Tiecelijn. Jaarboek 5 (jaargang 25)

[p. 380]

Verslag

Het XIXe congrès de la société internationale renardienne
in Aix-en-Provence van 21 tot en met 24 september 2011
Hans Rijns

Op woensdag 21 september 2011 kwamen zo'n vijftig deelnemers van over de hele wereld bijeen om zich weer drieëneenhalve dag druk te maken over fabels, fabliaux en Renart/Reynaert, ditmaal in Aix-en-Provence in Zuid-Frankrijk. De deelnemers waren afkomstig uit Frankrijk, Italië, Japan, Nederland, Engeland, Zweden, Zwitserland, België, Canada, de Verenigde Staten en Australië.

Het thema van dit negentiende internationale congres was ‘Autour du Roman de Renart,’ en dat was af te lezen van de aangekondigde lezingen. In totaal stonden 45 lezingen op het programma, waarvan 32 (71%) in het Frans, tien in het Engels en drie in het Italiaans. Het werden er uiteindelijk 40, omdat enkele sprekers zich op het laatste moment afmeldden of niet kwamen opdagen, wat zowel van de organisatie als van de deelnemers het nodige improvisatievermogen vergde.

Twaalf lezingen gingen over de Roman de Renart. De overige 28 lezingen varieerden van de laatste ontwikkelingen binnen het fabelonderzoek (12), opmerkelijke zaken in bestiaria (6) tot de iconografie van dieren in miniaturen en drôlerieën in handschriften en houtsneden in vroege drukken (6). ‘Onze Reynaert’ kwam er ook dit keer bekaaid vanaf. In slechts twee lezingen werd er over hem gerept. Twee lezingen waren thematisch niet onder te brengen: een lezing over het varken in medicinale, middeleeuwse geschriften en een lezing over een viridarium (een kloostertuin). Opvallend is dat de fabliaux (boerden) dit jaar niet aan bod kwamen.

Ook dit keer waren de lezingen per sessie verdeeld over drie lokalen zodat men van tevoren een keuze moest maken. Soms kwam men bedrogen uit als door het uitvallen van een lezing de volgorde was verschoven.

[p. 381]

‘Oui’ means ‘Yes!’

Deze kwinkslag van de voorzitter Alessandro Brovarone, de zittende voorzitter van de Société Internationale Renardienne, staat voor de koerswijziging die door de deelnemers aan dit internationale congres ongevraagd is ingevoerd. Sommige sprekers hadden de moeite genomen om hun lezing uit te schrijven in het Engels of in het Frans. De vertaling werd tijdens een lezing geprojecteerd via PowerPoint, zodat de toehoorders die bijvoorbeeld een Engelse spreker niet goed konden volgen, de tekst simultaan in het Frans konden lezen. Echt een enorme verbetering. Wetenschappers die meer dan twee talen vloeiend spreken, zijn een uitstervend ras. Ook de toenemende ondersteuning van de lezingen met behulp van PowerPoint maakte dat er visueel veel meer te genieten viel dan op voorgaande colloquia.

Het congres vond plaats in de nieuwbouw van de Universiteit van Aix en-Provence, het Maison Méditerranéenne des Sciences de l'Homme, in een buitenwijk van ‘Aix’. Omdat het academische jaar daar al volop begonnen was, vonden de lezingen plaats in collegezalen naast de zalen waar de studenten hun colleges volgden. Ze zullen raar opgekeken hebben naar de veelal hoogbejaarde dames en heren, blijkbaar bezeten van dieren in fabels en encyclopedieën, getuige de stapels boeken die aangeboden werden bij de inschrijfbalie in de hal. Vanwege het Zuid-Franse klimaat - minstens 25° Celsius en alle dagen zon - waren de pauzes voor de koffie en thee en de uitgebreide, goed verzorgde lunches op het dakterras. De avonden brachten de congresgangers door in het centrum van Aix en-Provence. Met name de boulevard Cours Mirabeau, genoemd naar een belangrijke staatsman van de Franse Revolutie, bood veel gelegenheid om tussen de toeristen en de studenten op een terras van de zomeravond en een diner te genieten. Hieronder bevond zich ook het restaurant Les Deux Garçons (depuis 1792) waar Paul Cézanne geregeld met zijn vrienden dineerde.

Aquae Sextiae

Het traditionele galadiner vond plaats in een prachtig hotel, vlak naast de Thermen. Deze badinrichting, gebouwd in 1705, ligt bij de locatie van de oude bronnen van Sextius, een Romeinse consul die in 123 voor Christus de Keltische oppidum bij de plaats Entremont veroverde op de Kelto-Liguriërs. Om het gebied te beschermen richtte hij een legerplaats in, vanwege de ligging bij de thermale bronnen Aquae Sextiae genoemd, het latere Aix.

[p. 382]

Tijdens dit voortreffelijke diner kregen de organisatoren van de erevoorzitters een bos bloemen en een boekenbon voor hun inzet voor en tijdens het colloquium. Etty Nieboer en Wim van Eeden worden nu echt gemist. Zij zorgden de afgelopen jaren steeds voor toepasselijke cadeaus.

