Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 17

[Een nieuwe Griseldistekst]

Hijr beghint die voersprake eenre hystoriën van wonderliker lijdsamheit, stantafticheit ende trouwen eens wives, Griseldis genoemt. Soe wie dese hystorie lesen of horen sal, die merke als in enen wilden velde sommighe schone ende lustelike bloemen, dat sijn verweende doechden, daer dit vrouwenaem mede gheciert scheen te wesen, ende trecke die tot lere ende stichtinge onser trouwen, lijdsamheit ende gelatenheit onder onsen heren Gode. Want bi deser hystoriën machmen merken ene forme gheestliker echtscap tusschen God ende der getrouwer sielen, die alle eertsche diuge versmadende Cristum Jhesum onsen heren verkiest tot enen brudegom. Ende die mach weten dat haer toebehoert alsulke trouwe ende ghelatenheit te bewisen Cristo haren brudegom, als sie hier een schijn van vindet in desen vrouwenaem. Als dat haer on(1 v)se Here also behage, dat hijs haer nyet verdarven en konne, hoe hijt mit haer aensatet, ende mit ghenen scarpen gebode, druc ofte liden die mynne tot hem ghemynret en moghe warden. Ende die also besocht ende trouwe gevonden wart, mach hopen tot sonderlinger wtnemender gloriën. Lese daer omme dese hystorie, die int latijn seer kunstelike bescreven is ende daer wt in duytsche getogen, ende merke deser vrouwen wonderlijke natuerlike bervicheit ende vroetscap oers stantaftigen gemoedes, hoe dat sie altoes in haren gront cleyn bleef ende ocr selven kennende, al wart sie van buten grotelic verheven. Ende nye en settede sie enige sekerheit in der wandelbaerre aventuren.

[p. 19]

Hijr begint die historie van Griseldis¹⁾.

Op die west zijde van Ytaliën is geleghen onder tgheberchte een alte hogen berch, Vesalus ghenoemt (2 r), die seer aerdich ende edel in hem selven is ende daer en boven veredelt wort van den oerspronge der claerre ende groter vloet, die Padus geheten is, ende van Virgilio ghenoemt een coninc der vloede, welke als een cleyne fonteyne wt der siden des berghes oestwert wtspringende cortes weghes hem deylt in grote ryvieren, eerst doerlopende Liguriam ende daer na scheydende lantscape, als Emiliam, Flamineam ende Veneetyën, ende ten lesten eyndende in dat meer. Onder anderen lustliken lantscapen so leget ten voeten des berghes voergenoemt dat lant van Saluciën, wal doorbouwet mit steden, dorpen ende castelen, welke van oldes geregiert heeft geweest van edelen marcgreven, daer die alre vorbarste ende vernoemste van heeft geweest, alswi bevinden, enen Valterius geheten. Dese was een schoen bloyende iongelinc, nyet myn edel van zeeden dan van bloede, ende also bequaem dat hem inder naturen nyet en scheen te ontbre(2 v)ken dan allene dat hi hem mit dagelicscher aventuren genoegen liet, ende was alte onbesorget nacomender dinge. Hi was so seer gesat tot yagen ende beyten, dat hi bina alre ander dinge vergat, ende, dat boven al sine ondersaten swaerliken droeghen, hi was die bande der echtscape alte seer vermidende. Mer als sie dit lange mit swigen verdragen hadden, worden si ten leste eens tides te rade ende ghengen hem an al gelike. Onder hem was een die die vorbaerste ende walsprekenste ende totten marcgreve die vryeste was, voerende die woerde in deser wise: ‘Lieve genedige here, uwe barvicheit gheeft ons moet onser alre wille doer my u te weten te doen ende wt te spreken, nyet dat ic yet sonderlinges hier in hebbe, mer want ghi my liever schijnt te hebben dan enen anderen als ghi my dicwile getoent hebt. Edele here, ghi bewijst u also in allen dingen, dat ghi ons utermaten wal genoeghet ende wi ons salich achten, die (3 r) alsulken here hebben, mer één sake is, mochte wi vercrigen dat ghi ons daer in horen woldet, wi solden ons duncken laten, dat wi die salichste waren onder allen heerscapiën, als dat ghi uwen moet totter echtscap voeghen woldet ende uwen vryen ende geweldigen hals den echtliken iucke onderdoen, ende dat mitten eersten, want die daghe snellike voerbilopen, ende al sidi nu inder bloyender ioghet, nochtan sonder merren vervolget stillike die olderdom, ende die doot is na bi deser oltheit²⁾. Niemant en is vry vander doot; alle menschen moeten sterven, ende also als dat seker is, so is onseker wanneer, waer, ende hoe wi sterven sullen. Daerom wilt horen der gheenre bede, die uwer gebede gheen verseggen en solden. Ende die sorghe van den wive wt te soeken wilt ons bevelen, want wi sullen alsodanigen bewarven die u wal geliken sal,

1) Francisci Petrarchae v.c. De Obedientia ac Fide uxoria Mythologia’ (Opera omnia, Bazel 1554, bl. 541 vlgg.).

2) Lat. mors ipsa omni proxima est aetati.

