Tiecelijn. Jaargang 10

[p. 141]

Open brief

aan de heer Luc Martens, minister van Cultuur, Gezin en Welzijn en de leden van de Commissie van advies ter bevordering van de Nederlandse letterkunde in België

Begin november 1997 ontving de vzw Tiecelijn-Reynaert een schrijven van de heer adjunct van de directeur van de administratie Cultuur van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling Muziek-Letteren-Podiumkunsten, gedateerd op 10 oktober 1997, met de mededeling dat de heer minister na advies van de Commissie van advies ter bevordering van de Nederlandse letterkunde in België op 16 september 1997 de verdeling heeft vastgelegd van de subsidies voor literaire tijdschriften voor het werkingsjaar 1997. De beslissing luidt: ‘Na onderzoek van het door u ingediende dossier, kon, rekening houdend met de beperkte beschikbare kredieten, dit jaar geen subsidie toegekend worden.’ De subsidie van Tiecelijn werd dus ingetrokken.

In het schrijven bespeuren wij slechts één motivatie: geldgebrek bij het honoreren van ‘literaire verenigingen, tijdschriften en organisaties’. De vzw Tiecelijn-Reynaert betreurt dit, gezien het feit dat in de Nieuwsbrief Muziek-Letteren-Podiumkunsten van november 1996 werd meegedeeld dat de heer minister sinds 1996 over 1.000.000 frank meer kon beschikken dan het jaar voordien vanwege een begrotingsherschikking. Tussen 1995 en 1996 werd het subsidiebedrag van Tiecelijn van 25.000 frank - zo nemen wij aan ook om een kwalitatief goede beoordeling - opgetrokken naar het bedrag dat wij in 1994 voor het eerst konden ontvangen (namelijk 50.000 frank). Op een moment dat de Vlaamse Regering bijvoorbeeld de Beethoven Academie en I Fiamminghi in 1996 precies 24.000.000 frank subsidies toekent (en het laatste gezelschap vindt in 1997 nog veel meer in het schoentje) en ook tijdschriften als DWB en het NWT (ondertussen helaas door het wegvallen van zijn bezieler in de problemen) van een relatief ruim subsidiebudget kunnen genieten, komt de melding dat een subsidie die reeds jarenlang werd toegekend, nu niet meer kan worden gegeven wegens gebrek aan kredieten, moeilijk over. In de Nieuwsbrief 1997/2 vernamen we dat de budgetten aan literaire vereniging en manifestaties verhoogd werden met 2.600.000 frank ten opzichte van 1996.

De vzw Tiecelijn-Reynaert wenst geen beroep aan te tekenen tegen de beslissing van de minister en wenst het advies van de Commissie te aanvaarden omdat ze overtuigd is van de bekwaamheid en de inzet van alle betrokken partijen. Toch wil de vzw een drievoudige hoop uitspreken. Vooreerst dat de Vlaamse Regering blijvend minstens 20 abonnementen van het tijdschrift zou afnemen, zodat de administratie Cultuur en de leden van de Commissie met het tijdschrift en zijn werking zouden contact houden. De tweede hoop zit vervat in de slotzin van de brief van 10/10: ‘Hopend u een volgende maal beter van dienst te kunnen zijn’, die toch meer is dan een beleefdheidsformule. Tot slot zou de vzw graag, indien mogelijk, een gemotiveerd schrijven

[p. 142]

van de administratie ontvangen betreffende het schrappen van de subsidie, zodat kan overwogen worden of eventuele suggesties kunnen opgevolgd worden.

Omdat niemand van de vzw-leden ook maar één lid van de Commissie vooraf heeft benaderd om het ingediende dossier te verduidelijken, heeft de vzw gepoogd een analyse te maken van mogelijke beweegredenen van de Commissie om de subsidie in 1997 niet meer te adviseren. Deze oefening leek wenselijk als verduidelijking naar de heer minister en de leden van de Commissie, maar ook naar onze eigen werking toe, als voorbereiding van de subsidie-aanvraag voor volgend jaar - wanneer het volledige systeem van subsidiëring grondig wordt veranderd, zoals bleek op een vergadering op 25 oktober jongstleden te Brussel onder leiding van de administratie Cultuur en kabinetschef Frank Baert.

