Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 40

[p. 133]

Gedrukte Nederlandsche fragmenten in de universiteitsbibliotheek te Cambridge.

Dr. Latimer Jackson, Lecturer in Mediaeval and Modern Dutch Literature aan de Universiteit van Cambridge zond mij een copie van eenige gedrukte Nederlandsche fragmenten, waar men aan de Universiteitsbibliotheek absoluut geen weg mee wist, met de vraag, of ik ze kon identificeeren. Een fotografische reproductie zou volgen. Het gelukte mij niet de verzen, waarschijnlijk in het West-Vlaamsch, geschreven en gedrukt om 1500, thuis te brengen.

Ik heb mijn copie aan Dr. Beets gezonden, die ze aan het oordeel der Commissie voor Taal en Letterkunde der Maatschappij heeft onderworpen. De Heeren J.W. Muller en Knuttel hebben ook op grond van de inmiddels toegezonden fotografische reproductie, aan hun advies om de fragmenten in het Tijdschrift op te nemen de verklaring moeten toevoegen, dat ze niets aangaande den oorsprong der fragmenten kunnen meedeelen. Daar ook de Heer Jackson op de uitgave aandrong, heeft men mij de taak opgedragen voor die uitgave in het Tijdschrift te zorgen.

De onbekende verzen vertoonen o.a. wel eenige overeenkomst met het onlangs door Lode Backelmans uitgegeven werk van Cornelis Crul, Heynken de Luyere, in maat en toon. Het rijmschema bij Heynken is ababbcc. In onze fragmenten ababbcbc.

Ik laat hier thans den tekst volgen. Uit de fotografieën maak ik op, dat er vier stukjes papier aanwezig zijn, aan beide zijden bedrukt. Van de beginpagina van het dichtwerkje is slechts de linker helft aanwezig; van een volgend blaadje eveneens in de lengte doorgescheurd, is ook slechts één helft aanwezig. Het laatste blaadje is intact bewaard. Ik laat de vier frag-

[p. 134]

menten hier volgen in de orde, die ze vermoedelijk gehad hebben; vermoedelijk zijn er nog meer blaadjes geweest.

De inhoud van het geheel is blijkbaar een aanprijzing van vroeg trouwen. Daartoe vertelt een oude baas, die in zijn jonge jaren het ‘vleeschelijk werck in sonden hantiert’ heeft, het ‘werck der naturen’ buiten het huwelijk heeft gedaan, zijn droeve ervaringen, nu hij op later leeftijd een jonge vrouw met temperament heeft getrouwd, aan wier eischen hij niet meer kan voldoen.

Eenige opmerkingen, waartoe sommige woorden en uitdrukkingen mij aanleiding gaven, heb ik bij den tekst gevoegd. Letters, waarvan de lezing twijfelachtig is, zette ik tusschen haakjes.

Nijmegen.

j. prinsen j. lzn.

⁺Hier b
spad

[Onder deze beide regels, die blijkbaar als opschrift gediend hebben, volgt een niet onaardige houtsneê, voorstellende een vrouw. Het prentje is aan vier zijden omlijnd en vormt op zich zelf een geheel. Waarschijnlijk stond op de rechterzijde der pagina het pendant.]

Dattuu

Hoort voort als d
Ende elck ghehoe
Ende die minste n
Hoort nu die hem
als in te laet huwe
Want hi bidt dat h
Dus salmen horen
Die so deerlic (cl)aecl

+ I^ro

[p. 135]

 

⁺begint (aldaer)

 

(o)f cranc solaes

 

eren

 

-

 

-

 

n.

 

aren tijt

 

en

 

een lijt

 

 

 

(b)ereyt

 

der duecht

 

dies seker sijt.

 

(g)roote vruecht.

 

icx prisen

 

haer iuecht

 

wisen

 

 

 

(g)hentheyt alle spisen

 

schen verteeren

 

(o)eck oprijsen

 

begheren

 

e soudt beweren

 

eren

 

ie langhe ontberen

 

(t)ueren

 

 

 

(hte s)onderen

 

tsondich bevlecken.

 

(p)roberen.

⁺Die (lijnf)
Of daern
die verliet
Also heb ick
Myn pine ve

Daer ick hantierd(e)
Versmadende thuwe
Want ic mijn ionch(e)
Met vroukens h(e)y
Voort sonder sca

+ I^vo

+ II^ro

[p. 136]

 

Wildic ghemee

 

Doen haddic a

 

Dies vriend

 

⁺en

 

en

 

straten

 

(h)te sijn comen

 

ds verwaten

 

omen

 

 

 

(u) beroemen

 

ijn ionge daghen

 

(m)ijnder onvromen

 

aghen.

 

ghen

⁺Sulck dinck wel by ghebreke gheschiet
Meer meest by rade van ouden commeren
Die de ionghe sinnen doen bughen als riet
Ende boosheyt wt venus boeken studeeren

Soe ick wel mach experimenteren
Van daghe te daghen ende werden gheware
Want si mijn wijf soe abuseren
Dat nauwe enen dach es binnen den iare
Dat wij met payse nu sijn te gare
Soe heyft si verandert nu lacen haer leven
Nochtans soe wast een die beste care
Eer si dus gheloefden haer nichten ende neven

⁺Och wien wil ict el claghen dan my selven
Want ick huude te spade dus moet ick verdraghen
Sien hooren ende swijghen mijn breyele byten¹⁾
(Na)er troost negheenen en darf ick vraghen
Maer haddick ghehuut in myn ionghe daghen.
(Sy) ware serteyn vry anders gheleert
Maer want ick haer cave niet wel en mach vagen²⁾.

+ II^vo

+ III^ro

+ III^vo

1) Sinen breyele bijlen kunnen we een plaats geven naast Hi moeste sinen breidel knuwen (Verdam, I, 1427) = zich schikken in zijn lot.