[p. 20]

ende van alsulken edelen onver (3 v)seechden olders, datmen billix des besten daer van sal hopende wesen. Wi bidden, vryet ons allen van desen moyeliken anxte, als dat lichte bi u enich mysval mochte geschien, dat God verbiede, ende ghi sonder echte buert mocht en wech varen ende wi onbeheert solden verbliven’. Mit dusdanigen vrientliken beeden wart bewegen die moet des mannes, also dat hi hem antwoerde mit desen woerden: ‘Ghi dwingt my, lieve vriende, tot dien dingen welke noch nye in mynen moet gecomen sijn. Mi heeft ghelust alre vryheit te gebruken, welke in der echtscap seer vreemde is, mer uwer voersienicheit ende trouwen betrouwende, gheve ic my willendes over te doen des ghi van my begherende sijt. Alleen verdrage ic u dier sorghe van enighen wive my te soeken, ende wil die sorghe selve an my nemen te draghen. Want wat inbrenct des eens edelheit den anderen¹⁾, dicwijl sijn die kindere (4 r) alre ongelijcst oeren olderen; wat goedes in den menschen is, en is van nyemant anders dan van Gode. Daer om betrouwende van sijnre gewoenliker goedertierenheyt, wil ic mynen staet ende mijns huwelics aventure hem bevelen: hi sal my wal toevoeghen dat mynen vrede best sal dienen. Voertan, wanttet u also te willen is, een wijf sal ic nemen, dat love ic u in goeden trouwen, ende uwe begheerte en sal ic nyet loesslaen²⁾ noch vertrecken, mer één dinc suldi my weder loven ende vastholden, dat so wat wijf ic my verkiese, die suldi in alre eeren ende weerdicheit voer oghen hebben, ende nyemant en wese onder u die tot eniger tijt van mynen verkiese becroen make ofte claghe. Het si u genoech dat ic, die die vryeste bin onder allen menschen die ic bekant hebbe, om uwen wille my onderdoe den iucke der echtscap. Die verkiesinge des wives si myne. So wele mijn getruwede wijf (4 v) sal wesen, die si uwe vrouwe so wal ofte sie dochter waer des keysers van Romen.’ Sie loefden al eenpaerliken ende blideliken datter nyet an gebreken en solde, mochten sie sien dat sie nauwe vermoet en hadden, den dach sijnre bruloften, ende van te bereyden tegen enen sekeren dach hoechliken ende overvloedeliken alle dinge. Aldus ontfengen sie blidelike oers heren gebot ende scheiden also die een van den anderen.

Het was nyet veer van den palaes een dorpken van luttelre ende armer inwoenres, onder welken was een alte armen man, die Ianicola genoemt was. Mer als³⁾ der armer hutkens al bitiden die hemelsche gracie versierende is, so was hem ene enige dochter, Griseldis genoemt, na der formen des lichaems vroem genoech, mer dat daer en boven is, in schoenheit der zeeden ende des moets also wtnemende, dat oers gelijcs nyet (5 r) en was. Dese was altoes opgevoedet mit spariger cost als inder uterster armoede, onkundich alre weelden, ende en hadde nye gheleert yet sachtes ofte klenlics te dencken. Mer die manlike ende vroede moet schulende inder ionferliker borst hadde oers vaders

1) Lat. quid unius enim claritas confert alteri.

2) Lat. frustrabor.

3) Lat. ut, d.i. gelijk.

[p. 21]

oltheit altoes mit ongeloefliker sueticheit gevoedet ende bewaert. Een cleyne kudde sijnre scapen plach sie ter weyden wt te driven ende te bewaren, ende daer en bynnen die spille mit oeren vingeren te dreyen. Ende als sie weder tc huus quam, plach sie alsule warmoesken ende toespise te reyden, als oer die aventure verleende¹⁾. Sijn beddeken plach sie hem te maken, ende al dies hi noetdruftich was plach sie na kijntliker gehoersamheit seer trouweliken na oerre macht hem te bewisen. Valterius daer diewile voerbi gaende hadde al bi tiden sine oghen in dit ionferken opgeslegen, nyet na iongeliker ghey (5 v) lieheyt mer na oltliker ripicheit, ende hadde angemerket die grote doghede die bovengaende was wijflike kunne ende alsulke ioghet, welke dogede den menen volke verhudende was oere cleyne coemst ende verworpenheit der armoede²⁾; waerbi het geschiede dat Valterius, doe hi een wijf nemen solde des hi te voren nye en wolde, opsatte dese ionfer te hebben ende anders en ghene.

