Tiecelijn. Jaargang 5

[p. 1]

Reynaerdiefje

Een van de aantrekkelijkste kanten van middeleeuwse literaire werken is het mysterie dat ze omgeeft. Ze zijn raadselachtig, versluierend, fascinerend. Ze zijn moeilijk grijpbaar voor de moderne, rationele mens. De moderne mens die gefascineerd wordt door de middeleeuwse teksten heeft iets van een schattenjager. Hij poogt verloren gegane handschriften op te sporen, verloren gegane varianten en tekstpassages te reconstrueren, een verantwoorde lectuur voor te stellen, hij poogt in het labyrint van vormaspecten geheime sleutels te vinden die eeuwenoude gesloten deuren openen. Hét werk uit onze Middelnederlandse literatuur dat door het grootste aantal wetenschappers en liefhebbers onderzocht is, is ongetwijfeld ook de parel van onze literatuur: Van den vos reynaerde. Men heeft zelfs een naam bedacht voor deze speurders: vossejagers. Jan Frans Willems introduceerde de term zeggende dat de vossejacht nog lang niet gesloten was. Later evolueerde de term tot een in sommige kringen wat pejoratieve term voor de liefhebbers die Reynaerts middeleeuwse sporen zochten in een modern landschap. Tegenwoordig is het weer een eretitel. Er zijn genoeg sporen die onderzoek verdienen. We noemen slechts enkele van de vele Reynaertmysteries: de Madoc, de identiteit van de dichters van Van den vos Reynaerde en Reynaerts historie, de ontstaansplaats en de datering van beide werken, hun interpretatie, het plaatsje ‘Vnnblois’ (of ‘Boloys’) in Vermandoys, de vele ontbrekende schakels in de Reynaertdruktraditie (het volksboekje van 1614, de drukjes vóór 1700 van H. Verdussen)... Men vroeg zich de laatste tijd steeds meer en meer af wat er was gebeurd met het Dyckse handschrift, dat na een weinig orthodoxe ‘ontlening’ door Hellinga voor zijn diplomatische editie nauwelijks door een levende ziel werd ingekeken. Bestond het nog wel, was het verkocht?

Dat J.F. Willems woorden profetisch waren, behoeft geen verwondering. Wat er echter in deze Tiecelijn kan en mag verschijnen tart evenwel alle verbeelding. 1991 (en 1992) wordt een belangrijk jaar in de annalen van de Reynaertfilologie.

Het begon bescheiden met de publikatie van Het land van Reynaert en het inrijden van de Reynaertroute in de Pinksterdagen. Een recensie van het boek door Erwin Verzandvoort is te vinden op p. 31. Op 10 april promoveerde André Th. Bouwman te Leiden met een magistraal proefschrift over de verhouding tussen de Reynaert en zijn Oudfranse bron. Reinaert en Renart wordt in dit nummer gerecenseerd door Herman Heyse.

In oktober volgde dan één van de hoogtepunten: de publikatie van het facsimile van het Comburgse handschrift van Van den vos Reynaerde, een van de twee volledige Reynaerthandschriften. In deze luxueuze uitgave verscheen ook een uitgebreide commentaar op de tekst en op de ontstaansgeschiedenis en de receptie van het verhaal. Bij de voorstelling van het boek te Mortsel op 19 oktober 1991 hield de projectleider, professor Jozef Janssens (K.U. Brussel), de inleidende lezing. U vindt deze tekst p. 11-15. Hij gaat, net zoals in het boek, op zoek naar een nieuwe lezing van het verhaal en verlaat de oude sporen van Reynaert als de sympathieke schelm.

[p. 2]

Eind november sloeg een kleine bom in de Reynaertwereld in. Vanuit Münster kwam het bericht dat de universiteitsbibliotheek het Dyckse handschrift van de Reynaert had verworven. Het bedrag dat voor de codex betaald werd, 31 miljoen BF (circa 1,7 miljoen HF), weekte heel wat reacties los. De redactie ontving reacties van verwondering en bewondering. In Vlaanderen zou geen openbare instelling dit bedrag nog maar in overweging nemen. Sommigen spraken van een fabuleus bedrag, anderen van een spotprijs en daar werd bij verwezen naar een Van Gogh, de recent verkochte Titiaan (400 miljoen) of de prijs van één jaar fabriekssponsoring voor een rallyteam (2 miljard). Wat er ook van zij, de universiteit van Münster en zijn verantwoordelijken (waaronder in het bijzonder Jan Goossens, voorzitter van het Nederlands Seminarie te Münster en buitengewoon hoogleraar aan de K.U. Leuven) zorgen ervoor dat dit unieke handschrift nu voor de wetenschap toegankelijk is. Het handschrift verbergt ongetwijfeld nieuwe gegevens betreffende de middeleeuwse publiekskring van de Reynaert. We willen al een tip van de sluier oplichten en verwijzen naar de bezittersmerk van hertog Stefeaan van Beieren, wiens naam die op een van de schutbladen voorkomt. Wanneer de volledige codicologische studie voltooid is, berichten wij dit onmiddellijk. Jan Goossens hield bij de presentatie van dit stuk Vlaams-Nederlands-Duits cultuurerfgoed een lezing, die zal gepubliceerd worden in het tijdschrift van de Deutsche Bank die als sponsor optrad. De redactie van Tiecelijn was op 9 december te Münster aanwezig en brengt verslag uit. Jan Goossens bezorgt ons een prachtig verhaal met de ‘petite histoire’ van de verkoop. Een verhaal dat getuigt van liefde voor het culturele erfgoed en van culturele sponsoring met een groot hart. We kunnen er in Vlaanderen alleen van dromen. Men zou er hier Jan Frans Willems nog maar eens op moeten nalezen.

Even spectaculair is het verhaal van professor Amand Berteloot. Berteloot was ook betrokken bij de aankoop van het Dyckse handschrift. Terwijl Berteloot zijn leeropdracht Nederlands te Marburg voor Keulen ruilde, ontdekte hij een acrostichon in Reynaert II. Dit acrostichon is even spectaculair als het in 1925 door Mevr. De Vreese-Kroon ontdekte ‘Bi Willeme’ in het Comburgse handschrift (3462-3469). Menig Reynaertvorser verheugt zich en betreurt alleen maar dat hij deze ontdekking niet zelf deed. Berteloot bevestigt hiermee de stelling dat Reynaerts historie inderdaad in zuidelijk Vlaanderen ontstond. Meteen worden ook perspectieven geopend voor de speurtocht naar het auteurschap van RII.

1992 wordt dus beloftevol ingeleid met een nummer waar de vos in een Europees perspectief wordt getoond. Tiecelijn viert eind dit jaar zijn eerste lustrum. Redacteur Marcel Ryssen is een van de auteurs en dramaturg van het massaspel Ik, Reynaert I dat in Sint-Niklaas naar aanleiding van de eenwording van Europa tijdens de zomermaanden wordt opgevoerd. Hij brengt een inhoudelijke voorbeschouwing bij dit groots opgezet project.

Deze Tiecelijn bevat tevens de vertrouwde ingrediënten: een (pikante) ex-libris-kroniek, een Reynaertportret (van de beeldhouwster Lies Lobatto), een krantenoverzicht, een Tiecelijnerietje en nieuwe Reynaerticonografie. Tot slot vindt u een ludieke noot van Herman Vos.

[Rik VAN DAELE]