die zielen die van henen varenGa naar voetnoot5376) Comen si weder ter werelt iet Te seggene wat hem es ghesciet Clerc die int vageuuer comen 5380[regelnummer] Nemogen niet vut al soudt hem vromen Sine hadden van haren ingel ontfaen Ga naar margenoot+ Orlof dien si sijn onderdaenGa naar voetnoot5382) < Maer als si orlof mogen gewinnen >Ga naar voetnoot5383) S < o comen > si met > allen s > inneGa naar voetnoot5384)
[pagina 118]
5385[regelnummer] Ende seggen den mensce haren staetGa naar margenoot+ Vander purgatorien graet Dan bidden si om weldaden Diese daervte moge ontladen Ende als hier die weldaet es gedaen 5390[regelnummer] So wort soere mede verlost saenGa naar voetnoot5390) Dan bidt soe ouer diegene vaste Ga naar margenoot+ Diese vter purgatorien ontlaste ¶ Maer die sijn ter bliscap ons heeren Daeran sones geen wederkeeren 5395[regelnummer] Die daer comt ne mach niet vut Daerin es so groot deduutGa naar voetnoot5396) ¶ Die ooc ter hellen sijn geuaren Nemogen hem niet openbaren In ghere wile in ghere stont 5400[regelnummer] Si bliuen inder hellen grontGa naar voetnoot5400) Ende gedogen der hellen plage Ga naar margenoot+ Daerin al toten domsdage Sine mogen geenen orlof ontfaen Vander ondaet die si hebben gedaen 5405[regelnummer] Al scijnt dat si hem seluen verbaren Die sijn inder duuelen scaren Het es die duuel in hare gelike Als oft ware .j. ingel van hernelrike Omdat si den mensce sullen bedriegen
[pagina 119]
5410[regelnummer] Want si altoos pensen omme liegen Hoesi den mensce mogen deren Ga naar margenoot+ Ende vander glorien gods ontkeeren Diesi verloren met groter onwerden Omme hare grote houerden 5415[regelnummer] ¶ Nv segt mi meester tonser vrome Wanen dat comen die drome Clerc het gheualt ode Dat si dicwile comen van < gode > Alse den salegen sal gescien e < ne > ge < dinc >Ga naar voetnoot5419) 5420[regelnummer] So sent hem die hoge coninc In drome wat h < em gescien sal >Ga naar voetnoot5421-5424) Ga naar margenoot+ < Ende latent vor weten al > < Aldus quaemt hem in drome te voren > < Ioseppe dat hi was vercoren > 5425[regelnummer] Heere te sine in egipten lantGa naar margenoot+ Dat die scrifture wel becantGa naar voetnoot5426) ¶ Biwilen so gheuallet ooc wel Dat drome comen vanden duuel Ende werpt den mensce nachts in dolingen 5430[regelnummer] Dat hi sal vorderen quade dingen Dus quaemt pylatus wiue te vorenGa naar voetnoot5431) Ga naar margenoot+ Dat soe beletten soude den corenGa naar voetnoot5432)
[pagina 120]
Tusscen ihesumme den milden Enten iueden diene crucen wilden 5435[regelnummer] ¶ Het gheualt ooc wel ende men siet Dat den mensce dages ghescietGa naar voetnoot5436) Eist in spraken ofte in horen Dat comt hem gerne nachts te voren ¶ Meester ic soude gherne horen 5440[regelnummer] Waer antkerst sal sijn gheboren Clerc nv verstant wel ende hort In babylonien die grote portGa naar voetnoot5442) Ga naar margenoot+ Hi sal in hebben sduuels geest Ende vermogen sathanas vulleest 5445[regelnummer] In die stede van chorosanGa naar voetnoot5445) Wert hi gheuoestert seit sente janGa naar voetnoot5446) Ende up ghehouden met duuelien Ende ghequeect met nigromancien
[pagina t.o. 120]
Hs. Nijmegen, R.Th.M. van Dijk, z.s., f. 1v.
[pagina t.o. 121]
Hs. Nijmegen, R.Th.M. van Dijk, z.s., f. 2r.
[pagina 121]
Hi sal hem maken heere ende god 5450[regelnummer] Ende elc sins doen gaen sijn gebodGa naar voetnoot5450) Hi sal .xxxiij. iaer te voren comen Ga naar margenoot+ Eer god die werelt sal domen Van cayms gheslachte wert hi geborenGa naar voetnoot5453) Dat wert der werelt .j. groot torenGa naar voetnoot5454) 5455[regelnummer] Bouen alder werelt sonder spot Sal hi hebben sijn ghebod In .iiij. manieren dus eist geset Sal hi tfolc bringen te siere wet Int eerste sullen eidele ende rike 5460[regelnummer] Hem dor sinen scat wikenGa naar voetnoot5460) Die scat die heeft ghesijn verloren Ga naar margenoot+ Sal hem dan comen te vorenGa naar voetnoot5462) Ghemeene volc wert hem onderdaen Iof het moet die doot ontfaenGa naar margenoot+ 5465[regelnummer] Hi sal van bouen doen comen Een vreselijc vier hebbic vernomen
[pagina 122]
Dat die gene sal verslaen Die hem niet willen sijn onderdaen ¶ Papen clerke groot ende smalGa naar voetnoot5469) 5470[regelnummer] Sal hi vten geloue bringen al Met sire sonderlinger clergienGa naar voetnoot5471) Ga naar margenoot+ So sal hise vermaledien Scrifturen werden hem onderdaen Die ter duuelien bestaenGa naar voetnoot5474) 5475[regelnummer] Alle subtijlheit sal in hem wesenGa naar voetnoot5475) Also als wijt bescreuen lesen ¶ Die vierde maniere es dat hi salGa naar voetnoot5477) Die van religioene bedriegen alGa naar voetnoot5478) Met miraclen die hi sal togen 5480[regelnummer] Diesi sullen sien met ogen Ende sine tekine sullen hem dinken claerGa naar voetnoot5481)
