| |
| |
| |
De bronnen van Justus de Harduijn.
(1582-1641 ±).
Dr. Rob. Foncke was de eerste om te wijzen op de literaire verplichting van Justus De Harduijn tegenover de fransche PleiadeGa naar voetnoot1). Hem komt de verdienste en de eer toe den weg gewezen te hebben naar enkele bronnen van zijn eersteling ‘De Weerliicke Liefden tot Roose-mond’ (Antwerpen 1613).
Op zijn aanwijzingen afgaande en zijn richtsnoer volgend zijn wij er in gelukt naast het opsporen van die bronnen, tal van andere te ontdekken. Hoofdzakelijk liggen zij ten grondslag aan gedichten uit ‘Goddelijcke Lof-sanghen’ (Gent 1620).
Er blijven zeker nog meer bronnen te ontdekken. In afwachting nochtans dat het ons mogelijk wordt sommige zeldzame en moeilijk te bereiken werken te raadplegen, scheen het ons voor de studie van de werken van De Harduijn van belang, thans reeds de vrucht onzer opzoekingen mede te deelen.
In de hier volgende opgave worden de bronnen van ieder werk zooveel mogelijk gerangschikt naar tijdsorde van hunnen auteur.
| |
A) ‘De Weerliicke Liefden tot Roose-mond. Eensdeels naerghevolght de Griecksche, Latijnsche ende Franchoysche Poëten.’
t'Handtwerpen. By Hieronymus Verdussen, inde X gheboden. Anno MDCXIIIGa naar voetnoot2).
| |
| |
I. In navolging van Joachim Du Bellay (1522-1560).
1) |
De voorrede door G. Caudron Sr. |
|
‘Waert by aldien... aen een yder te laeten besichtighen’ (p. 3-6) |
|
=‘Si la nature.. devoit estre jugée bonne ou mauvoise’. (La Deffence et illustration de la langue Françoyse (1549) - Ch. I ‘De l'origine des Langues’. |
1′) |
Sonnet IV (p. 18) |
|
‘O blond-ghestruyvelt hair! hair dat de Sonn' beraeyt’ |
|
= ‘O beaux cheveux d'argent mignonnement retors’ (Les Regrets 1559). |
2) |
Sonnet V (p. 19) |
|
‘T'en is de blondheydt niet van u ghestruyvelt hair’Ga naar voetnoot1) |
|
= ‘Ce ne sont pas ces beaux cheveuz dorez’ (XIII sonnets de l'Honneste Amour 1552) nr. II. |