2) Kil. geeft cave in de beteekenis van schoorsteen, kent ook het woord kavevaegher, Fland., j. schoudvagher. Verdam vond het alleen in de bet. hol, overwelfd vertrek en noteert, dat cave = schoorsteen in het Mnl. nog niet is aangetroffen. Oppervlakkig zou men vermoeden, dat het hier in die bet. figuurlijk in verband met vaghen voorkomt. De geheele uitdrukking zou dan bet. schoonmaken, geestelijk reinigen, tot haar plicht brengen. Veel waarschijnlijker lijkt het mij echter, dat cave hier eenvoudig obsceen bedoeld is.

[p. 137]

20

Soe blive ick in schanden ontgoet ende onteert

 

§ Dus biddic ghi ionghers in tijts bekeert.

 

Want dye te langhe de ioncheyt ayeren

 

Haer goet mindert haer schult vermeert

 

Kaytyvicheit naect hem in allen manieren

25

Ja diet vleeschelick werck in sonden hantieren

 

(men) macht aenschouwen.

⁺Doen was ic donweerste soe ick besief
Doen dacht ic te schuwene sulck meskief
Als tpeert verloren was sloet ick den stal.
Maer doen quam ick noch laes in een meerder grief
Want ditte doch eewelick dueren sal
Dats ic nam een ionck wyf seer gent ende smal
Van herte seer groot ende cleen van ghoede
Staende recht onder venus getal
Sangwyn wellustich ende heet van bloede.

God weet nu hoe dat my mach sijn te moede
Wat wil ick veel segghen dit es tverstant
Cleene wacheit¹⁾ es sober in sulcken gloede.
Myn blusschen helpt luttel in sulcken brant
Want als ick haer meene te keeren den tant²⁾
Faylgeren mijn saken wat batet versweghen
Dus moet ick bliven een arm trauwant.
Kaytijvich versteken vol alder onsegen

Och haddic toch dus thuyshouden ghepleghen.
Eer my mijn crachten aldus besweken
Ick hadde messchien veel kinderen vercreghen
Die my mochten troosten ende schoon toe spreken

+ IV^ro

1) Wacheit = nattigheid. Hier erotisch bedoeld natuurlijk.

2) De bet. van den tant keeren zal wel te zoeken zijn in verband met de uitdrukking enen wive enen tant trecken, in erotischen zin gebruikt (Verd. VIII, 71) en den tant hebben op enen (Verd. 73) = het op iemand gemunt hebben. Klaarblijkelijk komt de zaak neer op coïre.

[p. 138]

 

Ende my versecoersen¹⁾ in mijn ghebreken

 

Maer laes niet wachten en darf ic nae sulc vroyen²⁾.

 

Die huut te spade tes wel ghebleken

25

En mach syn kinder niet sien tornoyen³⁾.

 

 

 

Dus segghe ick al seydent al die van troyen

 

Die thuwelic misprijsen en sijn niet vroet

 

Want waerlicx hi moet syn siele verstroyen

 

⁺Die dwerck der natueren daer buyten doet

30

Want god ons heere thoochste goet

 

Hiet adame so noch sijnde in vreden

 

Ende als noe verlost was wter vloet

 

God hieten oec groyen naer tschuwelicx seden

 

 

 

Voort Jhesus met ons hier sijnde beneden

35

Heeft selve ter brulocht ghewerdicht te syne

 

Approberende thuwelic daer ter stede

 

Verkeerde dwater in goeden wijne.

 

Miraculoselic sonder pijne

 

Siet doch hoe weerdich es desen staet.

40

Wie soude soe droncken sijn van fenijne.

 

dien soude blameren of rekenen quaet

 

 

 

Nochtans soe vintmen menighen blaet⁴⁾

 

Soe ruut so plomp soe onbesneden

 

Die daer luttel op past mer vreest hoet gaet

45

Meer vanden vrouwen te sijne bestreden

 

Dan de sonde vander onreynicheden

 

Maer sulcke sullen swaerlick ghepunieert sijn

 

Ende pine beseffen in sulcken leden

 

Als daer die sonden mede ghehantiert sijn

50

§ Dus biddic elcken wilt ghescholiert sijn

 

Voer dees keytijvicheyt wilt u wachten

 

Denct op die redenen die ghealigeert sijn.

 

Van mi makende ben (ick) dees clachten

1) Dit woord komt in het Mnl. Wbk. niet voor.

2) Vroyen kan een nevenvorm van vreugen zijn en is dan van veel belang in verband met dit woord met een sterretje bij Verdam.

3) Tornoyen heeft hier wel de ruimere bet. van zich op avontuur begeven waarop Verdam in het eind van zijn artikel doelt.

+ IV^vo

4) Kiliaen kent dit woord in de bet. inaniloquus, gloriosus etc. Verdam trof het niet aan. Alleen het Nederl. Wb. geeft één plaats uit Anna Byns.

[p. 139]

 

Als te spade gehuut dies moet ic verpachten¹⁾

58

Myns levens syt²⁾ druc pijn ende ellende.

 

Of god en wilde mijn lijden versachten

 

Hiermet so sluyt ick mijn drove legende

 

 

 

Hier eyndt dit boecxken.

1) Verpachten in de bet. het myne noemen (Zie Verdam VIII, 2241, sub 4.) In verband met dit woord wordt de mogelijkheid dat sijt in den volgenden regel geen drukfout is, grooter.

2) Sijt kan een drukfout voor tijt zijn. Er was nog een drukfout in dezen regel endr voor ende. Kil. geeft echter op Sijt pars, wat hier uitstekend past. Zie Mnl. Wb. side onder 9.