Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 55

[p. 317]

Boekaankondiging

Dr. M. Boas, De Cato van Adam de Suel. Leiden, E.J. Brill, 1935. Prijs ƒ 1. -.

De oud-Fransche bewerking der ‘Disticha Catonis’ door Adam de Suel (tweede gedeelte van de dertiende eeuw) is door J. Ulrich voor 't eerst gepubliceerd in Rom. Forsch. XV (1903); U. zelf heeft dit als een voorloopige uitgaaf gekenmerkt, maar een definitieve redactie heeft hij niet kunnen geven. Behalve deze metrische tekst, bestaat er een latere prosaïseerende bewerking van (in een Oxfordschen codex van omstr. 1470), met daarnaast een Nederlandsche (als Westvlaamsch herkende) paralleltekst. De Fransche helft van dezen paralleltekst heeft U. (t.z.pl.) eveneens voor 't eerst, en óók maar voorloopig, uitgegeven; een (correcter) herpublicatie van dezen Franschen, gepaard met den eersten afdruk van den Westvl. tekst, gaf De Vreese in Tijdschr. 52 (1933). Deze prosaïseerende bewerking van den Cato van A.d.S. maakt het laatste gedeelte - en ongeveer een derde deel - uit van een geheel, waaraan De Vreese den gemeenschappelijken titel van ‘Een Leere van hoveschede’ heeft gegeven. De Catotekst is hier in tweeërlei opzicht onvolledig: doordien het slot ontbreekt (het hs. eindigt abrupt midden in een zin), en omdat uit de disticha slechts een kleine keus is gedaan.

Na betoogd te hebben dat A. de S. den lat. tekst niet eenvoudig maar vertaalt, maar dien als grondslag en uitgangspunt neemt voor een vrije bewerking met sterke afwijkingen en uitweidingen, wijst Dr. Boas drie verschillende bestanddeelen aan, die in deze bewerking te onderscheiden zijn. Hoofdbestanddeel is natuurlijk de bewerking van den middeleeuwschen Cato zelf. Dan zijn er bestanddeelen van eigen vinding, en ten derde is er ‘een stuk (vs. 1-40), dat als een van eigen

[p. 318]

vinding zou kunnen worden beschouwd, maar het niet is’, en waarin Dr. B. een bewerking aanwijst van de Praeambula in Catonem van Remigius van Auxerre, ontleend aan diens (nog altijd niet uitgegeven) Cato-commentaar. Maar: de geheele Cato-bewerking van A. de S. blijkt doorspekt met aan de (‘tot nog toe door de philologen nauwlijks ingeziene, laat staan bestudeerde’) middeleeuwsche Cato-commentarieeringen ontleende gegevens. Om dit aan te toonen heeft Dr. B. gebruik gemaakt van wat bijeengebracht is in een Cato-incunabel, waarin achter ieder afzonderlijk distichon, onder den titel Glossulae, een scholiën-complex wordt aangetroffen; zich daartoe gerechtigd achtende door het bewustzijn dat de in deze incunabel opgehoopte stof in een voorstadium van dit scholiënmateriaal óók aan den dichter en vertaler A. de S. kan hebben ten dienste gestaan (blz. 21).

Op de metr. bewerking der Praeambula van R.v.A., als inleiding, volgt bij A. de S. (vs. 41-58): een metr. bewerking van de (proza-) Epistola; vs. 59-164: in tweeregelige strophen een bewerking van de Breves sententiae; vs. 165-174 zijn van eigen vinding en vormen een overgang tot de bewerking, in vierregelige strophen, van de eigenlijke disticha (vs. 175-810). Naar Ulrich meende heeft A. de S. het laatste distichon (IV, 49) niet vertaald of bewerkt, maar Boas laat zien dat vs. 811-832 te beschouwen zijn als daarvan een vrije paraphrase (blz. 10). Bij de bespreking van deze onderdeelen wijst B. op een aantal fouten en vergissingen van U., en daaronder op eenige door U. willekeurig tusschengevoegde, onjuiste of misplaatste opschriften (Introduction, Chatonet, e.a.).

In § 3 (blz. 21 vlg.) behandelt Dr. B. eenige sprekende gevallen om, met behulp der gegevens uit de pas genoemde Glossulae geput, in bijzonderheden te laten zien wat er (waarop boven reeds werd gedoeld), onder den invloed van de middeleeuwsche glosseeringen en commentarieeringen, bij A. de S. (en van diens tekst in de Fr.-Ned. parallelbewerking) uit den Latijnschen tekst geworden is; wat er ‘in’ gebracht, wat er

[p. 319]

‘bij’ gekomen is; wat er (dikwijls) van is ‘gemaakt’. Het is een philologisch genot Dr. B. bij 't aan den dag brengen van den oorsprong dier heterogene bestanddeelen te volgen en er in het werk van A. de S. de herkomst, stuk voor stuk, van te zien aangewezen. Welken invloed er in de vertaling van A. de S. (en in de Fr.-Ned. parallelvertaling) te bespeuren is van een jonge, vroeg- of laatmiddeleeuwsche, ontwikkeling van den Latijnschen tekst, toont Dr. B. in § 4 (blz. 40 vlg.) in enkele voorbeelden aan. Een orienteerende Inhoud (blz. VII) en, tot slot, een uitvoerig Register, komen 't gebruik te hulp en aan 't geheugen ten goede.

In plaats van de voorloopige editie van Ulrich, wien (blz. 12), ondanks zijn tekortkomingen, daarvoor naar verdienste ‘lof en dank’ wordt gebracht, zou Dr. Boas (ook weer blijkens dit geschrift in de Cato-literatuur zoo naar alle kanten thuis), ons de nog ontbrekende definitieve tekstuitgaaf van den Cato van A. de S., volledig toegelicht en gecommentarieerd, kunnen bezorgen. De publicatie van den Fr.-Ned. paralleltekst, waarvoor Dr. B. aan De Vreese (blz. 18) wegens haar volledigheid en nauwkeurigheid ‘oprechten dank’ betuigt, is - in haar zoo uiterst streng-diplomatischen vorm -: ‘een braakland’ (blz. 17). Maar Dr. B. heeft al op zoo menig hoekje daarvan een proefontginning gedaan, en hij beschikt over alle gegevens om ook 't nog niet ontgonnen veld oorbaar te maken, zoodat hij een (zooals dat heet) behoorlijk ‘toegemaakten’ akker, neen, zonder beeldspraak, een definitieve, van alle verklaringen voorziene, critische uitgaaf van ook dezen tekst, zou kunnen gereed maken. Laat ons hopen dat wat hij kan doen, hij ook eerlang zal doen.

Leiden

a. beets