3) |
Sonnet XVI (p. 35) |
|
‘U crunckel-werrigh hair is den band Roose-mond’ |
|
= ‘Ces cheveux d'or sont les liens, madame’ (L'olive (1549) - sonnet X). |
4) |
Sonnet XIX (p. 40) |
|
‘De wijd-vlieghende vlam, daelende t'elcken Jaere’ |
|
= ‘Le grand flambeau gouverneur de l'année’ (L'olivesonnet XXXI). |
5) |
Sonnet XXII (p. 43) |
|
‘Zephir coel-winds-ghehijgh, wilt doch een weynigh mijden’ |
|
= ‘Garde toy bien, ô gracieux Zéphire’ (ibid sonnet IX). |
6) |
Sonnet XXIII p. 44)Ga naar voetnoot2) |
|
‘Dat waer der goden wil andermael nu t'herlijven’ |
|
= Face le ciel, quand il voudra, revivre’ (ibid. sonnet XIX). |
| |
| |
7) |
Sonnet XXVIII (pag. 54) - variante in ‘Godd. L.S.’ p. 138 |
|
‘Met dat den swarten nacht het sterren-radt laet schieten’ |
|
= ‘Or'que la nuict son char estoilé guide’ (ibid. sonnet LXIII). |
8) |
Sonnet XXXIX (p. 74) |
|
‘Die de verliefde maen doen heeft moghen aenschauwen’ |
|
= ‘Qui a peu voir celle que Dèle adore’ (ibid. sonnet XVI). |
| |
II. In navolging van Remy Belleau (1528-1577).
1) |
Liedeken (p. 65-70) - 1e variante in ‘Goddelicke Lof-Sanghen’ p. 118; 2e var. in ‘Gheest. Nachtegael’ p. 38-41. |
|
‘Ghelijck den wijngaert teer’ |
|
= ‘Comme la vigne tendre’ (1. Journée de la Bergerie (1572) uitg. A. Gouverneur p. 170). |
2) |
Sonnet XXI (p. 42) |
|
‘Cupido zijnd' eens moe, en wiste gheenen raet’ |
|
= ‘Amour estant lassé de trainer par les cieux’ (ibid. p 107). |
3) |
Sonnet XL (p. 75) |
|
‘O nacht-godinne schoon, o nacht-blinekende Maene’ |
|
= ‘Lune porte-flambeau, seule fille héritière’ (ibid. p. 169). |
4) |
Sonnet XLI (p. 76) |
|
‘Hedent, als elck sijn lief met ghiften gaet vereeren’ |
|
= ‘Ce jourd'huy que chacun prodigue sa largesse’ (ibid. p. 194). |
| |
III. In navolging van Anakreioon (± 530 - ± 495 v. Chr.) en R. BelleauGa naar voetnoot1).
1. |
Ode (p. 37-8) |
|
‘Onlancx den middernacht omtrent’ |
|
= Μεσονοϰτίοις ποΟ′ ὣρχις (Carmina γ′). |
| |
| |
2) |
T'samenclap (p. 71-3) |
|
‘Galle-loos Duyfken my doch ontdekt’ |
|
= 'Ερασμίη Πέλεια (Ibid. ϑ′) |
|
en ‘Ou voles-tu colombelle?’ (Les odes d'Anaeréon Teien 1555). |
3) |
Elegie (p. 47-51) |
|
‘Swaerveld in schilder-const hervaeren en gheleert’ |
|
=῎Αγε, ζωγράϕων ἄριστε, - (x n′) |
|
en ‘Sus donc, Peintre, sus donc avant (1. Journee de la Bergerie). |
| |
IV. In navolging van Ph. Desportes (1546-1606)
1) |
Sonnet IX (p. 23) |
|
‘Uw ooghen Roose-mond doen my vlammigh onsteken’ |
|
= ‘Du bel oeil de Diane est ma flamme empruntée’ (Oeuvres 1573 - Diane I sonnet XI). |
2) |
Sonnet XV (p. 51) |
|
‘Sal ick uw' ooghskens dan niet meer moghen aenschauwen’ |
|
= ‘Las je ne verray plus ees soleils gracieux’ (Diane II - sonnet XL). |
3) |
Sonnet XVII (p. 36) |
|
‘Apelles onser eeuw ghy zijt seker bedroghen’ |
|