De reden van de gedachteoefening is dat de vzw Tiecelijn-Reynaert wel een jaar zonder subsidie kan werken, maar indien op termijn geen steun zou komen (van de Vlaamse Regering of van andere instanties - die ons misschien door de heer minister of de Commissie aangewezen kunnen worden), dan is het tijdschrift binnen enkele jaren gedoemd om te verdwijnen. Momenteel is de publicatie financieel net leefbaar omdat ze kan rekenen op de subsidie van de Vlaamse Regering en van de circa 60 steunende leden (meer dan één op zeven abonnees, een graadmeter voor de beoordeling van lezers die viermaal het abonnementsgeld betalen) en omdat alle medewerkers, zowel redactieleden, auteurs als medewerkers (noodgedwongen maar met veel plezier) vrijwillig en gepassioneerd meewerken.

Nog vóór de brief van 10/10 werd bezorgd, beslisten de leden van de vzw om Tiecelijn met ingang van de elfde jaargang bij de tiende verjaardag te laten drukken (in plaats van te kopiëren). Deze optie zal de productiekost meer dan verdubbelen. Bij de oorspronkelijke beslissing werd de steun van de Vlaamse Regering ingecalculeerd. Meer nog, wij hoopten de subsidie nog verhoogd te zien vanwege het streven van de Commissie en de optie van de Administratie Cultuur om tussen te komen in de productiekosten. Dit project werd vermeld in het ingediende dossier voor 1997.

Wanneer wij proberen te achterhalen waarom de subsidies naast het argument van de beperkte financiële middelen niet werden toegekend, komen wij tot een aantal vragen die misschien voor niet-betrokkenen moeilijk te beantwoorden zijn. Heeft het tijdschrift wel voldoende uitstraling? Heeft het genoeg abonnees en wordt het gelezen? Is het wel een literair tijdschrift? Specialiseert het zich niet te veel naar één tekst? Neemt het wel deel aan het literaire debat in Vlaanderen? Is het inhoudelijk en formeel wel kwalitatief? Het zijn vragen die kunnen gesteld worden. Op één punt, de lay-out en de presentatie, moeten wij vragende stemmen in het nadeel van het tijdschrift gelijk geven. Formeel (vormgeving en presentatie) houdt het tijdschrift geen gelijke tred met de inhoudelijke kwaliteit. Daarom werd beslist het tijdschrift vanaf 1998 te drukken.

[p. 143]

Bij de rest van de argumenten is de verleiding groot om steeds maar weer te gaan vergelijken met de andere in de lijst gesubsidieerde tijdschriften: we vinden meer dan één tijdschrift dat net als Tiecelijn niet 100% voldoet aan de gangbare (maar wat is dat precies?) definitie van een literair tijdschrift: sommige tijdschriften zijn eerder wetenschappelijk, andere zijn meer van cultuurpolitieke of algemene aard, sommige brengen werk van nieuwe kunstenaars en spelen niet voor elke auteur mee in het actuele literaire debat. Tiecelijn bestudeert in elk geval literatuur, presenteert werk in vertaling en ook creatieve bijdragen. Elke bijdrage is met de literatuur verbonden. Tiecelijn speelt ook zijn onbetwistbare rol in het actuele literaire debat, echter op een andere manier dan tijdschriften die op de (literaire) actualiteit ingaan. Enkele voorbeelden van de vele tientallen maken dit duidelijk. In 1990 werkte de redactie mee aan de musical Dear Fox. In 1991 publiceerde Tiecelijn een artikel over de poëtica van Louis Paul Boon dat aanleiding gaf tot een meer omvangrijke studie in De kantieke schoolmeester over de bronnen van Wapenbroeders, waarin we meteen de mozaïektechniek van Boon door een concrete brontekst heen zagen functioneren. In 1992 publiceerde Tiecelijn als eerste tijdschrift in de Nederlanden een acrostichon in Reynaert II dat de tekst naar Ieper-Diksmuide voerde. In 1994 schonk het aandacht aan de tweehonderdste verjaardag van de Reineke Fuchs van Goethe en organiseerde het een internationaal Reynaertcolloquium i.s.m. Radio 3 naar aanleiding van de bezetting van de stad Sint-Niklaas. In 1996 publiceerden (o.a.) leden van de redactie de eerste studie over Streuvels' Reynaertbewerkingsarbeid (De vos en het Lijsternest). In 1998 zal het tijdschrift aandacht besteden aan de Reynaertoverlevering in het Afrikaans en wordt een internationale tentoonstelling te Lokeren georganiseerd. Literatuurtheoretische bijdragen in Tiecelijn lieerden Reynaertteksten aan stripverhalen en detectives. De (Reynaert)recensies overstijgen ver het niveau van diverse besprekingen in algemeen culturele bladen/tijdschriften of tv-programma's die erop uit zijn om gemakkelijke recensies uit te smeren, in een aantal gevallen zonder zich om veel kennis van zaken te bekommeren.

