Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 61

[p. 78]

Boekbeoordeeling

Het Getijdenboek van Geert Grote, naar het Haagse handschrift 133 E 21 uitgegeven door Dr. N. van Wijk (Leidsche Drukken en Herdrukken, uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Kleine Reeks III (E.J. Brill, Leiden 1940)).

Reeds in 1911 wees Prof. van Wijk in de ‘Nieuwe Taalgids’ op het groote belang van de bestudeering der mnl. dialecten; twee jaren later kwam hij in hetzelfde tijdschrift hierop terug. Speciaal wees hij daarbij op de resultaten, die een vergelijking van verschillende handschriften van éénzelfden tekst zou opleveren, i.c. van ‘het meest gelezen ndl. boek... in het eind der Middeleeuwen’: het Getijdenboek van Geert Groote!

Thans ligt vóór ons de editie van één handschrift van dit Getijdenboek, n.l. van het Haagsche; Prof. v.W. blijft echter vasthouden aan het ideaal van een toekomstige kritische uitgave van het boek.

In zijn uiteraard philologische Inleiding spreekt de schrijver eerst over de ‘Getijdenvertaling van Geert Grote en haar bestudering totnogtoe’, en noemt hier vóór alles de uitvoerige studie van W. Moll, getiteld: Geert Groote's Dietsche Vertalingen, beschreven en toegelicht (A'dam 1880).

Zooals wij reeds in de Vitae van Geert Groote kunnen lezen, was hem het preeken in zijn laatste levensjaar door Bisschop Florentius verboden (1383); des te ijveriger hanteerde hij sindsdien de pen, o.a. om de liturgische of half-liturgische teksten, die men in een horarium pleegt aan te treffen, te vertalen voor velen zijner volgelingen, die de taal der Kerk niet machtig waren. Over de herkomst dezer teksten vindt men bij Moll zeer uitvoerige gegevens; van de vertalingen door Geert Groote bestaan nog honderden copieën.

Prof. v.W. is niet de eerste, die een handschrift dezer vertalingen heeft uitgegeven; reeds in 1893 verscheen te Gent een uitgave van de hand van Dr. K. de Gheldere (Ghetiden Boec. Naar een handschrift der XVe eeuw), helaas echter van een minder belangrijk manuscript. Binnen afzienbaren tijd zal één der oudste handschriften

[p. 79]

uitgegeven worden door Prof. Dr. N. Greitemann (Warmond), en wel het Munstersche; dit bevat o.a. nog de zoo belangrijke glossen, waarvan Prof. v.W. ook wel gebruik maakt in zijn uitgave.

Vervolgens deelt de schrijver ons mee, hoe hij tot de publicatie van het onderhavige handschrift kwam. Van den aanvang af heeft hij zich vooral tot het Haagsche hs. aangetrokken gevoeld, daar dit hem in taalkundig opzicht zeer dicht bij den oertekst van Geert Groote leek te kunnen staan, daar het geheel in een Saksisch Mnl., ‘een... dicht bij het Deventers staand taaltype’, is geschreven. Interessant is hier de volgende opmerking: ‘Het getijdenboek had oorspronkelijk een Overijselse taalvariëteit vertoond en de verdere geschiedenis er van bestond in de verschillende streken van Nederland in een geleidelijke vervanging van Overijselse eigenaardigheden door die van de plaats van overschrijving of van de plaats van herkomst van den schrijver’.

Met belangstelling namen wij kennis van de mededeeling, dat Dr. B. van den Berg (R'dam) een grammatische studie over dezen belangrijken tekst zal publiceeren! Na een beschrijving der handschriften gegeven te hebben, eindigt de schrijver met een beschouwing over de perspectieven voor een verder onderzoek; hij werpt hierbij verschillende vragen op en geeft diverse wenken, die van het grootste belang zullen blijken bij het streven naar reconstructie van den oorspronkelijken tekst. Ook suggereert hij een nauwkeurig onderzoek naar Geert Groote's vertaaltechniek. Belangrijk is wat G.G. zelf hierover meedeelt: ‘Dese ghetijde onser urouwen sijn in duytsche ghesat van woerden te woerden als hi naest konde die si ouersatte beholden heelheit ende verstandelheit ende waerheit des sinnes. Want die woerde sijn ende dienen om die sinne ende die sinne niet om die woerde. Daer om heeft hi in sulken steden daer die slechte duytsche woerde niet proper en stonden na den sinne of den sin verdonckerden. daer heeft hi ghesat die naeste duytsche woerde. die den rechten ende den opensten sin gheuen.’

Op deze Inleiding volgt een zeer zorgvuldige uitgave van den eigenlijken tekst, waarbij de belangrijkste varianten van de geraadpleegde hss. vermeld worden. De tekst bestaat uit: Utrechtschen kalender, Getijden der H. Maagd met proloog, Getijden van den H.

[p. 80]

Geest, Korte Getijden van het H. Kruis, Getijden der Eeuwige Wijsheid, Lange Getijden van het H. Kruis, VII psalmen, Litanie, Vigilie met proloog.

Moge de wensch van Prof. v.W. in vervulling gaan (een vervulling, die de onlangs zoo plotseling overleden geleerde helaas niet meer zal zien) ‘dat deze uitgave veel voor dialektkundige onderzoekingen zal worden gebruikt’!

A.J. Persijn