[pagina 123]
Ga naar margenoot+ Dat sise sullen houden ouer waerGa naar voetnoot5482) ¶ Hi sal ongedopte doen up staenGa naar voetnoot5483) Dus so doet men mi verstaen 5485[regelnummer] Maer die hier dopsele hebben ontfaenGa naar voetnoot5485) Nesal hi niet mogen up doen staen Ende god ne sal niet willen gehingen Dat hi dat soude mogen vulbringen Dat hise soude mogen doen verrisen 5490[regelnummer] Met sire macht in eneger wise Maer den ongedopten lieden Ga naar margenoot+ Salhi wel mogen ghebieden Dat si dor sijn gebod upstaen Als hijt ghbiet het wert gedaen 5495[regelnummer] Die leuede sullen ooc sinen willeGa naar voetnoot5495) Ouer al orconde lude ende stilleGa naar voetnoot5496) Dus saelt hem sijn onderdaen
[pagina 124]
Dat in die werelt wert beuaen ¶ Daer na sal lucifer comen 5500[regelnummer] Also alsict hebbe vernomen Ende sal in een onsuuer vat gaen Ga naar margenoot+ Dat noit dopsel hadde ontfaenGa naar voetnoot5502) 5821[regelnummer] Die goede vte den quaden liedenGa naar margenoot+Ga naar voetnoot5821) Ga naar margenoot+ Dus horiet in scrifturen bedieden Ghelike dat die acker manne Tcoren sceeden metten wanne 5825[regelnummer] Ende tcaf leggen si up .i. plein Ende an dander side tgoede grein Also sullen dingle de zielen sceeden Bi ordinanchien onder hem liedenGa naar voetnoot5828) Ia in .iiij. partien dat es waer 5830[regelnummer] Sulsi versceden werden daer ¶ Teerste gheselscap horic nomen Ga naar margenoot+ Sal vulmaectelike te gode comen Ende sullen ooc ouer tfonnesse wesen Daer men die quade vte sal lesen
[pagina 125]
5835[regelnummer] Die vermaledijt sullen bliuen Beede met zielen ende met liuen ¶ Dander geselscap dat sal wesen Die getrouwelike leueden alswi lesenGa naar voetnoot5838) In rechten huwelike met mallic andern 5840[regelnummer] Ende hier sonder hooftsonde wanderen Ende biechten spreken metten monden Ga naar margenoot+ Ende metten berouwe belien hare sonden Ende daer up penitencie ontfingen Diesi wel daden in waren dingen 5845[regelnummer] Dan sal elc goet kerstijn sijn bekent Vri ende quite int iugement Ende ouer liden dat vonnese swaer Dat den quaden sal gaen te naer Ende om hare vule quade sonden 5850[regelnummer] Worden si in die helle ghebonden ¶ Dat derde geselscap dats anscijn Ga naar margenoot+ Sal sonder vonnesse verdomt sijn Dat sullen wesen die sonder wet Waren ende in sonden besmetGa naar voetnoot5854) 5855[regelnummer] Ghelijc ioden ende sarrasinen
[pagina 126]
Die onsen here daden pinen Als hi ter passien waert ginc Ende niet ne hilden ouer coninc Ende niet ghelouede an sine gebodeGa naar voetnoot5859) 5860[regelnummer] Ende anebeden hare afgode Vp desen ne sal geen vonnese gaenGa naar margenoot+ Ga naar margenoot+ Als ons scrifture doet verstaen Daer si ten vonnesse sullen standen Sullen si gode sien te haren scanden 5865[regelnummer] Ende sullen verdomt van hem gaen Alsi sine ogen up hem sal slaen ¶ Tfierde geselscap mogedi horen Sal met gods vonnesse sijn verloren Dat werden die vermaledide kerstine 5870[regelnummer] Die hier gode daden onwerde in scine Ende walsceit der heleger kerken Ga naar margenoot+ Met haren bosen gewerken Alse god dese sal sien met ogen Sine gramscap sal hi hem togen 5875[regelnummer] Ende sal tote hem seggen tier tijt Nv gaet van mi vermaledijt Ic hadde honger ende dorst grootGa naar voetnoot5877-5878) Ghine gaef mi niet te mire nootGa naar voetnoot5878) Die dit verstaen si sijn vroet
[pagina 127]
5880[regelnummer] Dat die sondege kerstijn meer mesdoet Iegen gode dan die van gheloue blentGa naar voetnoot5881) Ga naar margenoot+ Es ende gode niet en kent ¶ Nv sich kerstijn wattu does Want du weets wel alstu mesdoes 5885[regelnummer] Alstu sonde heues ghedaen So saltu saen te biechten gaenGa naar voetnoot5886) Ende hebben berouwenesse van dinen sonden Daer du mede best gebonden Dese kennesse ne heuet niet 5890[regelnummer] Tonsalege onghelouege diet Daer omme sullen si niet die pine Ga naar margenoot+ Hebben ghelijc den quaden kerstine ¶ Berecht mi meester nv van desen Of god tornich iet can wesen 5895[regelnummer] Cerc menne dede hem noit die sakenGa naar voetnoot5895) Dat menne gram mochte maken Die here heeft so blide ghedane Hine can niet belgen dat ic waneGa naar voetnoot5898) Neghene gramscap nes in hem
[pagina 128]
