Tiecelijn. Jaargang 4

[p. 41]

Portret: Wim Gielen, Reynaert-verzamelaar

W.N.Tr. Gielen

Wilhelmus Gielen werd geboren te 's-Hertogenbosch in 1935. Hij is gehuwd met Trude Nannes; ze hebben twee kinderen, Annemarie en Harrie. Wim Gielen is vanaf 1968 als huisarts gevestigd te Hulst.

Gielen verzamelt Reynaertboeken. En daarin staat hij niet alleen; ook de redactieleden van Tiecelijn en schrijver dezes houden zich daarmee bezig. Ik reken de ‘Collectie Gielen’ tot een van de grotere en betere collecties, voor zover ik de collecties van Reynaert-verzamelaars ken.

Op een zondag in januari 1991 werd ik ontvangen in het fraaie, vroeg twintigste-eeuwse huis van de familie Gielen, gelegen aan de Grote Markt, precies achter het Stadhuis. Een lang en boeiend gesprek met Wim Gielen volgde in zijn studeerkamer. Een kamer voorzien van prachtige lambrizering en fraai plafond, uitkijkend op een winterse tuin, Reynaerdiana aan de muur en op de kasten, en op de tafel. En in een van de kasten een grote collectie Reynaertboeken.

Gielen is al zeer vlug begonnen met het verzamelen van Reynaertboeken. Zijn eerste exemplaar kreeg hij in de Tweede Wereldoorlog van zijn moeder. Het was Frans van den Dungens Nieuwe avonturen van de Vos Reinaert, Uitgeverij Helmond, (z.d.). (Een uitgave welke in de catalogus Reinaert de vos in woord en beeld, Sittard 1984, p. 42 ten onrechte een N.S.B.-uitgave wordt genoemd). Gedurende zijn studietijd te Nijmegen keek hij veelvuldig naar diverse Reynaertboeken. Hij heeft ook grote interesse voor het mooie, bibliofiele boek. Gielen geeft duidelijk aan dat hij een groot genoegen beleeft aan het kijken en bladeren in een mooi en goed uitgegeven boek. Veel Reynaerden heeft hij toentertijd bewonderd, maar hij kon ze wegens geldgebrek niet kopen.

Op de vraag naar het waarom van de Reynaertcollectie is Gielen zeer duidelijk. Hij merkt. op dat Nederlanders, vooral Zuidnederlanders, zich soms schamen voor hun taal. Daar is echter geen enkele reden voor. Het Nederlands is een mooie en goede taal, die prachtige

[p. 42]

literaire werken heeft voortgebracht. Eén ervan, ontstaan in de middeleeuwen, kan met recht gerekend worden tot een van de mooiste voorbeelden uit de wereldliteratuur. Het is het dierenepos Van den vos Reynaerde. Internationaal behoort het tot de beroemdste Nederlandstalige werken. Het is een zeer boeiend verhaal, waar men zeer trots op kan en moet zijn. Het is ook een uiterst complex en intrigerend verhaal. Tegenwoordig wordt het verhaal te fragmentarisch benaderd meent Gielen. Het is meer dan een verzameling schetsjes, het is meer dan een fraai voorbeeld van satire. De in het verhaal verwerkte en verweven mensenkennis, het uitwerken van goed en kwaad, dat nergens op grove wijze wordt gekarakteriseerd, zijn aspecten van het verhaal, welke door Gielen zeer worden bewonderd. Hij heeft respect voor het verhaal.

Hij vindt het boeiend om te zien hoe dit verhaal nu al gedurende diverse eeuwen doorgegeven wordt. De uitgaven in Duitsland met hun duidelijke godsdienstige en politieke stellingnamen, de Nederlandse uitgave van Van Genechten, de diverse edities welke gedurende de negentiende eeuw in België verschenen met hun duidelijke karakteristieken, zoals die van De Geyter, Jan Frans Willems, Prudens van Duyse en de in de twintigste eeuw levende en schrijvende Stijn Streuvels. Dergelijke aspecten vormen voor Gielen een goede reden om Reynaertboeken te verzamelen en te bestuderen.

Gielen verzamelt niet alleen Reynaertboeken. Hij heeft drie grote interessegebieden: 1. Reynaertboeken, 2. fabelboeken en 3. boeken met betrekking tot de geschiedenis van Europa. Zijn verzameling is in diverse grote kasten, verspreid staande door het gehele huis, terug te vinden.

In de studeerkamer van Gielen staat een kast met voornamelijk Nederlandstalige Reynaertuitgaven. De grote waarde van deze collectie bestaat mijns inziens onder andere uit het feit dat van verschillende uitgaven de diverse drukken opgenomen zijn. De (kleine) verschillen welke aangebracht werden bij een tweede, derde of meerdere druk kan men zo eenvoudig terugvinden. De vele verschillende Reynaertuitgaven en herdrukken van St. Streuvels, A. Hans, P. de Zeeuw, J.F. Willems, enz. zijn in de collectie opgenomen.

Elders in het huis bevindt zich een grote ‘internationale’ kast. De boeken staan in dichte rijen naast en achter elkaar geordend. Hier vinden we de prachtige uitgaven van Goethes Reineke Fuchs met illustraties van Wilhelm von Kaulbach, maar ook de fraaie uitgaven geïllustreerd door bijvoorbeeld Heinrich Leutemann en Ludwig Richter.

De heer Gielen laat vol trots een Spaanse versie van Goethes uitgave zien met illustraties van Kaulbach; daterend uit 1869-70. Het boek heet El Zorro.