= ‘Tu t'abuses De Cour, pensant representer’ (Diverses amours. ‘Sur son pourtrait.’). |
4) |
Sonnet XX (p. 41) |
|
‘s'Tijds omdraeyende wiel stiert nu de cauwe buyten’ |
|
= ‘Voicy du gay Printans l'heureux advenement’ (Diane I - sonnet V). |
5) |
Sonnet XXVII (p. 53) - var. in ‘Godd. L.-S.’ (p. 141) |
|
‘Ick wil gaen zijn hermijt, en in 't stille beschreyen’ |
|
= ‘Je me veux rendre Hermite, et faire penitence’ (Diane II - sonnet VIII). |
6) |
Sonnet XXIX (p. 55) |
|
‘Ist dat ick my vermaeck onder een loover-schauw’ |
|
= ‘Si je me siez à l'ombre, aussi soudainement’ (Diane II - sonnet III). |
| |
| |
7) |
Sonnet XXX (p. 56) |
|
‘Seght mij schiet-vroedigh wicht, salt nu noch langhe zijn’ |
|
= ‘Dieu des hommes perdus, sera-ce iamais fait’ (Diane II - sonnet LIII). |
8) |
Sonnet XLII (p. 80) - variante in ‘Godd. Lof-S.’ (p. 66) |
|
‘Die waeters, die ghy siet langhs mijne wanghen leken’ |
|
= ‘Ces eaux qui sans cesser coulent dessus ma face’ (Diane I - sonnet XLIX). |
9) |
Sonnet XLVI (p. 84) |
|
‘Ist niet ghenoech, helaes! dat het cleyn Venus kint’ |
|
= ‘Hé ne suffit-il pas qu'Amour trop animé’ (Diane II - sonnet XI). |
10) |
Claght-dicht (p. 88) |
|
‘Schoonheydt seer soet in d' oogh', bitter nochtans in t'herte’ |
|
= ‘Beauté si chère aux yeux, et si cruelle aux âmes’ (Elégies I-XIII). |
| |
V. In navolging van Honorat LaugierGa naar voetnoot1) (? ± 1653). Sonnet X (p. 24)
|
‘T'en sijn gheen ooghen, t'zijn twee goden al veel eer’ |
|
= ‘Ce ne sont pas des yeux, ce sont plutôt des dieux’ (Poèsies 1611?). |
| |
B) Goddelicke Lof-Sanghen, tot vermaekinghe van alle gheestighe Lief-hebbers, door Justus De Harduyn Pr - Te Ghendt, By Jan vanden Kerchove... anno 1620.
I. In navolging van Joachiln Du Bellay.
1) |
Sonnet (p. 48) |
|
‘Den schip-man hoe wel stout, met hop' en vrees belaen’ |
|
= ‘Je suis semblable au marinier timide’ (L'olive - sonnet XLI)Ga naar voetnoot2). |
2) |
Sonnet (p. 138) - zie boven ‘Roose-mond’ I. 7) - (variante)Ga naar voetnoot3). |
| |
| |
| |
II. In navolging van Remy Belleau.
1) |
Het Liedt der Liedekens (p. 53-7) |
|
‘Ick ben de schoone Blom, die van het lustigh Veldt’ |
|
= ‘Je suis la ieune fleur qui belle par les champs’ (Eclogues Sacrees II 1566). |
2) |
Liedeken (p. 118) - zie boven A. II. 1. - (variante). |
| |
III. In navolging van Desportes.
1) |
Sonnet (p. 141 en p. 66), zie boven A) IV 5) en 8). |
2) |
Sonnet (p. 110) |
|
‘Naer dat 't heunigh der Liefd', ghemenght met soute brijn’ |
|
=‘Puis que le miel d'amour, si comblé d'amertume’ (Oeuvres chrestiennes (1573) sonnet III). |
3) |
Sonnet (p. 152) |
|
‘Helaes! van dat ick quam dit aerde-rijck aenschouwen’ |
|
= ‘Depuis le triste point de ma fresle naissance’ (ibid. s. I). |
4) |
Sonnet (p. 153) |
|
‘Een weynigh keert naer my, u minnelijck ghesichte’ |
|