Die dach der bruloften was anstaende, mer waen die bruut comen solde en wiste nyemant, ende nyemant en was dies hem nyet en verwonderde. Hijr en bynnen liet hi bereyden guldene ringhe, schone cronen, beslegene gordele ende costele cleder na maten eenre anderre ionferen, die der sijnre even groet scheen te wesen. Die dach quam toe ende noch en was gheen geruchte wie die bruut wesen solde. Ende alst bi der ure der maeltijt was ende al dat hof veronlediget van feestliker berey (6 r) dinge³⁾, doe ghinc Valterius wt sinen huse als om te gemoete te gane sijnre bruut toe comende, ende hem navolchde ene grote schare edelre manne ende vrouwen. Griseldis alre dinge onkundich die bi oer geschicket worden, hadde besaet alle dinge die sie te huus te doen hadde, ende quam water indragende, dat sie van verres wt der fonteynen gehaelt hadde, op dat sie gespoedet van oeren werke mit anderen ionferen, oeren gesellinnen, mochte gaen om oers heren bruut te besiene. Valterius quam al dien wech gaende, al pensende ende roepende sie bi oeren name, vraechde haer waer dat waer oer vader. Ende doe sie oetmoedelike mit eerweerdicheyden geantwoert hadde dat hi bi huus waer, sprac hi: ‘Segghe hem dat hi tot my come’. Ende als hi bi hem quam, nam Valterius desen olden armen man bi der hant ende leyden wat ter zijden ende in stilheiden sprac hi hem toe mit desen woerden (6 v): ‘Ianicola, vrient, ic weet wal dattu my lief hebste ende ic holde, u voer mynen getrouwen, ende wane wal, wes my te willen is, dat di des wal genoegen sal. Mer één ding wolde ic bi namen van di weten, oftu my, den du hebste to enen heren, wal hebben wolste to enen zwager: gevende my dese dijnre (aan den kant dine) dochter ten wive.’ Tot deser onvermoeder sake die olde man verwonderende,

1) Lat. dapes fortunae congruas.

2) Lat. quam valgi oculis conditionis obscuritas abscondebat.

3) Lat. iamque apparatu ingenti domus tota fervebat.

[p. 22]

was bi na machteloos geworden ende als hi hem vermannede, gaf hi hem ten lesten aldusdanige corte antwoerde, sprekende: ‘Mi en boert anders nyet te willen of te verseggen dan di behagelic is, want du biste mijn here.’ Valterius sprac: ‘Gawi dan te samen hoechliken in, op dat ic sie van sommigen dingen onderhore in dijnre tegenwoerdicheit.’ Sie ghengen te samen in: dat volc na siende ende seer verwonderende, ende hi vant dese deerne onledich in oers vaders dienste, welker seer mislic te moede was in toecoemst alsul (7 r) kes gastes. Ende Valterius sprac sie an mit desen woerden: ‘Het is dinen vader behaghelic ende my, dattu mijn wijf wardeste: ic wane oec wal dattet di behage. Mer ic hebbe van di te weten, wanneert geschiet is dat te hant sal geschien, oftu mit enen willigen gemoede bereit biste over te gheven dat ic van allen dingen mit di schicken mach, alst my ghenoegen sal, also dattu to gheenre tijt van mynen wille gedeylt en sijste¹⁾, ende so wat ic mit di doen wil, my dijns willen georloft si’. Hier toe dese ionfer bevende van verwonderen antwoerde aldus sprekende: ‘Lieve here, ic bekenne my onweerdich alsodaniger eren. Mer is dit u wille ende mijn aventure, so en sal ic nummermeer wetende doen of occ dencken dat teghens uwen wille si, noch ghi en sult gheen dinc doen, al gebode di my te sterven, dat ic moeylike dragen sal.’ Hi sprac: ‘tis ghenoech’. Aldus wtleyde hi sie tonende int openbaer ende seyde: (7 v) ‘Siet dit is mijn wijf ende uwe vrouwe: dese eert, dese mynnet, ende ist dat ghi my lief hebt, so hebt dese alre liefste.’ Daer na op dat sie nyets nyet oerre older aventuren int nye huus brengen en solde, hiet hi sie al bloet maken, ende vanden hovede totten voeten mit nyen clederen bedecken. Ende dat wart van den edelen vrouwen die daer omme stonden ende hem daer willichlike toe boden, in alre schamelheit terstont vollenbracht. Sie cleden sie, sie kemden sie, ende mit duerbaren gesteente ende mit eenre cronen vercierden sie, also dat sie aldus vermaect nauwe bekent en conde warden van den volke. Welke Valterius mit enen costelen ringhe dien hi hier toe mede gebrocht hadde, hoechliken ondertrouwede ende op een sneewit peert gesat, liet sie brengen ten palaes, dat volc navolgende ende verblidende. In deser wise sijn die brulofte hoechlike geholden, ende die dach was vol vrolicheden ende vol feesten (8 r).

Deser armer bruut anscheen so veel van godliker gunste²⁾ in corten tiden, dat sie nyet in enen scaephutken mer in des keysers sale scheen opghevoedt ende geleert te wesen. Ende sie wart van allen luden boven vermoeden in groter mynnen ende eerweerdicheden geholden, ende nauwe en konde men vroct maken den ghenen die sie van kinde gekant hadden, dat sie Ianikels dochter was.

Also groet was oers wesen ende oerre zeden cierheit, oerro woerden ripicheit

1) Lat. ut de omnibus tecum mihi conveniat, ita ut in nulla unquam re a mea voluntate dissentias.

2) Lat. tantum divini favoris affulgebat.