5900[regelnummer] Dat es dies ic seker bem ¶ Clerc ic hebt wel vernomenGa naar margenoot+ Ga naar margenoot+ Dat god onse here sal comen Met bliden aenscine in den criteGa naar voetnoot5903) Daer hi der werelt sal maken quiteGa naar voetnoot5904) 5905[regelnummer] Ende hi sal in sijn domen sijn Soeter dan .j. lammekijnGa naar voetnoot5906) Maer alse die verdomenesse vallen sal Vp die onsalege int helsce dal So sullen si seggen met wenenden ogen 5910[regelnummer] Dat si gods gramscepe moeten dogenGa naar voetnoot5910) Ende sine verbolgelike sprake Ga naar margenoot+ Dits gheene gramscap maer wrake Vanden sonden die si hier daden Doe sine hadden gene genaden 5915[regelnummer] Haren armen euenkerstine Ende sine gedochten niet gods pine Die hi ontfinc dor hare sonden Doe hi ontfinc .v. helege wonden Andie cruce bitterlike 5920[regelnummer] Omte versoene al erderike Clerc noch verstant mi te wensce
[pagina 129]
Ga naar margenoot+ Ghelike dat die zonne let elc mensceGa naar voetnoot5922) Met sinen oghen vten trone Daer soe vte comt wel sconGa naar voetnoot5924) 5925[regelnummer] Also sullen dan sonder waen Alle consciencien sijn ondaenGa naar voetnoot5926) Daer sal deen anders sonden kennen welGa naar voetnoot5927) Als wi die zonne doen anden hemel Weder soe donker es of claerGa naar voetnoot5929) 5930[regelnummer] Dies mach elc mensce hebben vaerGa naar voetnoot5930) Es ooc iemen die hier sine sonden Ga naar margenoot+ Den pape seit met sinen monde Ende penitencie hebben gedaen up enegen dachGa naar voetnoot5933) Van dien sonden wert geen ghewach 5935[regelnummer] ¶ Ay mensce nv pens ende micke Dattu hier so beters dime stickeGa naar voetnoot5936) Dattu ten ionxten <dage wert vonden>Ga naar voetnoot5937)
[pagina 130]
Claer ende zuuer <van sonden>Ga naar voetnoot5938) ¶ Ber <echt mi meester na dine lesse>Ga naar voetnoot5939-5940) 5940[regelnummer] <Hoet wesen sal na tfonnesse> Clerc alse tfonnesse sal sijn gedaenGa naar margenoot+ Ga naar margenoot+ Worden alle die duuele gheuaen Ende worden gheworpen inden gront Vander hellen dat si v cont 5945[regelnummer] Entie vermaledide met hem leden Dat seggie v nader waerheden Sonder ende sullen si daer bliuen God sal metten salegen cliuenGa naar voetnoot5948) In dat hoge iherusalem 5950[regelnummer] Daer bliuen si ewelike met hem Daer so sullen si telker vre Ga naar margenoot+ Bescouwen des vader figure Ende in hem hebben glorie grootGa naar voetnoot5953) Die sal wesen sonder genoot 5955[regelnummer] Daer sal dan die menscelijcheitGa naar voetnoot5955) Rusten in die godlijcheit Ende gods bliscap sal dor gangen Elke ziele sonder verlangenGa naar voetnoot5958)
[pagina 131]
Elke bliscap wert daer anscijn 5960[regelnummer] Elklike na die verdiente sijnGa naar voetnoot5960) Die daer wert vanden minsten lone Ga naar margenoot+ Inden hemel in gods trone Hem sal dinken dat hi es Vanden meesten dies sijt gewesGa naar voetnoot5964) 5965[regelnummer] So wel saelt hem daer genougen Daerse god sal te gader vougenGa naar voetnoot5966) Want hare bliscap sal sijn te gader Dat si bescouwen den hemelscen vader Die verclaren sal hare aensichte 5970[regelnummer] Met sire glorie met sinen lichte ¶ Meester hebdi iet vorsien Ga naar margenoot+ Wat metter werelt sal ghescien Clerc god salse met .j. viere Te pulueren verbernen sciereGa naar voetnoot5974) 5975[regelnummer] So sal gescien an dese dinc Ghelike dat wilen dielouie ginc Bouen allen bergh up .xv. cubitusGa naar voetnoot5977) Ende gheduerde .xl. daghe aldus <Also sal tfier bouen alle> berge gaenGa naar voetnoot5979-5980) 5980[regelnummer] <Als ict int ware hebbe verstaen>	[tekstkritische noot]5345) Clerc: ontbreekt; salege: zaliger; aensichte: ansichte. - 46) dat: dats; vulmaect: volmaecte; es: ontbreekt. - 47) wonen: wonen si; salich: zalich. - 48) aenscijn: anscijn. - 49) ghelike: gelijc; ziele: sielen. - 50) mensce: mensche. - 51) also: soe; salege: zalige. - 52) aenscijn: anscijn. - 53) sonder: alsonder; sonder: ontbreekt. - 54) als: also. - 55) hier: ontbreekt; dogeden: sonden. - 56) wert: die wert. - 57) waers: warts. - 58) salege: zalige. - 59) Clerc: ontbreekt. - 60) men: me; die werelt: aertrike. - 61) alsijt: als si; weten: ontbreekt. - 62) verstant: nv verstant; clerc: ontbreekt; het es: hets. - 63) seggic: margenoot+ (f. 1r^a) voetnoot5345) aensichte: aanschouwing (Lt. visio). voetnoot5348) aenscijn: aanschouwing (Lt. visio). Daer in v. 47 kan betrekking hebben op zale of op aenscijn. voetnoot5351) rike: adverbiaal gebruikt. margenoot+ (5340) voetnoot5355) meest: S. Schreiber, a.w., 