Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 16

Limoen.

Het ligt in den aard der zaak dat de namen van eene menigte gewassen zich van een bepaald gebied uit over den geheelen aardbodem verbreid hebben, wanneer zulke gewassen naar andere streken zijn overgeplant of door den handel bekend geworden. Zoo is het gegaan met den tabak, de thee, de koffie, de cacao, de ananas enz. enz. Niet altijd echter is de eigenlijke plaats van herkomst bekend, al weet men langs welken weg en omstreeks welken tijd de naam van zeker vreemd gewas in deze of gene taal burgerrecht heeft gekregen. In zulk een geval verkeeren wij bij bovenstaanden vruchtnaam.

[p. 272]

Ons limoen is, naar alle waarschijnlijkheid, gekomen uit het Fransch, dat op zijne beurt het woord ontleend heeft aan eene Zuid-Europeesche taal. Het Italiaansch heeft limone, 't Spaansch limon, 't Portugeesch limõa. De verlatijnschte vorm limo, mv. limones, komt reeds voor in een geschrift van omstreeks 1200, in de Geschiedenis van Jeruzalem door Jacob de Vitriaco: ‘Sunt praeterea aliae arbores fructus acidos, pontici videlicet saporis, ex se procreantes, quos appellant limones.’ Al deze vormen zijn rechtstreeks voortgevloeid uit het Arabische leimūn, en dit heeft zijn ontstaan te danken aan 't Perzische līmūn of lēmūn. Het kan zoowel door de kruisvaarders als door de Mooren van Spanje in Europa gekomen zijn.

In het Hindustani heeft men līmū en nimbū, terwijl een quasi-Sanskrit nimbūka opgegeven wordt in een medisch woordenboek van zeer jongen datum, waarin o.a. ook aphena, d.i. amfioen, voorkomt. Vermits dit nimbūka noch in de literatuur, noch in de talrijke oude Sanskrit-woordenboeken vermeld wordt, o.a. niet in Hemacandra's Abhidhāna-cintāmaṇi, kan men verzekerd wezen dat nimbūka in de elfde eeuw onzer jaartelling nog ver te zoeken was. Dat het eene sanskritiseering is van Hindustani nimbū, dat op zijne beurt eene bedorven uitspraak van līmū is, blijkt ook uit de volgende omstandigheid. Het woord is namelijk overbekend uit de talen van den Indischen Archipel en Formosa. Het Ngadju-Dajaksch heeft limau, dat zoowel ‘citroen’, als ‘limoen’ en ‘pompelmoes’ aanduidt. Het Maleisch bezit insgelijks limau. Volgens eene ongelukkige gissing van de vervaardigers van Maleische woordenboeken wordt dit limau beschouwd als ontleend aan het Portugeesch. Doch zij begaan daarbij, zonder het te vermoeden, twee grove anachronismen. Vooreerst is limau - daargelaten dat het nooit uit limõa zou kunnen voortkomen - ouder in vorm dan 't Portugeesche woord, en ten andere bestaat limau ook in het Oudjavaansch, in den vorm van limo, dat o.a. voorkomt in 't Rāmāyaṇa, dus ongeveer vijf eeuwen vóórdat de Javanen van 't bestaan van Portugeezen kennis droegen. Limo is, overeen-

[p. 273]

komstig het Oudjavaansche klankstelsel, ontstaan uit een ouder limau, want de tweeklank au heeft in genoemde taal plaats gemaakt voor de lange o. Eenmaal had natuurlijk ook het Javaansch limau, en daar de overgang van au tot o reeds in de 9^de eeuw had plaats gehad, moet men nog eenigen tijd, misschien een paar eeuwen teruggaan. Derhalve moet limau - welke ouderwetsche vorm nog in het Dajaksch en Maleisch, overeenkomstig het klankstelsel dezer talen voortleeft - in den Indischen Archipel bekend geweest zijn in de eerste Middeleeuwen. Men mag gerust nog verder teruggaan, want men vindt limau tot op Formosa, onder den vorm van rima. De Sundaneezen zeggen lemo, de Baliërs gelijk in 't Oudjavaansch limo, de Niassers dima, de Makassaren lemo, limoen; lemo tene, oranje appel; lemo kaluku, pompelmoes. Ook het Bataksch heeft limo, doch in eene andere beteekenis, namelijk in limo gading, de benaming van eene kleine kokosnootsoort.

Gaat men verder Oostwaarts, dan vindt men in ettelijke Maleisch-Polynesische talen der Stille Zuidzee als benaming van een soort oranje-appel het woord moli. Zoo o.a. in het Samoaansch, het Fidji, het Mota, enz. Daar bij woorden die eene r of l bevatten, omzetting in de talen dezer familie niets zeldzaams is, houd ik moli voor hetzelfde woord als limo, waarbij op te merken valt dat een oudere au ook in het Samoaansch enz. regelmatig in o overgaat.

De slotsom is, dat limoen oorspronkelijk een Maleisch-Polynesisch woord is, dat over Hindustan, en van daar over Perzië en Arabië zijn weg naar Europa gevonden heeft.

h. kern.