[p. 23]

ende oerre wanderinge sueticheit, dat sie alre menschen moet mit groter lieften tot oer neygede. Ende oer name ende geruchte wart gebreyt nyet allene in dien lande, mer oec in anderen provinciën, also dat sie van velen gheerne gesien ende versocht wart. Valterius, die mit aldusdanigen nederen mer nochtan edelen ende geluckigen echtscape geseliget was, leefde hier en bynnen bi huus in groten vreden, ende van buten voer die menschen mit groten love (8 v). Ende om dat hi also cloecliken doersien hadde so hoghe doghet in so groter armoede, wart hi van den volcke voer alte wijsen man gerekent. Voertmeer so en bestelde dit wise vrouwenaem nyet allene seer cloeclike bi huus die wijflike huussorginge, mer also die zake eyschede, handelde sie oec die wtwendige ampte¹⁾ die den lande anginghen, ende als oer man van huus was, nederleechde sie ende slichte des landes kive ende twiste der edelinge mit so vroeder tale ende mit so groter rypicheit ende gelijcheit²⁾ der ordele, dat sie alle spraken dat hem dit wijf als van den hemel tot gemenen heyl des landes gesant waer. Nyet veel tides en verdroech sic (zich) ende sie wart drachtich ende swaer mit kinde, waer bi die ondersaten in groten verbeiden waren, ende siet, sie wan alte schonen dochter. Al hadde hem een sone genoechliker gheweest, mer nochtan om die begheerde vruchtbaerheit verblide sie nyet allene oeren (9 r) man mer daertoe al oere ondersaten.

Hier en binnen begonste Valterium, doe dit kint gespaent was, ene nyplechticheyt³⁾ an te gaen meer wonderlike dan lovelic, die wel besocht hadde die trouwe sijns gemynden wives, voert meer ende meer willen te proeven ende te besoeken. Hi riep sie eens tydes heymelike in sijn camer ende mit enen donckeren ghelaet sprac hi sie an mit desen woorden: ‘Du weetste wal, Griseldis, als ic wane dattu bi der tegenwoerdiger aventure dijns voerledenen states nyet en hebste vergheten, daer om spreke ic, du weetste wal hoe dattu in dit huus gecomen biste; du biste my lief genoech ende gemynnet, mer mynen edelingen nyet al also. Ende sonderlinge nadien dattu een kint hebste gewonnen, want sie draghent mit alte swaren moede dat eens huusmans dochter oer vrouwe wesen sal. Hierom ist my noet, die mit hem vrede begheer te hebben, van dcser (9 v) uwer dochter nyet mynen wille, mer vreemder lude wille te volgen. Mer dit en heb ic buten uwen weten nyet doen willen, mer nu wil ic dat ghi uwen moet hier in my overgheven, ende alsulc verduldicheit daer in bewisen, alse ghi my int beghinne mijns echtscaps hebt geloeft.’ Als sie dit gehoert hadde, en wart sie noch mit woerden noch mit ghelaet beruert of gewandelt, mer antwoerde aldus sprekende: ‘Ghij sijt onse here, ende ic ende dit cleyne magedeken sijn uwe; daer omme doet mitten uwen dat u genoeghet, want di en mach nyet behagen dat my myshagen sal. Niet en is dat ic begheer te hebben ofte ontfruchte te verliesen buten

1) Lat. publica obibat officia.

2) Lat. acquitas.

3) Lat. mirabilis cupiditas.

[p. 24]

u; dit heb ic my int myddel mijns herten¹⁾ ingevestet, dat nummer in geval des tijts of des dodes sal wtgedaen warden. Alle dinge mogen eer gheschien, eer dese moet gewandelt mach warden.’

Valterius genoechde wal deser antwoerde ende was blide bynnen (10 r), mer toende hem van buten droevich ende scheyde van daer. Ende cort daer na sende hi enen van sinen dienres, den alre trouwesten dien hi in heymeliken saken plach te besighen, ende als hi van sinen here onderwiset was, quam hi bi avende tot sijnre vrouwen, sprekende aldus to haer: ‘Ic biddes u, vrouwe, en toernd u op my nyet, noch en betides my nyet, want mit groten bedwange doe ic dat ic doe. Ghi weet wal wattet is den heren te dienen; oec so weet ghi wal wat noet mijnen here hier toe drivet. Mi is geboden dit maghedeken te nemen ende haer ...’, na welken woerden hi of beet sine reden, recht of hi dat gruwelike werc dat hi doen moste vermyde al wt te spreken. Die heymelike bode, sijn versette aensicht, die ure des nachtes ende sine redene was een groet teyken des archsten gevendo, wt welken al en verstont sie claerliken anders nyet dan dat hi haer gemynnede dochterken doden solde, nochtan en gaf sie (10 v) daer om wt noch traen noch suchten, dat alte hart hadde gheweest van eenre voetster, hoe voel meer van eenre moeder. Mer mit ongewandelden ansichte dat kint nemende ende een luttel tijts ansiende, daer na kussende ende benediënde mitten teyken des hiligen cruces, gaf si dat den dienre ende seechde aldus: ‘Ganc ende wat di dijn here gebiedet, dat vervulle. Eens dinges begheer ic, dattu besorges dat dit lichaemken nyet en warde verschoert van vogelen of van beesten, ten si nochtant dat di anders geboden worde’. Die knecht quam weder tot sinen here, ende als hi vertellet hadde wat van oer geseecht ende geantwoert was, ende hem die dochter brochte, so wart die vaderlike moet seer bewegen, nochtan en wandelde hi nyet die stivicheit sijns begrepenen gemoedes²⁾, ende geboet den dienre dat hi sie bewonden in doekeren ende geleecht in een kiste op enen peerde voe (11 r) ren solde mit allen gemake ende mit getrouwer besorghinge in Bononiën tot sijnre suster, die al daer den Panicgreve te wive gegeven was, ende leveren sie oer over op te voeden mit moederliker vlite ende mit behageliken zeeden in te setten³⁾, ende dat sie dat also heymelike bewaren solde, dat gheen mensche bekennen en mochte wes dochter dat sie waer. Die knecht ghinc haestliken ende vervullede trouweliken dat hem bevolen was. Valterius merkede hijr na dicwile dat aensicht ende die woerde sijns wives, ende nye en conde hi enich teyken des gewandelden moedes an oer vernemen, mer in hoer was éne vrolicheyt, éne stedicheit, éne bedien-