De excursie

De excursie, ook een traditioneel onderdeel van de colloquia, nam dit keer een hele dag in beslag. We verzamelden bij het standbeeld van Paul Cézanne op de rotonde Bonaparte, waar een touringcar ons ophaalde. 's Morgens bezochten we Arles en 's middags de Abbaye de Montmajour. Arles is bij ons vooral bekend omdat Vincent van Gogh daar een tijd gewerkt heeft en opgenomen is geweest in een ziekenhuis. Een tweetalige gids (Frans en Engels), een assertieve, pronte dame, voerde ons langs de belangrijkste bezienswaardigheden: de Église Saint-Trophime (twaalfde eeuw), het Cloître Saint-Trophime (twaalfdeveertiende eeuw), het Théâtre Antique (eerste eeuw voor Christus) en Les Arènes (eerste eeuw na Christus), waar tot ontsteltenis van sommige congresgangers tot op de dag van vandaag nog echte stierengevechten gehouden worden. Het café dat Van Gogh schilderde, bestaat niet meer. Op de plek is nu een restaurant dat door onze gids afgeraden werd vanwege de slechte kwaliteit van het aanbod. Zij leidde ons ook door de Abbaye de Montmajour en kreeg er gaandeweg steeds meer schik in, te merken aan haar prettig chauvinisme ten opzicht van Aix. Deze abdij uit de tiende eeuw is in de twaalfde eeuw versterkt om de bewoners te beschermen tegen Arabische piraten. De abdij ligt op een heuvel omringd door, jawel, rijstvelden, ooit aangelegd door monniken.

De Assemblée Générale

In de kapittelzaal van deze abdij vond aan het eind van de middag de Assemblée Générale plaats. Alessandro Brovarone, die al tijdens de opening van het colloquium memoreerde dat Kenneth Varty, de oprichter van de Société, voor het eerst afwezig was wegens gezondheidsproblemen, bracht ook nu zijn naam in herinnering.

Hij vertelde ook dat de plaats van het twintigste colloquium nog niet bekend was. De afvaardiging van Spanje stelde in Utrecht (2009) voor dit in Alicante

[p. 383]

te doen, maar een bevestiging werd ondanks herhaaldelijk verzoek nog steeds niet ontvangen. Inmiddels is bekend geworden dat het colloqium van 22 tot en met 26 juli 2013 in Alicante wordt gehouden.

Het is een traditie dat de zittende voorzitter zijn opvolger benoemt. De eer is ditmaal aan Baudouin van den Abeele, mede-editeur van het jaarboek Reinardus. Tot het colloquium in 2013 is hij vicevoorzitter om dan tot president te worden benoemd.

Om met de tijd mee te gaan wordt in deze periode een website aangemaakt, een lang geuite wens. De zoon van Alessandro zal een website bouwen (doet hij dat niet, dan verliest hij het geld voor benzine voor zijn auto). Paul Wackers biedt aan om deze web site door een van zijn medewerkers te laten onderhouden. De website zal in vijf talen, waaronder het Nederlands, opgezet worden. Er komen suggesties vanuit de zaal om bibliografieën van bestiaria en fabels op deze website te plaatsen.

Na deze mededelingen riep Paul Wackers de deelnemers op om kopij in te sturen voor de komende twee nummers van Reinardus. Nummer 23 (2011) is persklaar. In de twee volgende nummers 24 (2012) en 25 (2013) komen de artikelen van de sprekers van dit colloquium. Hierna sloot Alessandro met de nodige kwinkslagen de vergadering af.

Omdat het colloquium ingekort was, - de Assemblée Générale die vaak aan het eind gehouden wordt, was verschoven naar de vrijdagmiddag - waren op de laatste ochtend nog slechts drie lezingen, waaronder die van Baudouin van den Abeele. In de session de clôture toonde hij prachtige illustraties uit handschriften en incunabelen. In zijn boeiende lezing betoogde hij dat veel houtsneden in incunabelen ontleend zijn aan afbeeldingen in handschriften, maar dat ook illustraties in vijftiende-eeuwse handschriften geïnspireerd zijn door houtsneden in incunabelen, iets wat men niet zou verwachten.

Hierna nam Alessandro afscheid van de overgebleven deelnemers - veel congresgangers waren vrijdagavond al vertrokken - en sprak hij de hoop uit dat we elkaar in 2013 zouden weerzien in Alicante.

Tot besluit

Ik heb weer met veel plezier dit colloquium bijgewoond. Niet alleen maakte ik nieuwe contacten, maar ook kon ik, omdat ik met de fabels van Esopus aan de slag ben, veel lezingen beter begrijpen dan voorheen. Dat de lezingen beter

[p. 384]

te volgen waren, was ook te danken aan de vertalingen ende visualisatie van het besprokene tijdens de lezingen. Het geklaag dat de Reynaert niet of nauwelijks aan bod komt, kan de congresgangers niet verweten worden. De Vlamingen, die nota bene wonen in het land van Reynaert, schitterden ook deze aflevering weer door afwezigheid.