Tiecelijn is een bescheiden schakel in het literaire debat in Vlaanderen en Nederland en werkt mee aan klein- en grootschalige manifestaties in binnen- en buitenland. Tenzij men met het actuele literaire debat alleen de literatuur na 1945 zou bedoelen of wat te vinden is aan publicaties op de boekenbeurs. Maar dan zouden we ons fundamenteel vergissen. De literatuurgeschiedenis is immers de bouwsteen zonder dewelke de moderne literatuur niet eens mogelijk zou zijn. Zonder de Reynaert zou er geen Kapellekensbaan zijn geweest en zouden auteurs als Goethe, Willems, Van Duyse, Streuvels, De Mont, Boon, Walschap, Timmermans, Jonckheere, Van Altena, Decorte en in 1998 Gerrit Komrij en beeldende kunstenaars zoals Gustave van de Woestijne, Joris Minne, Henri Van Straten, Gerard Gaudaen, en zovele anderen geen inspiratie gevonden hebben voor de Reynaertteksten die ze bewerkten of illustreerden en die mogelijkerwijze ook ander werk konden beïnvloeden.

[p. 144]

Ako-prijswinnaar 1996 Frits van Oostrom schreef ooit dat de Reynaertoverlevering gespiegeld kan worden aan onze cultuurgeschiedenis. Dit is wat Tiecelijn reeds tien jaar illustreert over de diverse takken van genregrenzen en vakgebieden heen (artikels over proza en poëzie, over bewerkingen en vertalingen, film, theater, strip, prentkunst, handschriftenkunde en boekgeschiedenis, systeemtheorie en semiotiek, literaire ruimtebeleving en toponymie, iconografie, mentaliteitsgeschiedenis en geschiedenis). Van den vos Reynaerde is een literair meesterwerk, een ‘groot Vlaams epos uit onze literaire traditie’, dat qua naleving zijn gelijke niet kent, en dat in drukken en bewerkingen alleen wordt overtroffen door de bijbel. Tiecelijn gaat in debat met een overlevering van meer dan 700 jaar die zich uitstrekt tot op vandaag.

In 1997 kwamen naast Van den vos Reynaerde ook Uilenspiegel, Maerlant, Streuvels, de Reinardus vulpes, de Roman de Renart en de moderne prentkunst aan bod. In 1998 zal de Reynaertliteratuur in Zuid-Afrika centraal staan, net als de literatuur over vossen in Japan, maar wordt ook aandacht gegeven aan twee gigantische Reynaertprojecten dichter bij huis: de op Boon geïnspireerde musical Van alle tijden in Groningen in mei en de op zowat 1 miljoen gulden begrote Reynaerts historische Week te Hulst begin september, manifestaties waarop tienduizenden bezoekers worden verwacht. Tiecelijn werkt actief mee, veelal achter de schermen, inspireert en creëert.

