Tiecelijn. Jaarboek 5 (jaargang 25)

[p. 385]

Verslag

De valschaard met den grijzen baard
Een stuk voor alle leeftijden over een held van alle tijden
Yvan de Maesschalck

Wat is er nodig om Van den vos Reynaerde om te zetten in sprankelend hedendaags theater? Ik zou het na alle eerdere, als modern voorgestelde versies eerlijk gezegd niet zo gauw meer weten. Maar dat er de nodige branie, creativiteit, volharding en inventiviteit voor nodig zijn, zal geen liefhebber van het genre durven te ontkennen. Over al die kwaliteiten beschikt Theater Tieret in ieder geval, of toch in ruime mate, zoals mag blijken uit hun geslaagde bewerking De Valschaard met den Grijzen Baard, waarvan ik de avant première of try-out heb bijgewoond op zondagochtend 10 juni 2012 in de Sint Niklase bibliotheek. Een heuse matinee dus, in de meest letterlijke zin van het woord.

Wat zijn de sterke punten van deze productie? In allereerste instantie de taal waarvan de beide hoofdrollen. Steven van Peteghem en Stefan van Guyse, zich mogen bedienen. Daarin zijn op zijn minst drie verschillende registers te onderscheiden, met voor wie aandachtig luistert, een paar overgangen tussenin. Er is het alleszins formele register van de keurig in het pak gestoken verteller-commentator V.T. Govaerts, een rol die met brio door Steven van Peteghem wordt vertolkt. Hij spreekt het publiek op hoogst voorname wijze toe, hanteert een soms pijnlijk correct idioom, maar dat past nu eenmaal bij zijn ‘hoedanigheid als erevoorzitter van het Reynaertgenootschap’, de ronkende titulatuur waarmee hij zichzelf introduceert. Hij ‘hecht eraan’ nu eens dít te beklemtonen, onderstreept ‘bij deze’ dan weer dát, wil eerlijk zijn ‘jegens u’, heeft het over ‘ten tweeden male’, weet wat ‘normaliter’ hoort te gebeuren, neemt een enkele keer het aftandse ‘edoch’ en het zo licht verkeerd gebruikte ‘vooreerst’ in de mond.

Hoe formeel hij ook is in zijn introducties bij elke scène (de raam- of kadertekst) en de voorlezing van de eigenlijke Reynaertscènes (de ingebedde tekst), meer dan eens doorbreekt hij bewust het strakke taalpak en maakt daarbij een stijlbreuk die hem meteen tot een volks of tussentalig register doet afdalen. Hij heeft het, enigszins neerbuigend, over zijn laattijdig opduikende medespeler als ‘de brave borst’ en spreekt hem naderhand meer dan eens als ‘Dingsken’ aan. De dialectische vraag(zin) ‘newaar?’ (voor ‘niet’/‘niet waar’?) en de even

[p. 386]

dialectische woorden ‘voilà’, ‘kastaar’ en ‘per totàl’ (voor ‘perte totale’/‘totaal verlies’) behoren tot hetzelfde informele idioom, dat niet alleen een intieme band met het aanwezige (jonge) publiek impliceert/suggereert, maar ook een dedramatiserend effect sorteert. Daarmee begeeft de verteller zich overigens op hetzelfde spreektalige niveau als de muzikant, die in (bijna) al zijn tussenkomsten en replieken de door de verteller aangehouden plechtstatigheid of theatraliteit doorprikt. Deze muzikale antipode van een verbaal sterke verteller brengt een en ander tot alledaagse proporties terug, ook wanneer hij schijnbaar achteloos en relativerend spreekt over de Reynaerttekst. Het contrast tussen hun beider registers is één van de aantoonbare redenen waarom het stuk werkt als een ironiserende en tegelijk respectvolle afspiegeling van het origineel. Voor het publiek is het mede daarom af en toe grinniken geblazen.

In tweede instantie acht ik het stuk erg geslaagd vanwege de dramatische uitbeelding, die over de hele lijn wordt volgehouden. De bewust aangehouden tegenstelling tussen een overacting verteller, die net iets te veel sérieux uitstraalt, en zijn underacting medespeler houden de actie op elk moment gaande. Het publiek wordt geen kans geboden de draad los te laten of zich los te maken van het wervelende tempo waarin de verschillende scènes annex commentaar de revue passeren. Daarbij moet worden onderstreept dat de verteller zich vaak ergert aan de onheuse gang van zaken, - bijvoorbeeld omdat de muzikant te laat aankomt, te weinig betrokken lijkt, te onzeker het klavier aanslaat, enzovoort. Deze syncopes stremmen de voortgang van de actie evenwel niet, maar voegen een hilarisch element toe aan de subtekst die uiteindelijk die van de Reynaert is. Bovendien zijn die gewilde onderbrekingen telkens goed voor nieuwe tempoversnellingen, almaar luider opklinkende muzikale akkoorden en houden ze het ritme ononderbroken hoog. Ze leiden er uiteindelijk toe dat de muzikant meer en meer uitgroeit tot de evenknie van de verteller, waardoor een bijna volkomen integratie van muziek, commentaar en vertelde tekst tot stand komt in de laatste fase van het stuk. Hoezeer het stuk daarbij in een stroomversnelling terecht komt, blijkt vooral wanneer de muzikant/speler de rol van de verteller integraal overneemt en het resterende gedeelte van het Reynaertverhaal samenvattend en stoethaspelend doorbladert, daartoe schijnbaar gedwongen door de tijdelijke afwezigheid van de verteller. Met de nodige ironische knipogen, hilarische uithalen en voorstellen om het verhaal een andere wending te geven tot gevolg.

De verbale en dramatische variatie waarvan De Valschaard met den Grijzen Baard getuigt, wordt aangevuld met een beperkt assortiment aan visuele middelen en hulpstukken. Op cruciale momenten, wanneer de dieren sprekend

[p. 387]

worden opgevoerd, worden maskers voorgehouden, die uiteraard een verstarde trek of grimas vertonen, maar de illusie van een parallelle wereld waarin dieren denken en ageren, aanhouden. Hun optreden wordt geloofwaardig ingebed in het geheel en voegt er een speelse dimensie aan toe, waardoor het ook voor jongere kijkers ongetwijfeld mogelijk moet zijn de grote lijnen van dit grote verhaal te volgen.

Zowel Steven van Peteghem als Stefan van Guyse verdienen alle lof. Dat geldt overigens ook voor de regie, die in handen is van Joost van den Branden, tevens de auteur van een vaardig geschreven en erg speelbare tekst. Theater Tieret tekent in coproductie met Jeugdtheater Ondersteboven voor een tot in de puntjes afgewerkt product. Dat het naar eigen zeggen mikt op alle negenplussers is naar mijn smaak een lichte vorm van wishful thinking, maar dat vele luisteraars en toeschouwers er hun gading in kunnen vinden, staat buiten kijf. Wie het stuk nog niet heeft gezien, wordt ‘bij dezen’ geadviseerd dat alsnog te doen.

www.tieret.be