Tiecelijn. Jaarboek 13 (jaargang 33)

[p. 7]

Ten geleide

Een beeld van en voor een monument
Blijf bij ons
Rik van Daele

‘Onderschat nooit de kracht van beelden’, schreef beeldend kunstenaar en directeur van d'Academie Beeld in Sint-Niklaas Niko van Stichel in e-zine On Air nummer 13 tijdens de coronacrisis. Op het einde van het warme voorjaar van 2020 werden na de dood van Georges Floyd en de wereldwijde protesten van de Black Lives Matter-beweging overal ter wereld beelden van hun sokkel gehaald. In Bristol sneuvelde dat van een slavenhandelaar, in vele Belgische steden werd Leopold II van zijn voetstuk gehaald en zelfs Winston Churchill moest in Londen even in een stalen korset. Nog maar net hadden we ons teruggekatapulteerd gezien naar de tijden van Il Decamerone, hadden we haarfijn de betekenis van het woord ‘quarantaine’ uitgelegd gekregen en werd Gabriel García Márquez' Liefde in tijden van cholera terug in de boekenkast gezet, of overal ter wereld moesten beelden het ontgelden. Beelden als symbolen van macht en onderdrukking.

De publicatie van dit laatste lijvige jaarboek, Tiecelijn 33, valt samen met een kantelpunt in onze geschiedenis. De beslissing om met het Reynaertgenootschap en Tiecelijn andere wegen te begaan, was al genomen vóór de coronacrisis en de wereldwijde protesten die ons misschien in een nieuwe wereld brengen. De Nederlandse redacteurs Paul Wackers en Mark Nieuwenhuis hadden in 2019 al aangegeven dat ze de redactie na dit jaarboek zouden verlaten. De beslissing om vanaf 2021 naar een Tiecelijn XS (extra small) en een website XL te evolueren, was al genomen. Ook in het bestuur van het Reynaertgenootschap betraden we al nieuwe paden met het aantreden van Maartje de Wilde en Pieter Malengier in 2019.

Op 1 februari 2020 werd erevoorzitter Marcel Ryssen ten grave gedragen en sloten we zo een lange periode van inzet en vriendschap af. Ondertussen gaf ook Willy Feliers te kennen de redactie in 2020 en het bestuur in 2021 te verlaten. Wij zijn ervan overtuigd dat de afscheidnemende redacteurs - die we uit de grond van ons hart willen danken voor zoveel inzet gedurende zovele jaren - verder aan Tiecelijn willen blijven meewerken. De nieuwe Tiecelijn wordt compacter.

[p. 8]

We zijn er echter van overtuigd dat we een papieren medium/spreekbuis nodig hebben om de Reynaertcommunity die we via het tijdschrift en het jaarboek zijn geworden, in stand te houden. Wij zijn er ook van overtuigd dat we het Reynaertonderzoek blijvende impulsen kunnen geven. Onze vraag aan u, lezer, luidt dus: ‘Blijf bij ons’; en ons motto: ‘Alles komt goed’. We verwelkomen in elk geval de nieuwe redacteuren Lisanne Vroomen en Sofie Moors en kijken verder uit naar jonge en frisse ideeën en krachten.

De toekomst is voor reynaerdofielen beloftevol. De Reynaert werd weerom in de Vlaamse literaire canon opgenomen en het bruist van mogelijke Reynaertinitiatieven in Vlaanderen, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Frits van Oostrom kijkt in het openingsartikel van dit jaarboek vooruit naar zijn Reynaertboek dat in 2023 zal verschijnen. 2023 belooft een spetterend en spannend Reynaertjaar te worden.

In dit jaarboek nummer 13, Tiecelijn 33, vindt u artikels van notoire namen binnen de reynaerdistiek van de laatste decennia. De bijdragen gaan in op oude en nieuwe kwesties (daarbij wordt wel eens een controversiële stelling gepubliceerd die boeiend genoeg is om de reynaerdistiek te laten bruisen) en traceren vossensporen in de literatuur van vroeger en vandaag. Maar ook de hyena en de vlieg en de mug komen voorbij.