1) Lat. in medio cordis.

2) Lat. rigorem propositi non inflexit.

3) Lat. alendam maternis moribus et charis moribus instruendam (men zou naar het mnl. instituendam verwachten).

[p. 25]

sticheit ende éne bewisinge der mynnen, noch nye en wart die name oerre dochter van oer vernywet¹⁾.

Als in desen staet voer bi geleden waeren vier iare, so wart Griseldis noch drachtich, ende wan enen utermaten (11 v) schonen soen, vroude siins vaders ende alle sijnre vriende. Doe dese vanden borsten sijnre voetster af genomen was, kierde die vader tot sijnre gewoenliker nyplichticheit²⁾, ende sprac an sijn wijf mit dusdanigen woerden: ‘Du hebste wal in voertiden verstaen, hoe swaerlike mijn volc draecht mijn echtscap, ende sonderlinge na dien dat sie di vruchtbaer hebben bekant, doch alre meest na dien dattu een manbůert hebste gewonnen, want sie segghen - ende dit gecrone coemt dicwile tot mynen oren -: “Als Valterius sterft, sal dan Ianikels dochter kint onse here wesen, ende sal so edelen lantscap sulken vorste onderdaen warden?” Deser woerde wort vele dagelics wtgeworpen onder den volc, wt wilken ic, die gherich bin mijnre ruste ende, op dat ic waer segge, oec voer my selven besorget bin, so warde ie beweget te doen met desen kinde als ic mitter suster gedaen hebbe. Ende daer om segge ict di te voren op dat (12 r) di die onvoersiene ende haestige rouwe nyet en verstůere³⁾.’ Hiertoe antwoerde sie ende seechde: ‘Ic hebt geseecht ende noch sal ict seggen: Niet en mach ic willen of nyet willen dan u behagelic is, want in desen kinderen en hebbe ic nyet dan den arbeyt. Ghi sijt mijn here ende der kindere: gebruuct uwes rechtes in uwen dingen, noch en eyschet mijn consente hier toe nyet, want inden inganc uwes huses als myne olde cleder so heb ic myne willen ende begheerten wtgedaen ende die uwe weder angedaen. Ende daer omme van allen dingen so is uwe wille die myne. Ende meer: wist ic te voren uwen toecomenden wille, ic soldet oec te voren, so wat dat waer, willen ende beghinnen te begheren eer dan ghi. Mer nu ic uwen moet nyct voer comen en kan, wil icken gheerne na volgen. Ja wildi dat ic sterve, gheerne sal ic sterven, noch die doot en sal onse mynne nyet kunnen verwinnen’. Valterius verwonderde (12 v) hem alte seer des wives stantafticheit, ende mit ghestuerden aensichte⁴⁾ ghinc hi van daer ende sande terstont den dienre, wilneer gesant tot oer, welke hem te male seer ontschuldichde van der noet gehoersam te wesen⁵⁾, ende recht ofte hi alte wreden werc doen solde, so eyschede hi dat kint. Die moeder bleef al van énen gelate, al was sie in oeren moede alre bedruckest. Oeren soen na der formen sijns lichaems ende na rechter aert nyet allene der moeder mer allen menschen mynlic, nam sie in oere hande ende benedieden, teykenende mitten teyken des cruces als sie oerre dochter gedaen hadde, ende wat langhe mitten oghen in hem starende ende kussende, mer gheen gelaet des

1) Lat. nunquam nomen ejus ex ore matris auditum.

2) Lat. curiositas.

3) Lat. turbet.

4) Lat. turbato vultu.

5) Lat. excusata necessitate parendi.