217, stelt terecht voor in hs. b te emenderen: minst, zoals in hs. K bevestigd wordt door dogeden. voetnoot5358) S. Schreiber leest met Ph. Blommaert men in plaats van me, ofschoon volgens A. van Loey, Middelnederlandse spraakkunst II, 93 me in het Westvlaams ook voorkomt in onbetoonde positie. [tekstkritische noot]segic; meer: ontbreekt’ wiltuut: wiltnut. - 65) diene: die en; .j.: ontbreekt. - 66) van dat: wat. - 67) hen: en; wert: worde. - 68) ingel: engel. - 69) sonderlingen: sonderlinge. - 70) dien: wien; werelt: welt. - 71) in: in de; gheseten: geseten. - 72) nemogen: en mogen; staet: ontbreekt. - 73) nichtemeer: nie meer. - 74) waert: dat. - 75) segt: seg. - 76) zielen: ziele; henen: hene. - 77) iet: yet. - 78) seggene: segne; ghesciet: gesciet. - 79) Clerc ontbreekt; int: in de; vageuuer: purgatorie. - 80) nemogen: mogen; soudt: sout. - 81) sine: si. - 82) dien: wien. - 84) so: soe; met: mit. - 85) den: die; mensce: margenoot+ (5350) margenoot+ (5360) voetnoot5376) van henen: S. schreiber schrapt met Ph. Blommaert van in hs. b. margenoot+ (5370) voetnoot5382) dien: de d is met enige moeite in de rasuur te herkennen; voor een w is er te weinig plaats. voetnoot5383) Aangevuld naar hs. b, maar met behoud van de spelling in hs. K, zoals maer naar daer en waer; orlof: vgl. 5382, 5403; mogen: vgl. 5372, 5380, 5398, 5411, 5486 enz. voetnoot5384) so: naar hs. b, maar met behoud van de spelling in hs. K, zoals 5394, 5396, 5420, 5427, 5472, 5484, 5886, 5909, 5951, 5975, waarnaast minder frequent soe in 5391, 5432, 5924, 5929. [tekstkritische noot]mensch. - 88) daervte: daer vut; moge: mogen. - 89) hier: ontbreekt. - 90) soere: so; mede: ontbreekt; verlost: verloest. - 91) soe: so; diegene: hem. - 92) vter: van der; purgatorien: pinen. - 93) heeren: heren. - 94) daeran: daer; sones: en es; wederkeeren: weder keren. - 95) ne: ontbreekt; vut: wt. - 96) so: een so; deduut: dedut. - 97) ooc: oec; geuaren: gevaren. - 98) nemogen: mogen. - 99) in: te; ghere (2 ×): geenre (2 ×). 5400) si: sine. - 02) al: ontbreekt; domsdage: doemsdage. - 03) geenen: gene. - 04) vander ondaet: dor dondaet. - 05) seluen: ontbreekt. - 06) duuelen: duuel. - 07) het es: hets; die: een; hare: haer. - 08) als: ontbreekt; ware: ontbreekt; .j.: een. - 09) omdat si den mensce sullen bedriegen: om den mensce te bedriegen. - 10) want si altoos pensen omme: peinsen si alletoes om. - 12) margenoot+ (f. 1r^b) voetnoot5390) so: adverbiaal; soere: pers. vn. vr. ev. met enklitisch -re uit daer of dare. margenoot+ (5380) voetnoot5396) deduut: MnlW, II, 92 vermeldt de lezing in hs. b niet, ofschoon dit geregeld geciteerd wordt. voetnoot5400) si: de lezing van hs. b is corrupt, want zij bevat door de negatie een kennelijke tegenstelling. margenoot+ (5390) [tekstkritische noot]glorien: glorie; ontkeeren: keren. - 13) diesi: die sijn; met groter onwerden: dor haer houerde. - 14) omme hare grote houerden: ende vielen in groter onwerde. - 15 nv: noch. - 16) wanen: wane; comen: comt. - 17) gheualt: geualt; ode: wel ode. - 18) dicwile: dicke. - 19) alse: als; salegen: saligen; sal: sel; enege: enige. - 20) so: soe; hoge: hemelsche. - 25) heere: here; sine: sijn; egipten: egypten. - 26) die: ontbreekt. - 27) so: ontbreekt; gheuallet: geuallet; ooc: oec. - 29) werpt: brinct; mensce: mensche; nachts: ontbreekt. - 30) dat: daer; sal: sel. - 31) quaemt: quam; pylatus: pilatus; wiue: wijf. - 32) soe: so; coren: toren. - 33) tusscen: tusschen; ihesumme: ihesum. - 34) enten: ende margenoot+ (5400) voetnoot5419) enege: naar hs. b, maar met behoud van de spelling in hs. K, zoals 5345 en 5351 salege, 5490 eneger, 5890 tonsalege, 5918 helege, 5933 enegen, 5948 salegen. voetnoot5421-5424) Aangevuld naar hs. b, daar de tekst door het opplakken van het blad grotendeels verdwenen is. margenoot+ (5410) margenoot+ (f. 1v^a) voetnoot5426) Zie over de droom van Josef: Gen. 37, 5-11. voetnoot5431) Zie over de droom van Pilatus' vrouw: Mt. 27, 19. margenoot+ (5420) voetnoot5432) coren: keuze. De lezing van hs. b is minder waarschijnlijk. [tekstkritische noot]die; iueden: ioden. - 35) het gheualt ooc: oec geualt; ende: dat. - 36) dat: wat men; mensce: mensch; dages: dagelix; ghesciet: gesciet. - 37) eist: ist; spraken: sprake; ofte: of. - 38) dat: ontbreekt; gherne: gerne; nachts: snachs. - 40) antkerst: antkorst b; sal sijn gheboren: worde geboren b, gheboren sal zijn en hoe b1. - 41) Clerc: ontbreekt in b1; verstant: verstaet b1; wel: ontbreekt in b; hort: hoert b1. - 42) babylonien: babilonie b, babelonien