Na 33 jaar (en meer dan 9300 pagina's) mogen we in elk geval fier achteromkijken. Tiecelijn schetst(e) een beeld van een monument. Van den vos Reynaerde en ook zijn grootvader, de Ysengrimus, en zijn moeder, de Roman de Renart, en zijn nazaten met Reynaerts historie in een sleutelrol, hebben onze cultuurgeschiedenis mee geboetseerd. Zo is het interessant te ontdekken hoe Menno ter Braak naar de tekst keek in de context van de woelige jaren dertig, en hoe hedendaagse kunstenaars als Eline Janssens en Karen Oger de tekst omzetten in beeld(en).

We hadden het al even over Leopold II. Het Belgische koningshuis komt in dit jaarboek via Leopold III ter sprake in de recensie van Michael Kestemonts De zwarte koning. In Kestemonts roman is een miniatuur uit het getijdenboek van de Vlaamse graaf Gwijde van Dampierre een sleutel voor de oplossing van het mysterie. De eerste Belgische Koning, Leopold I, is echter op een nog sterkere manier met de Reynaert te verbinden. Het vossenverhaal heeft zowel in België als in Nederland een rol gespeeld in de negentiende-eeuwse natievorming. Voor Nederland kunnen we refereren aan de studie van Joep Leerssen: De bronnen van het vaderland. Taal, literatuur en de afbakening van Nederland 1806-1890, een boek met een Reynaertprent van Wilhelm von Kaulbach op de cover. Voor

[p. 9]

België is een dergelijke studie nog niet verricht, ook al wordt door Leerssen aan de ‘Vlaamse vos (Jan Frans Willems)’ aandacht besteed (o.a. p. 52 en p. 79-84). Hij verwijst ook naar het monumentale beeld van Michel Rodange in Luxemburg stad. Rodange schreef met zijn bewerking Renert uit 1872 (naar Goethe) een ‘nationale klassieker’ van de Luxemburgstalige literatuur (Leerssen, p. 120). Het monumentale, aan Jan Frans Willems opgedragen (Reynaert)beeld op het Gentse Sint-Baafsplein zou ook een plaats in een dergelijk overzicht verdienen. Deze onderwerpen werden in Tiecelijn nog maar eventjes aangeraakt (o.a. door Leerssen zelf). De vossenjacht is dus nog steeds niet gesloten.

Een andersoortige vossenjacht kan iedere reynaerdiaan tegenwoordig in het Land van Reynaert ondernemen, via een van de bestaande routes of op eigen initiatief. Tussen Hulst en Gent vinden we een land vol beelden van een monument. Die beelden proberen een literaire figuur te vangen die in de loop van de tijden nauwelijks voor een gat te vangen was. Het Reynaertbeeld van Anton Damen aan de Hulsterse Gentsepoort, het beeld van Albert Poels in het stadspark van Sint-Niklaas, de beelden van Firmin de Vos, Chris Ferket en Albert de Smedt en vele anderen... ze zijn alle kind van hun tijd en van een creatieve geest (‘De vos die je ziet, ben je zelf’). Het zijn beelden die een verhaal vertellen dat ons eeuwen heeft geboeid. Beelden van, over en voor een monument. En via een vos die aan elk finaal oordeel ontsnapt.

We eindigen met Niko van Stichel: ‘Geschiedenis en kunst beroeren gelukkig veel mensen. Laat ons onze geschiedenis vertellen in beelden. Vertel toekomstige generaties het verhaal van onze tijd, onze inzichten, onze overtuigingen en onze fouten. Geef hun de kans om eruit te leren, zich ermee te verzoenen of tegen af te zetten.’

Wij wensen u veel leesplezier.