[p. 26]

rouwes tonende, gaf oen ten lesten den knecht. ‘Holdt’, sprekende, ‘doe dat di geboden is! Ende noch begheer ic één dinc oft wesen mach, beschudde die ledeken deses vromen kindes van verschoeren der vogele ende der beesten.’ Mit dusdanigen geboden quam (13 r) die dienre weder tot sinen heren, waer of hi hem noch meer ende meer verwonderde, ende hadde hi nyet wal geweten oer moederlike lieve tot oeren kinderen, hi mochte vermoet hebben, dat dese bewisinghe wt ongenade gecomen hadde. Mer die mynne oers mannes wast dattet altesamen verwan. Desen dienre wart geboden tot Bononyen te trecken ende dit kint te brengen daer hi die suster voer gebracht hadde. Het solde billix genoech geweest hebben desen stracken huusheer, dat hi die goetwillicheit ende trouwe sijns wives aldus besocht ende ondervonden hadde, mer het sijn somme lude die nyet af en laten dat sie eens begonnen hebben, mer altoes andriven dat hem te synne is. Hi sach oec daghelics mit enen scarpen gesichte in dit wijf, merkende of enich wandel tot hem bi oer geschiede, ende hi en konde anders in oer nyet vinden, dan dat sie van daghe te daghe hem trouwer wart (13 v) ende bedienstiger, also dat oerre twier nyet dan één moet scheen te wesen, ende die nyet hem beyden gemeen, mer des mannes allene, want Griseldis hadde ingesat, te male nyet voer oer selven te willen ofte verseggen. Allentelen bestont een myslic geruchte ondert volc te comen ende te verbreiden van Valterio, als dat hi rouwe hadde ende hem schaemde sijns legen huwelics, ende daer omme wt wreder ende onmenscheliker hardicheit sine kinder hadde geboden te doden, want nyewer die kindere hem erghent en toenden, ende oec en hadde nyemant gehoert, waer sie waren gebleven. Nochtant en wart hier wt die stracke moet nyet geboeget, mer hi bleef al inder selver nyplechtiger hardicheit des ondersoekens.

Hierna als verleden waren twalef iaren vander geboerte sijnre dochter, sande hi boden te Romen, die fisierde bullen van den pawes (14 r) brengen solden, als dat hi hem georloft hadde voer sijn ruste ende sijnre ondersaten, dat eerste echtscap te verwerpen ende een ander wijf te nemen. Dit wart ondert volc vermaert, ende wart lichtelike vroet gemaect den groven menschen des landes. Welc geruchte alst tot Griseldis kennisse gecomen was, ic wane dat sie in oeren moet geslagen ende bedruct wart, mer gelijc als sie eens van oer selven ende al oerre avonturen begrepen hadde, bleef sie ongebroken, verwachtende wat hi bi hoer schicken solde, dien sie alle dinge opgedragen hadde. Valterius hadde boden te Bononyen gesant, ende hadde doen bidden sinen swagher, dat hi die kindere tot hem wolde brengen mit sulker maren dat hi die ionfer te wive nemen solde, welke bede die swagher trouwelike vervulde, ende die ionfer die tehandes manbaer was, schoen van formen ende costelike geciert, ende oeren broeder van seven iaren te samen leydende mit groten vervolghe der e (14 v) delinge, nam an den wech op enen gesetten dach gelijc als hi hem ontboden hadde. Hijr en bynnen Valterius willende noch meer sijn wijf proeven ende becoren als mit liste des

[p. 27]

rouwen ende der schaemte, riep sie int openbaer, ende ghinc sie an aldus sprekende: ‘My hadde wal redelike ghenoeghet uwer echtscap, ansiende uwe seeden, nyet uwe coemst, mer nu, als ic gewaer warde, so is alle hooge aventuer grote eygenscap¹⁾, want my en is nyet geoerloft dat den mynnesten ackerman. Mine ondersaten dwingen my, ende die pawes ghevet consent dat ic een ander wijf neme. Ende die dat wesen sal is nu onderwegen ende sal te handes hier bi wesen. Ende daer om wes starcmoedich ende ghif stede der ander, ende dine medegave neem mitti ende ganc mit geliken moede in dijn olde woenstede. Al gelucke des menschen is leyder onstedich’. Hijr toe antwoerde sie mit desen woerden: ‘Here mijn, ic hebbe altoes wal geweten dat tusschen uwe (15 r) groetheit ende myne cleynheit gheen gelijcheit en was, ende dat ic nyet allene uwes huwelix mer oec uwes dienstes was onweerdich. Ende in desen huse daer ghi my vrouwe gemaect hebt, Gode des tughe, so heb ic altoes in mynen moede dienstmaget geweest. Hijr om van dier tijt, in wilker ic mit u in groter eren boven myne verdiente geweest hebbe, so dancke ic Gode ende u. Voert an bin ic bereyt mit enen vreedsamen gemoede mijns vaders huus weder te versoeken ende mijn olde dage te leyden, daer ic myne ionghe ioghet voer geleyt hebbe, ende te sterven ene salighe ende eerlike weduwe, die alsulkes mannes wijf hebbe geweest. Der nywer huusvrouwen wike ic mit willen ende wonsche dat sie u selichlike toecomen moete, ende van hier dair ic wel geweest hebbe, want het u also behagelic is, wil ic gheerne en wech gaen. Voert, op dat ghi segt dat ic myne medegave mit my neme, so merc (15 v) ke ic wal wilc die is, want ic en hebbes nyet vergheten, hoe ic op mijns vaders dorpel van al mynen clederen beroeft ende mitten uwen weder ghecleet tot u gecomen bin, ende anders en was my ghene medegave dan trouwe ende naectheit. Hijr om als ic dit cleet dat ic anhebbe wt doe ende den rinc daer ghi my mede getruwet hadden wedergheve, so suldi die ander cleder, ringhe ende cyeringhe, die ghi my gaeft, inder slaepcamer vinden. Naect bin ic wt mijns vaders huus gegaen, naect sal ic daer weder in gaen; dan allene so dunctet my onbetamelic wesen dat dit lichaem, daer die kindere in gedragen sijn die ghi ghewonnen hebt, den volcke naect hem vertone, waerom so bid ic ende beghere, oft u behagelic is, dat ghi my in een loen mijnre ionferscap die ic hier brachte, ende nu nyet van hier en draghe, een hemde laten wilt, daer dat lichaem wilneer uwes wives (16 r) mede bedect moghe warden.’