b1; die: in de b; port: poert b b1. - 43) hi: hij b1; geest: gheest b1. - 44) ende vermogen: ende sal vermoghen b1; sathanas: satanas b. - 45) die: de b; stede: stat b1; chorosan: corosan b b1. - 46) hi: hij b1; gheuoestert: ghevoestert b1; sente: sinte b, zente b1; jan: ian b. - 47) up: op b; ghehouden: gehouden b. - 48) ghequeect: gequeect b; met: mit b; nigromancien: nigramacien b. - 49) hi: hij b1; sal: voetnoot5436) dat den mensce: wat men den mensch. Blommaert emendeert: wat den mensch; Schreiber stelt voor: wat met den mensch. Naar de lezing in hs. K te oordelen, is de emendatie van Blommaert waarschijnlijker. - dages: over dag. voetnoot5442) babylonien, babilonie, babelonien: de stad Babylon, in de Apokalyps gezien als symbool van afgoderij, verderf en machtswellust. Vgl. Dictionnaire de la Bible, 11-2, Paris, 1912, 1351-1357. margenoot+ (5430) voetnoot5445) chorosan, corosan: Corozaïn of Korazin, stad in Galilea, waar volgens de meeste pelgrims in de 12-16de eeuw de Antichrist geboren moet worden. Vgl. Dictionnaire de la Bible, II-1, Paris, 1912, 1016-1020. Bekend is ook de waarschuwing van Jesus aan Korazin in Mt. 11, 21 en Lk. 10, 13. voetnoot5446) seit sente jan: Joannes de Doper was de eerste profeet van het Nieuwe Testament die Jesus als de Christus aanwees. Vanaf dat moment is diens tegenspeler de Antichrist. [tekstkritische noot]sel b; heere: here b. - 50) elc sins: ouer al b, elc zins b1; gaen: houden b; sijn: zijn b1; gebod: ghebod b1. - 51) hi: hij b1; .xxxiij.: drie en dertich b1; iaer: jaer b1. - 52) werelt: weerelt hier b1; sal: zal b1. - 53) cayms: caymes b; gheslachte: geslachte b; geboren: gheboren b1. - 54) dat wert: dats b; werelt: weerelt b1; .j. een bb1’ groot: groet b1; toren: thoren b1. - 55) bouen alder: ouer alle die b, ouer alde b1; werelt: weerelt b1; sonder: zonder b1. - 56) sal: sel b; hi: hij b1; sijn: zijn b1. - 57) .iiij.: viere b1; manieren: maniren b; eist: ist b; geset: gheset b1. - 58) sal: sel b; hi: hij b1; bringen: bringhen b1; siere: sire b, ziere b1. - 59) int eerste: in deerste b1; eidele: hem edel b, hedele b1; ende: en b1. - 60) hem: ontbreekt in b; sinen: zinen b1; scat: groten scat b; wiken: wijken b1. - 61) ghesijn: sijn b, ghezijn b1. - 62) sal: sel b; dan: dan alle b, al b1. - 63) ghemeene: tgemein b, tghemeene b1. - 64) iof: of b, ofte b1; moet: sel b; doot: doet b1. - 65) hi sal: hi sel b, ten anderen sal hi b1; doen: .j. vier doen b. - 66) een vreselijc vier: herde vreselic b, een vreeselic vier b1. - voetnoot5450) elc sins: alleszins, in ieder opzicht. Vgl. MnlW, II, 615. - doen gaen: doen gelden. Vgl. MnlW, II, 881-882. margenoot+ (5440) voetnoot5453) cayms gheslachte: de nagkomelingschap van Kaïn, Gen. 4, 17-24, draagt het Kaïnsteken, symbool van verderf. voetnoot5454) toren: rampspoed. Vgl. MnlW, VIII, 562-570. voetnoot5460) wiken: onderdanig zijn. Vgl. MnlW, IX, 2531-2535. margenoot+ (5450) voetnoot5462) comen te voren: de baas worden. Vgl. MnlW, IX, 1038. margenoot+ (f. 1v^b) [tekstkritische noot]67) die gene: de ghene b1. - 68) willen sijn: worden b, willen zijn b1. - 69) clerke: clercken b, cleercken b1; groot: groet b1; ende: en b1. - 70) sal: sel b; hi vten geloue bringen: hij bringhen huten gheloeue b1. - 71) met: mit b; sire: ziere b1; sonderlinger: ouer grote b, zonderlingher b1; clergien: cleergien b b1. - 72) so: soe b; sal: sel b; hise: hise alle b, hijse b1; vermaledien: vermalendien b1. - 73) scrifturen: alle scrifture b, scrifture b1; werden: worden b, wert b1. - 74) duuelien: duuelen b. - 75) sal: sel b. - 76) als: ontbreekt in b en b1; wijt bescreuen: wi bescreuen b, wij in scrifturen b1. - 77) die vierde maniere:: tfierde poynt b, die derde maniere b1. - 78) religioene: religione b; bedriegen: bedrieghen b1. - 79) met: mit b; miraclen: miraculen b, myraclen b1; togen: toghen b1. - 80) diesi: die zij b1; sien: zien b1; met ogen: mit ogen b, metten hoghen b1. - 81) sine: zijn b1; tekine: teeken b, teekene b1; dinken: doncken b, dyncken b1; claer: so claer b. - 82) sise: zijse b1; sullen houden: houden sellen b. zullen voetnoot5469) clerke: hier niet in de betekenis van leerling, zoals overigens in deze tekst het geval is, maar van geleerde. Vgl. MnlW, III, 1529. voetnoot5471) clergien: geleerdheid. Vgl. MnlW, III, 1527 en noot bij 5469. margenoot+ (5460) voetnoot5474) bestaen: te pas komen bij. Vgl. MnlW, I, 1097. voetnoot5475) subtijlheit: sluwheid. Vgl. MnlW, VII, 2396. voetnoot5477) vierde: in hs. b1 wordt de tweede manier beschreven vanaf v. 5465, de derde vanaf v. 5477 