Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 56

[p. 91]

Lierelauwen

Het Woordenboek kent twee werkwoorden lierelauwen. Het ene betekent ‘een, doorgaans eentonig, geluid maken’ en is wellicht een onomatopee, het andere betekent ‘een beetje lauw maken of lauw worden’ en is afgeleid van het adjectief lierelauw met de betekenis ‘een beetje lauw’. In het Woordenboek wordt tussen deze beide werkwoorden geen verband gelegd.

Het eerste lierelauwen (een murmelend geluid maken) schijnt alleen voor te komen in jonge teksten, het tweede (even lauw maken) is daarentegen al aan Kiliaan bekend geweest. Kiliaan vermeld lierelauw met de betekenis ‘tepidulus’ en lierelauwen den dranck met de betekenis ‘tepidulam sive subtepidam reddere potionem, egelidare’. De vraag dringt zich op: als de betekenis ‘lauw maken’ al zo oud is en de betekenis ‘een geluid maken’ daarentegen alleen uit de jongste tijd bekend is, zou de jongere betekenis dan niet uit de oudere zijn af te leiden, m.a.w. zouden de beide werkwoorden lierelauwen eigenlijk niet identiek zijn? De betekenis ‘een geluid maken’ schijnt uitsluitend Zuidnederlands te zijn, terwijl lierelauw volgens het Woordenboek eveneens ‘bepaaldelijk ten Zuiden van de Maas bekend’ is. De eerste betekenis kan zich dus in Zuid-Nederland uit die van ‘een beetje lauw maken’ hebben ontwikkeld. Locale moeilijkheden zijn er dus niet, maar is de ontwikkeling semasiologisch aannemelijk te maken? Ik meen van wel.

Wij zagen, dat Kiliaan lierelauwen alleen kent in de speciale verbinding lierelauwen den dranck. Welnu, als men een koude drank een beetje lauw wil maken voor men hem door 't keelgat laat glijden, welke methode ligt dan 't meest voor de hand? Toch deze, dat men een slok van het koude goedje voor in de mond neemt en het daar zo lang heen en weer spoelt met tong en wangen, tot de ergste kou er af is. Dit maakt

[p. 92]

een zeker geluid, niet ongelijk aan het murmelen en klokken van een enigszins snelstromende beek. Wanneer we dan ook onder de Woordenboek-voorbeelden van het z.g. onomatopeïsche lierelauwen dit zinnetje vinden: ‘de beek vloeide al lierelouwende over de steenen’, dan vragen wij ons af, of deze betekenis van lierelauwen niet af zou kunnen stammen van ‘een klokkend geluid maken met water, dat men in de mond neemt’. De andere betekenisschakeringen van het onomatopeïsche lierelauwen nl. balken van een ezel, wauwelend praten, doedelen van een doedelzak, laten zich ook zonder veel moeite hetzij uit de veronderstelde oorspronkelijke, hetzij uit de afgeleide betekenis van ‘murmelen’ verklaren.

De vraag is nu echter: betekent lierelauwen den dranck inderdaad wel ‘water een beetje lauw maken door het in de mond te nemen’? Ik meen, dat het woord zelf een aanwijzing geeft in die richting. Wat is de etymologie van lierelauwen? Mij dunkt deze van lauwen d.i. lauw maken met de lieren oftewel wangen. Het is te vergelijken met woorden als handtekenen e.d. Het lijkt mij helemaal niet vreemd, dat het oude woord lier met de betekenis ‘wang’ juist in deze samenstelling, waarvan men de oorsprong niet meer doorzag, het leven zou hebben gered, terwijl het als afzonderlijk woord misschien tengevolge van de homonymie met het muziekinstrument lier volledig is uitgestorven. Chronologische bezwaren tegen deze etymologie zijn er m.i. niet in te brengen. Kiliaan is de brug tussen liere, bij hem vetus flandricum, en lierelauwen, dat in zijn tijd blijkbaar ‘algemeen beschaafd Brabants’ was.

Ik wil tenslotte nog de uitdrukking op een lierlauwtje liggen vermelden met de betekenis ‘flauw branden van het vuur’. Ik heb deze uitdrukking in geen enkel woordenboek gevonden en ken hem alleen uit de mond van mijn (Noordhollandse) grootmoeder. De afleiding is duidelijk: het vuur ligt lierlauw wordt het vuur ligt op een lierlauwtje.

Leiden

k. heeroma

[p. 93]

Naschrift

Dr Heeroma's verklaring van lier- in lierlauwen, enigszins lauw maken, als het znw. lier, wang, lijkt me een gelukkige vondst. Doch van dit ww. het gebruik af te leiden van lierlauwen (enz.) als benaming voor geluiden die meestal wel eentonig maar volstrekt niet allen dof of gedempt zijn (het wordt b.v. voor de zang van nachtegalen en 't balken van ezels gebezigd) acht ik nogal geforceerd. Voorshands blijf ik, ook omdat op de oudstbekende plaats - twee eeuwen ouder dan alle andere: zie mijn art. in het Woordenboek - niet het enkele lierelauwen maar loere-liere-lauwen staat, de voorkeur geven aan de opvatting dat het woord een onomatopee is.

j. heinsius