Tiecelijn is het enige medium dat in Vlaanderen nog literair en wetenschappelijk actief met de hele ‘matière renardienne’ (van Nivardus tot Boon) bezig is. Onder zijn adviseurs en medewerkers behoren universiteitsprofessoren en doctores uit heel Europa: K. Varty (Glasgow, voorzitter van the International Reynard Society), P. Wackers (Nijmegen, uitgever van Reinardus. Yearbook of the IRS), J. Goossens (emeritus Münster en Leuven), A. Berteloot (Münster), A. Bouwman (Leiden), J. Janssens (oudvice-rector KUBrussel) en A. Schwarz (Université de Lausanne).

Tiecelijn wordt gedrukt op 500 exemplaren en heeft momenteel zowat 340 abonnees, verspreid over zeven landen, waarvan zowat één vijfde in Nederland. Met de bescheiden middelen kan weinig promotie gemaakt worden en kan nauwelijks een distributiesysteem worden opgezet. Het blijft een vicieuze cirkel. Wie veel promotie kan maken, kan nieuwe werelden veroveren. Tiecelijn heeft vele abonnees die het tijdschrift van a tot z lezen. Het blijft in geen geval in vele instituutsbibliotheken ongelezen staan. Tiecelijn omvormen tot een jaarboek zou de dynamiek doen verstillen en zou de specificiteit van het tijdschrift in het gedrang brengen. Tiecelijn is, voor zover wij er een goed zicht op hebben, een van de meest didactische tijdschriften buiten het circuit van specifieke didactische tijdschriften. Onderwijs, didactiek, kennismaking, vulgarisering zijn kernbegrippen van Tiecelijn, dat reeds meermaals artikels publiceerde over de verwerking van de stof op school, maar ook over hertalingen en vertalingen en recent nog een strip gericht op schoolgebruik.

De redactie van het tijdschrift werkt aan een gezonde financiële structuur voor het tijdschrift. Dat dit in Vlaanderen niet evident is bewijst het jammerlijke, op dit mo-

[p. 145]

ment in het vooruitzicht gestelde verdwijnen van het NWT. Wij hopen dat de minister en de adviescommissie niet uit zijn op een verdere verschraling van het literaire landschap in Vlaanderen (in Nederland kunnen vulgariserend interessante bijdragen over de Middeleeuwen in diverse tijdschriften aan bod komen zoals Literatuur, Madoc e.a. en bestaat er zelfs een vaktijdschrift als Queeste dat alleen over middeleeuwse literatuur handelt). Tegenhangers van Tiecelijn bestaan er niet direct.

Financieel staat de toekomst van Tiecelijn momenteel echter op het spel. In het nieuwe ontwerpvoorstel dat te Brussel vorige maand gepresenteerd werd, zitten voor het tijdschrift Tiecelijn mogelijkheden, dit op voorwaarde dat de ter distinctie gebruikte begrippen als ‘originaliteit’, ‘creativiteit’, ‘artistieke kwaliteit’, ‘relevantie’, ‘actualiteit’, en omschrijvingen als ‘stimulerend’, ‘verrijkend’, ‘niet-specialistisch’, ‘lokaal’ en ‘kwaliteitsvol’, die makkelijk te subjectiveren zijn, kunnen geobjectiveerd worden binnen bepaalde zinvolle gehelen. Het is te hopen dat niet alleen de grote roepers en diegenen met de beste kanalen de criteria kunnen bepalen. De redactie van Tiecelijn beschouwt zich als de uitgever van een kwaliteitsvol, stimulerend blad dat een van de allerbelangrijkste canonteksten van onze literatuur de plaats wil geven die hij verdient (dit bijvoorbeeld om onze hedendaagse literaire producten beter te begrijpen). Hoe de concrete tekst voor de subsidiëring van literaire tijdschriften er zal uitzien is niet te voorspellen, ook al kregen de toehoorders op de uitreiking van de Cultuurprijzen van de Vlaamse Gemeenschap op de Boekenbeurs op begin november te Antwerpen een licht gewijzigd beeld te horen dan de medewerkers van tijdschriften op de voorbereidende sessie te Brussel (of werd de boodschap in De Standaard van 10-11 november 1997 lichtjes anders geïnterpreteerd).