Trots is hij ook op een van zijn mooiste vondsten, gedaan te München tijdens een vakantie in het zuiden van Duitsland. Hij vond ergens in een klein antiquariaat een exemplaar van de uitgave van Hartmann Schoppers Speculum vitae aulicae. De admirabili fallacia et astutia vulpeculae Reinikes libri quatuor..., Francofurti ad Moenum, 1579. Het aantrekke-

[p. 43]

lijke van de vondst was onder andere de lage prijs ervan. Het bibliografisch meest interessante aspect van dit exemplaar acht ik de ingeplakte briefjes met daarop Arabische lettertekens. Zou er een verband bestaan tussen deze uitgave en de Hebreeuwse edities van de Reynaert, namelijk Mishle Shu'alim, welke in Berlijn en Mantua zijn uitgegeven in 1557-58 en 1716?

De collectie van Gielen bevat een aantal topstukken. Ze allemaal opsommen is niet mogelijk en niet wenselijk. Enkele wil ik er vermelden.

Ik reken de verschillende volksboeken zeker tot de topstukken. Gielen heeft exemplaren van F.I. Vinck, J. Thys, Snoeck-Ducaju en Erve de Weduwe Jacobus van Egmont.

De uitgave van Johann Christoph Gottsched, Reineke der Fuchs (1752) met de sublieme illustraties van Allart van Everdingen ontbreekt niet.

Enkele uitgesproken bibliofiele luxe-uitgaven zoals die van Maurice Genevoix, Le roman de Renard, Editions Vialetay, Paris 1958 met illustraties van Paul Jouve, Jan Kors Reinaert de vos, Amsterdam, 1981 (exemplaar nr. 6/20) en Otto Schubert, Reineke Fuchs, uitgave van het Marées-Gesellschaft (1920) zijn in de collectie vertegenwoordigd. Een andere aanwezige zeldzaamheid is Stijn Streuvels Reinaert de vos die verscheen bij WADA te Wageningen in 1928.

Hij bezit een fraaie uitgave van Hartmann Schopper uit 1579 en Deense edities van 1656, Reynicke Foss, De er en deylig oc lystig bog, ... en 1827, F. Schaldemose, Mikkel Raev. Et Aeventur i femten boger, efter det gamle nedertyske Digt Reineke Vos... en natuurlijk diverse fraaie uitgaven van Wolfgang von Goethes Reineke Fuchs, al of niet met illustraties van Wilhelm von Kaulbach.

[p. 44]

Gielen besteedt een klein deel van iedere vakantie aan Reynaertonderzoek, zijn gezinsleden helpen hierbij mee. Diverse bibliotheken worden bezocht, de kinderen nemen de gegevens uit de bibliotheekcatalogi over en vader Gielen bezoekt zo mogelijk alle antiquariaten. Harrie Gielen herinnert zich nog goed de dag dat er titelpagina's werden ‘overgeschreven’ in de bibliotheek van Wolfenbüttel.

In de collectie Gielen zijn ook enkele typische ‘Nonneman-banden’ te vinden. Hij heeft een keer bij een antiquaar in Antwerpen een doos vol met ‘grut’ kunnen kopen. In de doos bevonden zich genoemde boeken en diverse papieren en andere aantekeningen van Nonneman. Hoe de doos bij de antiquaar is terechtgekomen, weet Gielen niet. Nonneman (zie Tiecelijn, 2 (1989), p. 43-46) bond zijn Reynaertboeken in leren banden in, welke direct te herkennen zijn door de manier waarop dit gedaan is.

De heer Gielen is ook betrokken bij de Reynaertactiviteiten die in Hulst worden ontplooid. Veel tijd kan hij hieraan echter door zijn drukke praktijk niet besteden. Hij treedt echter op als adviseur bij de ‘Reinaertstichting’. Hij wil in elk geval ertoe bijdragen dat er in Hulst belangstelling blijft bestaan voor Reynaert en zijn avonturen. Een van de wensen van Gielen is dat er een serieuze literaire kring zou kunnen ontstaan rondom het thema / de figuur van Reynaert. De folklore is een groot goed, maar de literaire waarde moet zeker niet achtergesteld worden.

Diverse Reynaertverzamelaars hebben de neiging om alle Reynaerdiana te verzamelen. Dat dit kan leiden tot een zeer diverse, enigszins folkloristische verzameling is duidelijk, zeker voor Tiecelijnlezers (let wel, ik bedoel hier niets negatiefs mee). Gielen houdt zich hier niet actief mee bezig. Hij verzamelt hoofdzakelijk boeken. In zijn collectie zijn wel enkele andere Reynaerdiana te vinden. Hij bezit een mooie ets van Allart van Everdingen, een Reynaertbeeldje, sculptures, enkele mooie tekeningen, waarbij de ontwerp-tekeningen voor de Reynaertoptocht van 1984 te Hulst, gemaakt door U. Marin, zeker genoemd moeten worden, en enkele tekeningen van de Duitse kunstenaar Walther Klemm (1883-1957).

In totaal telt deze collectie ruim vijfhonderd verschillende Reynaertuitgaven; van een groot aantal uitgaven zijn diverse drukken opgenomen. Het is volgens mij een bijzondere collectie, een boeiende collectie en een collectie welke met grote liefde voor het boek is samengesteld.

Aan het einde van de dag volgde nog een smakelijk diner; een van de nazaten van Cuwaert de haas werd met heerlijke culinaire ‘bijverschijnselen’ genuttigd.

Erwin VERZANDVOORT

[p. 45]