Als sie dit gesproken hadde, ontvielen den manne die tranen, ende langer en conde hi hem nyet ontholden, mer afkerende sijn aensicht, sprac hi mit bevende lippen: ‘Een hemde holdet u.’ Ende als die ander die bi stonden screyden, toech sie oer wt voer hem allen, een hemde anholdende, daer sie mede bedect, blotes hovedes ende bloter voete, wtghinc, ende also oerre vele oer volgende ende screyende ende die lede aventure beschuldigende, sie

1) Lat. servitus.

[p. 28]

bleef sonder trane, mit enen eersamen stillen ghelate wederkeerde sie tot oeren eersten huse. Die olde vader die desen sijnre dochter huwelic altoes in wanvermoede gehadt hadde ende nye vast gelove hier op gesat, mer altoes dit toecomende besorget hadde, als wanneer hi ocrre, die so leghe gheboren, sat waer, dat hi sie dan na gewoente der edelinge homoedelike verwarpen ende wtwisen solde, ende hadde daer (16 v) omme oeren olden versletenen groven rock in enen hoec des cleynen huses opgeleecht ende geholden. Als hi hoerde een gheluut, nyet sijnre dochter, mer des volkes dat mit hoer quam, liep hi oer te ghemoete op den dorpel, ende die half naecte bedecte hi mit oeren olden clede. Hijrna bleef si mitten vader een luttel daghe in alte wonderliker ghelijcmoedicheit ende oetmoedicheit, also dat sie bi ghenen bewise des droevigen gemoedes scheen te gedencken. Want doe sie int middel onder allen den rijcheiden was, bleef sie altoes in oeren gronde arm van gheeste ende oetmoedich.

Hijr en bynnen was die Panicgreve onder wegen ende naecte den lande, ende vanden nywen bruloften was overal groet geruchte. Ende die greve sande sijnre boden een te voren ende liet weten den dach als hi int lant van Salvaen¹⁾ comen solde. Valterius des dages voer sijnre coemst riep tot hem Griseldem ende als (17 r) sie oer ynnichlike boet tot hem, sprac hi hoer toe aldus: ‘Mijn wille is dat die ionfer, die hier morghen ter maeltijt wesen sal, hoechlike ontfangen warde, ende mede die edele manne ende vrouwen die mit oer comen sullen, ende die myne die ic daer toe genoedt hebbe, also dat eens ygeliken stede, eer ende dienst na sijnre weerdicheit tamelike bewaert warde. Mer want ic ghene vrouwen bi huus en hebbe, die mynen staet ende seeden also wal weten als du, so voersie du mynen hoff, al bistu armelic ghecleet, ende neme op di die sorghe die lude te ontfangen ende te setten’. Sie antwoerde: ‘Niet allene, lieve here, gheerne, mer oec begheerlike sal ic dit, ende al dat ic weet dat u behagelic is, doen die wile dat dit leven in my wesen sal.’ Ende rechtevoert bestont sie maghedeliken dienst in dien hove an te nemen, dat huus te keren, die tafelen te setten, die bedde te maken, ende die andere daer mede toe te spreken na (17 v) wise der alre trouwester dienstmaghet. Des anderen dages vroemorghens toequam die greve mitten sinen, ende sie verwonderden hem alle van schoenheit ende zedicheit der ionferen ende oers iongen broeders. Ende daer waren sommighe die seechden dat Valterius een wijs ende selich wandel gedaen hadde, want die bruut veel tederre ende edelre waer, ende hadde daertoe enen broeder so schoen ende bequame. Doe aldus die hoff vol geruchtes ende onleden was, Griseldis over al ende in allen dingen sorchvoldich ende in desen gevalle nyet verslagen in oeren moede, noch bescaemt van snoetheyt oers cledes, mer mit enen vroliken ansichte ghinc sie der ionfere die daer quam ingaende te gemoete, seggende: ‘weest welcome, mijn lieve vrouwe.’ Daorna ontfenc

1) Lat. Salutias.