= ‘Tourne un pen devers moy ton regard pitoyable’ (ibid. s. X). |
5) |
Sonnet (p. 154) |
|
‘Helaes! Helaes! ick moet al weenende beclaeghen’ |
|
= ‘Je regrette en pleurant les jours mal employez’ (ibid. s. XVIII). |
6) |
Sonnet (p. 156) |
|
‘Niet anders dan een blomm' en is het mensche-leven’ |
|
= ‘La vie est une fleur, espineuse et poignante’ (ibid. s. XII). |
7) |
Het liedt der drye kinderen (p. 84-86) |
|
‘O wercken God's! die t' aller tyen |
|
= ‘O vous! du Seigneur les onvrages’ (Oeuvres ed. Michiels (1858) p. 499). |
8) |
Uyt-legghinghe van den achtsten Psalme (p. 78-9) |
|
‘O Heer, ons alder Godt! hoe uw's naems hooghe weerde’ |
|
= ‘O Seigneur nostre Dieu, que ton nom vénérable’ (Les CL Pseaumes de David (1594) p. 13-14). |
| |
| |
9) |
Psalm 103 (p. 2-8) |
|
‘Wel gheest die daer beroert mijn bloedt, en al mijn leden’ |
|
= ‘Reveille-toy mon ame, et pronte a ton devoir’ (ibid. p. 241-5. |
10) |
Hert-gronde belijdenisse (p. 96-102) |
|
Van af vers 17. |
|
= Prière en forme de Confession (Oeuvres ed. Michiels, p. 515-7). |
11) |
Ghebedt ten aensien van een beeld des Cruycen (p. 113-16) |
|
‘O Dick-verblinde Siel, opent van nieuws u ooghen’ |
|
= ‘Hausse les yeux, ame avenglée....’ (Quelques Prières - ‘méditation devant la Croix p. 7). |
12) |
Lof-sangh tot Maria de Moeder Gods (p. 39-40) |
|
‘Wel weest gheloft, o Hemelsche Godinne’ |
|
= ‘Je te saluë Royne des cieux....’ (ibid. ‘oraison à la Vierge Marie’ p. 30). |
| |
IV. In navolging van Jean Bertaut (1570-1611).
1) |
Uyt-legginghe vanden eersten Psalm van David (p. 74-76) |
|
‘Luck-saeligh word den mensch op aerde-rijck bevonden’ |
|
= ‘Bien-heureux est celuy qui parmy les délices’ (Oeuvres poétiques (1601) ed. A. Chenevière 1891, p. 12-14). |
2) |
Clachte der kinderen van Israël (p. 164-7) |
|
‘Als wij verr' van de Palestijn’ |
|
= ‘Assis aux tristes bords des eaux de Babylone’ (ibid. p. 20-3) (hier is ook invloed van Desportes' ‘Assis le long des eaux’ (Les CL Pseaumes, p. 321-2). |
3) |
Uyt-legginghe van den CXLVII Psalme (p. 88-90) |
|
‘Ghy Hemel-borghers al, die wijsselijck ont-vaeren’ |
|
= ‘Heureux hostes du ciel, sainctes legions d'Anges’ (Oeuvres, p. 23-26). |
4) |
Fragmenten uit ‘Lof-sangh ter Hemel-vaert van Maria’ p. 36-37) |
| |
| |
|
= ‘Cantique de la Vierge Marie’ (Oeuvres, p. 511). Strophe 1, 4, 5 = 1, 3, 18. |
| |
C) Den Val ende Op-stand, van den Coninck ende Prophete David, met By-voegh vande Seven Leed-Tuygende Psalmen. Door Justus De Harduijn. Te Ghendt, By Jan vanden Kerchove.... Anno 1620.
I. ‘Den Val ende Op-stand’ is een vrije navolging en uitbreiding van een gedicht van Theodorus Beza (1519-1605) nl. ‘Praefatio Poetica in Davidicos Psalmos, quos poenitentiales vocant’ (1576).
II. De Seven Leed-Tuygende Psalmen.
α) In navolging van Ph. Desportes.