Indien tijdschriften als Tiecelijn in de toekomst toch buiten de subsidies als literair tijdschrift zouden vallen, dan willen wij de Vlaamse Regering vragen zich ook op andere terreinen creatief in te zetten ter bevordering van de Nederlandse Letterkunde in België om samen te zoeken naar de promotie van waardevolle literaire initiatieven. Immers, naast subsidies voor literaire tijdschriften, bestaat er ook iets als sympathie, morele steun en verdergaand: hulp en medewerking op andere gebieden (projectsubsidies bijvoorbeeld, of subsidies voor waardevolle, niet volledig in vooraf bestaande hokjes te passen initiatieven). Bij de aanpassing van het subsidie-reglement kan alleen maar gehoopt worden dat de Vlaamse Regering aandacht blijft hebben (hoe bescheiden ook) voor waardevolle en kwaliteitsrijke initiatieven met een historische dimensie, zoals dat ook in de waardering van de vaste orkesten en ensembles tot uiting komt. Voor Tiecelijn zou het alvast een hart onder de riem zijn en een aardig verjaardagscadeau. In 1998 bestaat het tijdschrift immers precies tien jaar.

Dr. Rik van Daele

Hoofdredacteur

Namens de redactie

[p. 146]

Bijlage: Tiecelijn en Tiecelijn-Reynaert vzw en Tiecelijn

Tiecelijn. Tijdschrift voor Reynaerdofielen wil (sinds 1988) getuigen van het doorleven van Reynaert de vos in het Waasland en daarbuiten en een forum zijn voor alle ‘Reynaerdofielen’. Het wil de Reynaertstudie nieuwe impulsen geven. Tiecelijn is niet te vatten in de gebruikelijke categorieën. Het is een literair, een wetenschappelijk en tevens vulgariserend tijdschrift en geeft aandacht aan literatuur, literatuurtheorie, literatuurgeschiedenis, folklore, heemkunde, geschiedenis, geopolitiek, milieu en toerisme. Het richt zich tot specialisten, geïnteresseerden en leken, leraren en studenten. In Tiecelijn komt groot en klein nieuws in de vorm van kleine artikels, interviews, polemieken, bibliografische overzichten, boekbesprekingen, iconografisch materiaal, Reynaertcuriosa en aankondigingen van manifestaties- en publikaties. Geaasd wordt op wetenschappelijke primeurs en voorpublicaties. Er wordt gewerkt en gepubliceerd rond de Reynaertstof in de breedste zin, met grote belangstelling voor de naleving en de interpretatie van de Reynaertverhaal, zowel Europees, wereldwijd als regionaal (Het Land van Reynaert).

De vzw Tiecelijn-Reynaert legt zich vooral toe op de studie en de promotie van literatuur en cultuur. Centraal staat de studie en de promotie van het Reynaertverhaal in de meest algemene zin. De vereniging stelt zich onder andere tot doel: het uitgeven van een Reynaerttijdschrift, het ijveren voor, het meewerken aan en het coördineren van vooral Reynaertactiviteiten. Zij denkt hierbij aan de oprichting van een Reynaertmuseum, een Reynaertdocumentatiecentrum, een wetenschappelijk Reynaertinstituut, de uitbouw van een Reynaertroute, de organisatie van tentoonstellingen, voordrachten, colloquia, toneelvoorstellingen, festivals, happenings, prijsuitreikingen en de publikatie van Reynaertstudies. Ook allerlei toeristische en promotionele initiatieven behoren tot de bevoegdheid van de vereniging. Tiecelijn-Reynaert werd opgericht in 1993 en stond in voor de volgende publicaties: Reynaert bloemleest Tiecelijn en Reynaert de vos in prent en exlibris in eigen beheer; verder Het Land van Reynaert (Davidsfonds) en De vos en het Lijsternest (Lannoo). Jaarlijks organiseert de vzw diverse activiteiten in het pinksterweekend (o.a. een bustocht) en de Herman Heyselezing.