en de vierde vanaf v. 5483. voetnoot5478) die van religioene: hier wellicht minder in de betekenis van religieuzen of kloosterlingen dan wel van gelovigen. Vgl. MnlW, VI, 1270-1271. voetnoot5481) sine: in hs. K staat eigenlijk sinee, maar ne zijn zo onduidelijk geschreven, dat de laatste e eerder als een verduidelijking dan als dittografie opgevat moet worden. - dinken: dunken. [tekstkritische noot]hauden b1; ouer waer: oue waer b. - 83) hi sal: hi sel b, ten vierden salhij b1; ongedopte: ongedoept b, onghedoepte b1; doen up staen: op doen staen b, op doen staen b1. - 84) dus so doet men mi verstaen: maer die hier doepsel hebben ontfaen b1; dus so: aldus b; mi: ons b. - 85) maer die hier dopsele hebben ontfaen: dus so doet men mij verstaen b1; hier: ontbreekt in b; dopsel: doopsel b. - 86) nesal: sel b; mogen: moghen b1; up: op b. - 87) ende: want b, ontbreekt in b1; ne sal niet: en sals niet b, en saels hem niet b1; willen: ontbreekt in b, moghen b1; gehingen: ghehinghen b1. - 88) dat hi dat: dat hi b, dat hijt b1; mogen: ontbreekt in b, moghen b1; vulbringen: volbringen b, vulbringhen b1. - 89) hise: hijse b1; mogen: ontbreekt in b, moghen b1. - 90) met: mit b; sire: ziere b1; macht: cracht b; eneger: gere b, gheenre b1; wise: wisen b, wijsen b1. - 91) ongedopten: ongedoopten b, onghedoepten b1. - 92) salhi: sel hi b, sal hij b1; mogen: moghen b1; ghebieden: gebieden b. - 93) si: zij b1; sijn: zijn b1; gebod: ghebod b1; upstaen: opstaen b, vp staen b1. - 94) ghebiet: gebiet b; het: ontbreekt in b; gedaen: ghedaen b1. - 95) leuede: leuende b b1; sullen: sellen b; ooc: ontbreekt in b, oec b1; sinen: zinen b1. - 96) ouer al: al om b, ouer hem b1; orconde: orconden b b1; ende: en b1. - 97) saelt: wert b; sijn: al b, wesen b1. - margenoot+ (5470) voetnoot5482) ouer waer: Schreiber leest met Blommaert in hs. b ten onrechte over waer in plaats van ouewaer. voetnoot5483) ongedopte: MnlW, V, 537 leest in hs. b en in de uitgave van Blommaert onjuist dongedoepte in plaats van ongedoept. voetnoot5485) In hs. b1 is kennelijk een verwisseling opgetreden van de vv. 5484 en 5485. margenoot+ (5480) voetnoot5495) leuede: corrupt, men leze: leuende, zoals in hss. b en b1. voetnoot5496) orconde: corrupt, men leze: orconden, zoals in hss b en b1. [tekstkritische noot]98) in: ontbreekt in b; die: de b1; werelt: weerelt b1; wert: heeft b. - 99) sal: so sal b1. 5501) ende: en b1; sal: sel b; onsuuer: onzuuer b1. - 02) noit: noyt b b1; dopsel: doopsel b, doepsel b1; hadde: en adde b1. ......:................. 5821) vte den quaden lieden: vten wieden. - 22) horict: horic; in scrifturen: scrifture. - 23) ghelike: gelike. - 24) sceeden: sceden; metten: mitten. - 25) si: ontbreekt; up: op; .j.: een. - 26) an dander: op ander; tgoede: dat goede. - 27) dingle: dengelen; de zielen sceeden: die goede sceden. - 28) ordinanchien: ordinacien. - 29) .iiij.: vier; partien: pertien; dat es: dats. - 30) sulsi versceden werden: worden si versceden. - 31 teerste. deerst; gheselscap: geselscap; horic: hore ic. - 32) sal: sel; vulmaectelike: volmaectelike. - 33 sullen: sellen; ooc: margenoot+ (5490) voetnoot5502) ontfaen: door een gaatje in het perkament is ae gedeeltelijk weggevallen. margenoot+ f. 2r^a) voetnoot5821) voor het zinsverband zij verwezen naar hs. b, waar in de vv. 5819-20 staat: Clerc, daer sellen ingelen wesen / Die sellen onder lesen. J. Verdam, a.a., 243 leest liever: Die sellen onder hem leden wesen / Die goede crude uten wiede. Deze verklaring heeft hij in MnlW, V, 376; IX, 2456 laten varen, omdat onderlesen ‘onderzoeken, uitzoeken’ kan betekenen. De lezing van hs. K schijnt zijn latere opvatting te bevestigen. margenoot+ (5810) voetnoot5828) hem lieden: men leze hem leden, gezien de rijmpositie. margenoot+ (5820) [tekstkritische noot]oec. - 34) vte: vut. - 36) beede: bede; met (2 ×); mit (2 ×); zielen: ziele; liuen: liue. - 37) dat sal wesen: hore ic lesen. - 38) getrouwelike leueden alswi lesen: gecrone in haer huwelic hebben geuesen. - 39) in rechten huwelike met mallic andern: ende getrouwe sijn elc andren. - 40) hooftsonde: hoeft sonden; wanderen: wandren. - 41) biechten: biechte; metten monden: mit haren monde. - 42) metten berouwe belien: rouwe hebben; hare sonden: haren sonde. - 43) up: af. - 44) wel daden: voldaden. - 45) kerstijn: kersten. - 47) dat vonnesse: tfonnesse; swaer: zwaer. - 48) sal: sel. - 49) om: omme; hare: haer; vale quade: quade vule. - 50) die: de; ghebonden: verslonden. - 51) dat: ontbreekt. - 52) sal: sel; verdomt: verdoemt. - 53) die: di. - 55) ghelijc: gelike; ende: en; sarrasinen: sarasine. - 56) pinen: pine. - 57 als: doe; ter: tsinre; waert: ont- voetnoot5838) J. Verdam, a.a., 243 emendeerde de corrupte passus in hs. b reeds als volgt: Die getrouwe in haer huwelic hebben gewesen. Vgl. MnlW, II, 1180. Ook L. Willems, a.a., 213 voelde, met een verwijzing naar de Sidrac, het meest voor deze emendatie. S. Schreiber, a.w., 218 wil echter gecrone handhaven, in de betekenis ‘gekroond, met kroon versierd, voortreffelijk’, ofschoon dit woord volgens J. Verdam verder niet voorkomt. De lezing van hs. K. stelt S. Schreiber wel in het ngelijk. margenoot+ (5830) margenoot+ (5840) voetnoot5854) Achter waren staat boven aan de regel een punt, die bezwaarlijk als leesteken opgevat kan worden. [tekstkritische noot]breekt. - 58) niet: hem niet; ne: en; hilden: helden. - 59) ghelouede: gelofden. - 60) anebeden: aen beden; hare: haer. - 61) up: op; ne: ontbreekt. - 62) als: so. - 63) sullen: sellen. - 64) sullen: sellen; te haren: tharen. - 65) sullen: sellen: verdomt: verdoemt. - 66) alsi: als; sine: sijn; up: op; hem: ontbreekt. - 67) mogedi: moegedi. - 68) sal: sel; met: mit. - 69) werden: worden. - 70) daden: deden; in scine: anscine. - 71) walsceit: valscheit; heleger: heileger. - 72) met: mit; bosen: quaden bosen; gewerken: gewerke. - 73) alse: als; met: mit. - 74) sine gramscap sal hi hem togen: sal hi hem sine gramscap togen. - 75) tote: tot; tier: ter. - 77) groot: groet. - 78) ghine gene; gaef: gaeft; mire: mine. - 79) die in dit verstaen si sijn vroet: nv verstat ende sijt des vroet. - voetnoot5859) ghelouede: men leze gheloueden, omdat in het Vla. de slot-n vast is. margenoot+ (f. 2r^b) margenoot+ (5850) margenoot+ (5860) voetnoot5877-5878) Vgl. Mt. 25, 41-42. voetnoot5878) ghine: de n is door beschadiging weggevallen. Op grond van Mt., t.a.p. is de lezing van hs. b gene corrupt. [tekstkritische noot]80) sondege: quade; kerstijn: kersten; mesdoet: misdoet. - 81) van: int; gheloue: geloue; blent: es bekint. - 82) es: ontbreekt; ende: ende oec. - 83) sich: wachti; kerstijn: kersten; wattu: wat gi. - 84) weets: wets; mesdoes: misdoes. - 85) alstu: ende alstu; ghedaen: gedaen. - 86) so: ontbreekt; saen: gereet; biechten: biechte. - 87) berouwenesse: rouwe. - 88) best: worts. 89) dese: want dese; ne: en; heuet: heeft. - 90) tonsalege: tonsalige; onghelouege: ongelouige. - 91) sullen: en sullen. - 92) ghelijc: gelike; den: ontbreekt; quaden: quade. - 93) berecht mi meester: meester bericht mi; nv: ontbreekt. - 94) tornich iet: yet tornich. - 95) menne: men; hem: ontbreekt; noit: noyt. - 96) dat: daer; menne: men; gram: gram om. - 97) blide: bliden; ghedane: gedane. - 98) hine can niet belgen dat ic wane: hem en gaet geen belgen ane. - 99) neghene gramscap nes: noch gramscip. voetnoot5881) blent in hs. K staat in hs. b voor corrupt bekint: kent. J. Verdam stelt twee emendaties voor: blent of onbekent. Naar de lezing in hs. K te oordelen komt de eerst voorgestelde emendatie in aanmerking. Vgl. J. Verdam, a.a., 244; MnlW, V, 232. margenoot+ (5870) voetnoot5886) biechten: znw., want biechten betekent: de biecht afnemen, terwijl hem biechten: te biecht gaan, biechten betekent. Vgl. MnlW, I, 1241-1242. margenoot+ (5880) voetnoot5895) dede: conj. pres. voetnoot5898) ‘Hij kan niet toornig worden, zo meen ik’. [tekstkritische noot]5900) dat es dies: daeraf; seker: wel seker. - 01) hebt: hebbe. - 03) met: mit; aenscine: anschijn; crite: crijt. - 04) der: de; werelt: welt; quite: quijt. - 05) ende: ontbreekt‘ sijn: dat. - 06) soeter: sochter; lammekijn: kammekijn. - 07) alse: als. - 08) vp: op; die onsalege: donsalige; helsce: helsche. - 09) so: ontbreekt; seggen: segge; met: mit. - 10) gramscepee: gramscap. - 11) ende: ende oec; verbolgelike: verbolgen. - 12) dits: ende waert; gheene: gene. - 14) sine: si; hadden: daden. - 15) euenkerstine: euenkerstene. - 16) gods: der; pine: pinen. - 17) hi: god; ontfinc: dogede; dor: om; hare: haer. - 18) .v.: sijn; helege: heilege. - 19) die: den; bitterlike: herde bitterlike. - 20) versoene: verlosen; erderike: aertrike. - 21) noch: ontbreekt; verstant: verstat; wensce: wensche. - 22) ghelike: gelike; zonne: sone; let: siet; mensce: mensche. - margenoot+ (f. 2v^a) margenoot+ (5890) voetnoot5903) crite: afgeperkte ruimte voor de gerechtelijke tweekamp. Vgl. MnlW, III, 2101-03. Hier wellicht te vertalen met: plaats des oordeels. voetnoot5904) der werelt sal maken quite: de wereld zal vrijmaken van. Met dubbele genitief, die echter hier ontbreekt, zodat wellicht beter vertaald kan worden de wereld zal vernietigen. Vgl. MnlW, VI, 915-22. voetnoot5906) lammekijn: de lezing van hs. b berust wel op een verschrijving. voetnoot5910) gramscepe: acc. plur., omdat dogen de acc. regeert. margenoot+ (5900) [tekstkritische noot]23) met: mit; oghen: ogen; vten trone: herde scone. - 24) soe: so; vte: ontbreekt; comt wel scon: gaet anden trone. - 26) consciencien: concencie. - 27) deen: elc; anders: andren. - 28) als: so; die zonne doen: doen sie sonne. - 29) soe: so; donker: doncker. - 30) dies: des; mensce: ontbreekt. - 31) es: is; ooc: oec. - 32) met: mit. - 33) hebben: ontbreekt; up: op; enegen: enich. - 34) dien: den; ghewach: - gewach. 