1) |
Psalm XXXI (p. 25-7) |
|
‘Luck-saeligh duysent werf, wiens boosheydt is vergheven’ |
|
= ‘Heureux celuy dont l'offense est remise’ (Les CL Pseaumes, p. 65-7). |
2) |
Ps. XXXVII (p. 29-31) |
|
‘Nu dan, mijn Godt, en straft my niet’ |
|
= ‘Seigneur, helas! ne repren mon offense’ (ibid. p. 100 ±). |
3) |
Ps. L (p. 33-35) |
|
‘O mijn Schepper, mijn God, hebt op my mede-lijden’ |
|
= ‘O Dieu, par ta clémence aye de moy pitie’ (ibid. p. 18-20). |
4) |
Ps. CL (p. 38-41) |
|
‘Aenhoort Heere mijn ghebedt, gheduldt dat al mijn kermen’ |
|
= ‘Seigneur, oy ma prière, et le son de ma plainte’ (ibid. p. 235-8). |
5) |
Ps. 129 (p. 43-4) |
|
‘Uyt den af-grond van mijn ghedachten’ |
|
= ‘Du profond des maux de mon ame’ (ibid. p. 305-10). |
6) |
Ps. 142 (p. 46-47) |
| |
| |
|
‘O Heer! wilt mijn ghebedt met mijne clacht aenhooren’ |
|
= ‘Oy ma prière, ô Dieu, ten l'oreille a ma plainte’ (ibid. p. 332-3). |
| |
β) In navolging van J. Bertaut.
7) |
Ps. VI (p. 21-3) |
|
‘Wel soo dan de begeert van een recht-sinne vraecke’ |
|
= ‘Tandis que le desir d'une iuste vengeance’ (Oeuvres p. 26-8) |
| |
D) Goddelycke Wenschen, verlicht met sinne-beelden, gedichten en vierighe uyt-spraecken der Oudvaeders... t'Hantwerpen. By Hendrick Aertssens. - 1629.
Het prozagedeelte van dit werk is een letterlijke vertaling van Hermannus Hugo's ‘Pia Desideria’ (1624). - De dichstukken zijn een vrije navolging ervan.
Uit het overzicht van deze bronnen kan men al dadelijk opmaken dat het oeuvre van Justus De Harduijn nagenoeg geheel uit navolgingen bestaat. Van oorspronkelijkheid, zooals wij die heden ten dage verstaan, was er bij hem, zoomin als bij zijn tijdgenooten, spraak; men weet dat navolging een beginsel was bij de Renaissancedichters. Dit doet echter niet in 't minst afbreuk aan zijn wezenlijke, oprechte dichterljkheid. Niet het feit is belangrijk, maar wel het procede, en hierin is het temperament van den dichter beslissend.
Over de oorspronkelijke en persoonlijke verwerking dier bronnen, hopen wij, later uitvoeriger te kunnen handelen.
Gent, Maart 1922.
o. dambre.
|
-
voetnoot1)
- In ‘De Nieuwe Gids’ 1917 - Jan. p. 116-131; Febr. p. 273-91 - waar hij o.a. schrijft: 20 gedichten uit ‘Roose-mond’ zijn vertaald naar Du Bellay, Belleau en Desportes. Een naar H. Langier. - Een inleiding tot de poëzie van De Harduijn schreef ik zelf in ‘Vlaamsche Arbeid’ (p. 85-89) (Antwerpen, Maart 1922).
-
voetnoot2)
- Het eenig bekende exemplaar berust in de Gentsche Universiteitsbibliotheek. Een heruitgave, door Dr. R. Foncke bezorgd, ligt ter pers (De Seven Sinjoren, Antwerpen).
-
voetnoot1)
- Het incipitvers wordt telkens medegedeeld. - Dr. Keuchenius wees mij op het origineel van dit sonnet.
-
voetnoot2)
- Dr. Foncke was zoo voorkomend mij op het origineel van dit sonnet te wijzen.
-
voetnoot1)
- l. is rechtstreeks uit het grieksch vertaald; 2. en 3. naar het Grieksch en het Fransch.
-
voetnoot1)
- Medegedeeld door Dr. R. Foncke in ‘De Nieuwe Gids’ Jan. 1917.
-
voetnoot3)
- Varianten van 14 gedichten uit ‘Roose-mond’ komen in dezen bundel voor.
|