Tiecelijn. Jaargang 20

[p. 305]

■ Elze ter Harkel
Vos kruiste ook mijn pad

Beste Eekhoorn,

Als je deze brief leest, als hij dus daadwerkelijk bij je aankomt, aankomt met de wind, ben ik weg. Of tenminste, bijna weg. Ik ben vastbesloten. Dus dat weet je dan nu. Vastberaden heb ik besloten weg te gaan. Ik ben zo vaak aangekomen dat ik nu wel eens weg wil. Houd daar rekening mee. Ik deel je dit mee. Want ik weet het echt zeker. Tenminste als er niets tussenkomt.

Daarom groet ik je toch maar. Voor alle zekerheid. Want weg is weg.

Ga jij wel eens weg? Wil je mij dat schrijven?

Tot later,

Tiecelijn.

De Friese dichter Jan Wybenga toont in zijn gedichten een sterk besef van vergankelijkheid, zo niet doelloosheid van het menselijke bestaan. Zou hij ons als aankomende schoolmeesters daarom hebben voorgelezen uit Van den Vos Reinaerde? (uitgegeven door Tinbergen bij J.B. Wolters/Groningen-Djakarta, bezorgd door Van Dis, veertiende druk, 1956, gebonden f 3,90).

Hij deed dat met verve en met een Friese tongval. Wij vonden dat wel mooi en gemakkelijk. Want zelf waren we nog niet zo bedreven in het lezen van middeleeuws Nederlands. Of ik toch in die jaren de tekst zelf ook las, ik herinner het me niet.

Het was 1972 toen Reinaart bij mij weer in beeld kwam. Paul Biegel maakte een eigentijdse bewerking, om, net als Willem destijds, het volk te vermaken, zoals hij in zijn inleidende Ter Waarschuwing schreef. Daarom koos hij voor een spreektaaltekst ‘in een poging de geladenheid van het middeleeuwse vers te spuien in het taaleigen van heden’. Nou, daar is hij behoorlijk in geslaagd. Ikzelf las het pas verschenen boek met veel plezier en besloot het in de klas tijdens de boekpromotie ook maar eens aan de orde te stellen. Dat hield dan in: iets over de achtergronden en iets over Paul Biegel vertellen en een enkel fragment uit het boek ter illustratie voorlezen. Het boek zou daarna opgenomen worden op de plank zojuist verschenen en geleend kunnen worden. Dat boek, Reinaart de Vos, door Paul Biegel bewerkt, kwam nimmer op die plank terecht! Ik moest en zou nog een fragment voorlezen, en ‘Nog een klein stukje, meneer!’ Ik ontkwam er niet aan: binnen onverantwoord korte tijd (er moest toch eigenlijk ook geplust, gemind en geschreven) had ik het boek helemaal voorgelezen. Rode oortjes en vaak hilariteit. Wat meneer wel allemaal voor woorden gebruikte en situaties beschreef! Het boek was daarna zelden in de boekenkast. Ik herinner me verontruste ouders die informeerden hoe het toch zat met ene juffer Julock en meneer pastoor en z'n lekkere spelletje. En die vos, kruipt die nou echt met zijn tante in bed? Was enige boetedoening misschien op zijn plaats? Nomine Patrum Christum Filje. Biegels bewerking is door de kinderen van mijn klas stuk gelezen en werd snel vervangen door een nieuw exemplaar.

[p. 306]

De in 1498 bij een Lübeckse drukker verschenen incunabel met dertig houtsneden die de Nederduitse Reyneke de Vos verbeelden, vormden de aanleiding voor mij om me opnieuw, heftiger nu, uitgebreider, met veel plezier met Reinaart bezig te houden. Ik was ondertussen met lood gaan drukken, mijn pers zou in 1998 tien jaar bestaan en ik wilde een letterproef samenstellen van de letters die ik gebruikte bij mijn uitgaven. Om te vieren. Zo ontstond Tibeerts* Laatste Strohalm**, een letterproef (Stad Groningen, 1998) in een oplaag van negentig exemplaren. Het drukken ervan was een groot genoegen. Maar het meest boeiende en inspirerende was het voorwerk, het veldwerk. Ik had me voorgenomen om verschillende bewerkingen van het vossenverhaal, in verschillende talen en dialecten te gaan lezen. De Tibeertpastoorscène zou de rode (oef) draad vormen ... with his claws and teeth so fastened on his genytors, that not in great Turkes Seralia, was not a cleaner Eunuch... Dat leverde veel zoekwerk op. Bibliotheken, rommelmarkten, antiquariaten, marktplaats.nl, overal zocht ik. En ik vond zo'n 30 variaties op een pijnlijk thema. Dat was genieten. Vooral ook omdat anderen met mij genoten, opnieuw genoten, van het immer actueel blijvende vossenverhaal. En weer las ik Paul Biegel voor: Christemezielen, kijk nou es wat een ramp. Wat een ellende, wat een schande, wat zonde en jammer. (...) Stomkop met je strik! Heeft die roodgloeiende duivel je soms verteld dat je hier die strik moest zetten? Kijk nou wat er gebeurd is. Zie je dat niet? Daar op de grond ligt het, daarzo, van je vader is dat, je eigenste vader, schade en schande en zonde en jammer ligt daar. Wat kan hij nou nog? Wat is hij nou nog waard? Wat denk je, als die wond al heelt, dat ie z'n lekkere spelletje nog spelen kan?

Of zoals Stijn Streuvels het vertelde: en razend van pijn deed hij eenen sprong naar 't hoofd van den huisbaas. Die dicht genaderd was, en beet hem den neus af, zoodat hij in onmacht viel.

Jan Wybenga, Paul Biegel, de Lübeckse drukker, Louis Paul Boon, Tiecelijn, Rik van Daele en Willem, die Madocke maecte hielden me en houden me bij de les. De les die te leren valt uit die avonture van Reinaerde.

Zo, en nu ga ik mijn kleinkinderen voorlezen.

Mijn allerbeste Tiecelijn,

Het doet mij werkelijk geen goed dat je vastbesloten bent weg te gaan. Het doet me zelfs verdriet. Ik weet niet wat ik ermee aan moet. Ik heb er lang over nagedacht. Over dat je zo vaak aankwam. En dat je nu weg wilt. Laat mij je iets aankondigen. Het is niet somber. Nee, juist niet. Je put er misschien hoop uit. Laten we elkaar weer zien: tijdens een warm weerzien. Daarom schrijf ik je bij dezen. Tijdens dat weerzien kunnen we, onder voorbehoud, misschien onze stemmen bundelen. Ik bedoel: samen zingen. Op een mooie pinksterdag. Zoals vroeger wel meer gebeurde. Kunnen we ook dansen, om de boom van olifant. Hij klimt niet meer, danst vaker. Meer dieren kunnen dan meedoen. En we kunnen weer nieuwtjes uitwisselen: die en die is dood, en heb je het al gehoord van Tibeert...

Gaarne Tiecelijn, overweeg mijn brief.

Dat wil ik.

Eekhoorn

Groningen, 6 augustus 2007