35) mensce: mensche; nv: ontbreekt; pens: peinse. - 36) hier: ontbreekt; dime: dine; sticke: stricke. - 37) ionxten: ionxsten. - 38) zuuer: suuer. - 39) berecht: bericht. - 40) sal: sel. - 41) Clerc: margenoot+ (5910) voetnoot5922) let: hindert. Wellicht is hier de lezing van hs. b beter met siet: Zoals de zon met haar ogen vanuit de hemel, waar zij zo mooi aan verschijnt, iedere mens ziet... voetnoot5924) soe: pers. vn. vr. ev. - scon: men leze scone, gezien de rijmpositie. voetnoot5926) ondaen: open. Vgl. MnlW, V, 1006 vlgg. voetnoot5927) deen anders: de een (des) anders... voetnoot5929) soe: vgl. v. 5924. voetnoot5930) dies: gen. objectivus. margenoot+ (5920) voetnoot5933) hebben: men leze heuet. voetnoot5936) dattu: opdat. - dime: men leze dine. - sticke: zaken. Vgl. MnlW, VII, 2365-67. Blommaert, Verdam en Schreiber lezen echter stricke, dat volgens Verdam ‘gang’ betekent. Vgl. J. Verdam, a.a., 245. Maar volgens MnlW, VII, 5932 is stricke een verkeerde lezing voor sticke. Vgl. S. Schreiber, a.w., 219. voetnoot5937) dattu: zodat. - dage wert vonden: aangevuld naar hs. b. Hs. K kent naast frequent wert slechts tweemaal wort. [tekstkritische noot]ontbreekt; alse: alst; sal sijn: wort. - 42) worden: soe worden; gheuaen: geuaen. - 43) ende: en; worden: ontbreekt; gheworpen: geworpen; inden: in. - 45) entie: ende die; met: mit. - 46) seggic: segic; nader: ouer. - 47) sonder ende sullen si daer: ende sellen daer ewelike. - 48) salegen: saligen. - 49) hoge: heilege. - 51) so: ontbreekt; sullen: sellen; vre: vren. - 52) des vader: svaders. - 53) ende in hem hebben glorie groot: die sal wesen sonder genoot. - 54) die sal wesen sonder genoot: ende in hem hebben glorie groot. - 55) menscelijcheit: menschelichede. - 56) die: de; godlicheit: godlichede. - 57) gods: sine. - voetnoot5938) van sonden: aangevuld naar hs. b. voetnoot5939-5940) Aangevuld naar hs. b, echter met berecht in plaats van bericht (vgl. v. 5893) en sal in plaats van sel (vgl. passim). margenoot+ (f. 2v^b) margenoot+ (5930) voetnoot5948) cliuen: klimmen. margenoot+ (5940) voetnoot5953) in hem: in zich. Door verwisseling van de vv. 5953-54 suggereert hs. b dat ‘svaders figure...sal wesen sonder genoot ende in hem hebben glorie groot’, het geen door sal niet aannemelijk wordt. Beter is de lezing van hs. K dat de zaligen ‘in hem hebben glorie groot die sal wesen sonder genoot’. voetnoot5955) menscelijcheit: menselijke natuur. voetnoot5958) sonder verlangen: zonder moe worden. Vgl. MnlW, II, 319; waar deze passus geciteerd wordt. [tekstkritische noot]59) elke: alle; anscijn: anschijn. - 60) elklike: elke‘ verdiente: verdiende. - 61) daer: dan; lone: loen. - 62) trone: troen. - 63) dinken: dincken. - 64) dies sijt gewes: sijt seker des. - 65) saelt: salt; daer: ontbreekt; genougen: genoegen. - 66) sal te gader: te gader sal; vougen: voegen. - 67) hare: haer; sal sijn: wert; te: alte. - 69) verclaren sal: verclaerde; hare: haer; aensichte: ansichte. - 70 met (2 ×): mit (2 ×); sire: sinen. - 71) iet: yet. - 72) werelt: welt; ghescien: gescien. - 73) .j.: enen. - 74) pulueren: puluer. - 75) so: also; an: ontbreekt. - 76) ghelike: gelike; dielouie: de deliuie. - 77) alle: allen; bergh: berge; up: ontbreekt. - 78) gheduerde: geduerde; daghe: dage. - 80) als: also. voetnoot5960) ‘eenieder naar zijn verrichte daden’. margenoot+ (5950) voetnoot5964) vanden meesten, namelijk lone. Vgl. v. 5961. voetnoot5966) daerse: waar hen. margenoot+ (5960) voetnoot5974) dielouie: zondvlioed. Uit Lt. diluvium. Het Mnl kent verschillende vormen Vgl. MnlW, II, 196. voetnoot5977) cubitus: el. Vgl. MnlW, III, 2193. voetnoot5979-5980) Aangevuld naar hs. b, echter met als in plaats van also (vgl. v. 5500).

Vorige Volgende

Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 90

Tekstuitgave

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

editeurs