[p. 29]

sie die edelinge ende alle die gaste mit so bliden angesichte ende mit so genoechliken woerden ende satede den groten hoff also bequame (18 r) like dat sie alle ende sonderlinge die vreemde lude hem verwonderden, waen alsulke wetentheit ende eersamlike seeden in so snoden habite comen mochten. Ende te voren an¹⁾ en konde Griseldis selve nyet gesadet warden van te loven ende te prisen nu die schoenheit der ionferen, nu die schoenheit oers iongen broderkens. Ende Valterius, doe men ter tafelen solde gaen sitten, keerde hi hem tot oer ende mit claerre stemmen voer hem allen sprac hi oer toe alse bůertende ende seechde: ‘Wat dunct di, Griseldis, van deser mijnre bruut? Is sie nyet schoen ghenoech ende eersam?’ - ‘Voerwaer’, sprac sie, ‘schoenre of eersamer en soldi nyemant vinden. Ende yewer ghi en sult mit nyemant ummermeer, of mit deser suldi rustlic ende selich leven leyden, ende des bid ic ende begheer dattet also geschien moghe. Mer ééns dinges bid ic u ende vermane in rechter trouwen, dat ghi deser mit alsulker scarpheit nyet an en gaen (18 v) als ghi die voerste angegaen hebt, want als ic ghisse na dien dat sie (bijgeschreven op den kant) ionger ende klenliker opgevoedt is, en solde sijt nyet draghen kunnen.’ Valterius ansiende die vrolicheit ende die stantafticheit deses wives dit sprekende, welke hi so vake ende so scarpelike besocht ende geoeffent hadde, ende ontbarmende oerre onverdiender smaheit ende gelatenheit, ende nyet langer des verdragen kunnende: ‘T is genoech’, sprac hi, ‘myne Griseldis; dijn trouwe is my te vollen wal bekant geworden, ende ic wane nyemant levende te wesen onder der sonnen, die sulc ondervinden heeft van echtliker trouwen.’ Mit dien dat hi dit seechde, sine gemynnede huusvrouwe, die mit bliden verwonderen overstort was ende als wt enen wloemigen²⁾ slape ontsprongen, omveng hi mit begeerliken armen. ‘Ende du’, sprac hi, ‘du biste mijn wijf: anders gheen en heb ic of oec en sal hebben. Ende dese, die du waenste mijn bruut te wesen is dijn dochter. Dese die mijn swager heet te (19 r) wesen is dijn sone. So wat du gescheiden verloren scheenste te hebben, dat hebstu nu al te samen weder ontfangen. Die anders wat vermoet te (aldus) hebben, sullen weten dat ic curioes ende ondersoekende hebbe geweest, nyet ongenadich; mijn echtscap proevende, nyet verwarpende; myne kindere nyet dodende, mer lief hebbende’. Doe dit Griseldis hoerde, wart sie van vrouden als amechtich ende mit sueten tranen viel sie in omhelsen oerre kinder. Ende die edele vrouwen grepen sie blidelike ende gunstich wttreckende oer haestelike die olde cleder ende aendoende oer gewoenlike habijt mit vercieringe. Ende elker malc was blide ende vrolic roepende: ‘heyl ende ghelucke!’ also dat dese dach mit meerre feesten ende vrouden geholden wart dan die dach der eerster bruloften. Ende sie leefden hijrna lange iaren te samen in groten vrede ende eendrachte. Ende Valterius sinen armen swager dien (19 v) hi tot noch toe scheen vergheten te hebben,

1) Lat. inprimis.

2) Zie bl. 9.

[p. 30]

op dat hi gheen wanvermoeden meer en kreghe, nam hi in sijn huus ende hadde oen voert in eren. Sijn dochter beriet hi hoechlike ende rijclike te manne. Ende sinen sone liet hi na hem den lande to enen heren ende navolgher. Hi was blide in sinen tiden, beyde om sulken echtscap ende om sine kindere.

Dese hystorie hebbe ic voergenomen in scrifte te laten, nyet daer om so seer dat ic die vrouwen van onsen tyden waen te vermanen tot navolghinge der lijdsamheit deses wives, die, als my duncket, nauwe navolgelic en is, mer op dat ic verwecken moghe die dit lesen sullen¹⁾ to verwonderen deses wives stantafticheit, ende dat sie des gelijcs wat pinen onsen heren Gode te bewisen, dat dit vrouwenaem oeren manne heeft bewijst. Want al ist als sunte Iacob seecht, dat onse here God nyemant en becoert int quade, noch (20 r) tant so proeft hi ons ende oeffent dicwile mit groten swaren saken; nyet op dat hi onsen moet moghe weten, dien hi wiste aleer wi geboren worden, mer op dat onse crancheit ons mit openen bewisingen kenlic moghe warden²⁾. Men mach wal onder die stantaftige manne mede scriven dien, so wie hi is, die voer onsen heren Gode dat lydet sonder murmurieren, dat dit geboren lantwijf³⁾ voer oeren sterfliken man heeft geleden.

Hijr eyndet die hystorie van Griseldis.

Deo gracias.

1) Lat. ut legentes ad imitandam saltem foeminae constantiam excitarem.

2) Lat. ut nobis nostra fragilitas notis ac domesticis indiciis innotescat.

3) Lat. rusticana haec muliercula.