Tiecelijn. Jaargang 2

[p. 43]

Portret: Maurice Nonneman, 23.07.1907-12.03.1979, Reynaerdist

Maurice Nonneman

Ay reynaert, ghetrauwe vos,
Die hier grouues in dit mos
Desen scat bi dijnre lust
God gheue di goet waer du best.

(A 2619-2622)

Op zaterdag 17 maart 1979, werd Maurice Nonneman ter aarde besteld op de begraafplaats te Stekene in het Waasland. Hij was op 12 maart overleden te Antwerpen na een slepende ziekte. Met deze begrafenis werd voldaan aan de wens die hij herhaaldelijk had geuit: ‘Ik wil dat mijn lichaam de Stekense grond bevrucht’. Deze manier van denken was typisch voor hem.

Alhoewel hij zijn leven had geleid en uitgebouwd te Antwerpen, toch smachtte hij met hart en ziel naar het dorp waar hij was geboren. Hij stamde uit een eeuwenoud Stekens geslacht dat sinds de 15e eeuw zijn stempel heeft gedrukt op de ontginning en de opbloei van onze gemeente.

Als Maurice 3 jaar oud is, trekt de ganse familie naar Antwerpen, waar vader zich in een natie had ingekocht. Maurice doorloopt de lagere school te Borgerhout en tot zijn 17e volgt hij de handelsschool te Antwerpen. Hij treedt in dienst van een exportbedrijf en wordt er na enige tijd expediteur-declarant. In deze functie ontmoet hij zijn vriend voor de rest van zijn leven, de Stekenaar en latere burgemeester Abdon Heyse, zijn vurigste supporter.

In 1929 huwt hij Maria Van Ackeren, een onderwijzeres die hem twee kinderen zal schenken. Zij zal gedurende gans haar leven, de levende agenda zijn van Maurice, zijn verzorgster en zijn onmisbare chauffeur. Daar Maurice nooit met de auto leerde rijden, werd zijn echtgenote zijn privé-chauffeur met wie hij de omliggende landen doorkruiste, gewoonlijk op weg naar of in functie van die andere obsessie van hem: Reynaert de Vos.

[p. 44]

In 1944 verlaat hij de waterkant en zet aan de Turnhoutse baan te Borgerhout een lederhandel op. De uitbundigheid van zijn taal, zijn aanstekelijk enthousiasme, zijn formidabele werkkracht en zijn kennis van zaken doen hem de handel uitbouwen tot de meest gerenommeerde van de regio. In de 20 jaar die volgen wordt hij dé expert in leder. Hij kende het beter dan zijn eigen vel. Zijn bloeiende zaak stelde hem in staat te voldoen aan het derde aspect van zijn liefde voor het verleden: naast Stekene en Reynaert de Vos, het verzamelen van waardevolle oude boeken. Hij verwierf alles wat ooit gepubliceerd werd over Stekene en het Waasland. Hij bezat een atlassenverzameling waaronder Blaeu, Visscher en De Wit.

Sanderus en Guicciardini bevolkten zijn boekenkasten in gezelschap van een unieke reeks werken en studies over Reynaert de Vos en dan heel bijzonder over Van den vos reynaerde. En zijn echtgenote Maria voerde hem naar Colne en Mompelier, naar Lonnen en Parys om zijn Reynaertschat te doen groeien.

Zijn weekends bracht hij door in zijn buitenhuis te Stekene. Met de verzameling haarden, lambrizeringen en deuromlijstingen die hij had opgeslagen in zijn magazijnen te Borgerhout, bouwde hij zich te Stekene een huis dat hij Groene Putte doopte. De bibliotheek was geïnspireerd op een kamer van het Rubenshuis. Ze werd de schatkamer voor zijn unieke verzameling.

Het is rond die tijd dat ik Maurice Nonneman leerde kennen.

Hij was een liefhebber in de ware zin; met alle warmte en diepte die het woord inhoudt. De overtuiging en het onstuitbare enthousiasme waarmee hij over Stekene en de Reynaert sprak, werkten aanstekelijk. Hij wilde mensen informeren en overtuigen. Hij deed dit aan de hand van muurkranten die evenzeer getuigden van een niet aflatende werkkracht als van ongebreidelde inspiratie. Op grote Steinbachtekenbladen schreef hij, met handen kapot van het looizuur, de geschiedenis van Stekene en zette hij zijn Reynaerttheorieën uiteen: kleurrijk, uitdagend, geïllustreerd met authentieke documenten, waarvoor hij vaak niet aarzelde om een aantal van zijn uitzonderlijke boeken te ontmantelen. Want dit moet gezegd te zijner eer of te zijner schande, voor Nonneman was elk boek, hoe kostbaar of uniek ook, een werkinstrument om de grootheid van zijn geboortedorp en de Stekense gebondenheid met Reynaert de Vos te bewijzen.

[p. 45]

Dit verklaart wellicht waarom in zovele van zijn boeken, hele passages met balpen werden onderstreept, of waarom sommige van de overvloedig geïllustreerde werken ontdaan werden van hun illustraties. Voor Maurice had een authentieke gravure uit Sanderus of een gezegeld perkament dezelfde waarde als een Liebig-chromo of een kranteknipsel.

Hij was een meester in de polemiek en op generlei wijze af te brengen van zijn standpunten. Legendarisch in de regio zijn zijn twistgesprekken met mevrouw E. Cramer-Peeters over haar stelling dat ene Guillaume de Berguedan, een Provençaalse troubadour, de Reynaert zou geschreven hebben.

Ik kan getuigen dat hij Reynaert en de Reynaertbibliografie kende als geen ander. Sommigen hebben hem onwetenschappelijkheid en chauvinisme verweten. De laatste bewering was zeer waar, maar het eerste verwijt, als het dan enige grond had, werd volledig tenietgedaan door de geest die hij te Stekene weer vaardig heeft gemaakt in tallozen. Door zijn stellingen lokte hij tevens reacties uit van professionelen, zoals J. Goossenaerts het had voorgedaan.

In een reeks tentoonstellingen te Stekene, Kemzeke, Moerbeke, Sinaai, Borgerhout, overtuigde hij vriend en ‘ongelovige’ van zijn gelijk. Op een ambachtelijke wijze, aanschouwelijk en helder bracht hij zijn waar aan de man. Spijtig genoeg publiceerde hij te weinig en de meeste van zijn muurkranten zijn verdwenen.

Nonneman beweerde dat Reynaert geschreven werd door een van de monniken uit de abdij van Boudelo te Klein-Sinaai (1197-1578) en later te Gent (tot 1796). Hij duidde heel precies Willem de kleine prior aan. Met Willem van Boudelo, Petrus Parijs, Dirk van Assenede e.a. had Boudelo een traditie van grafelijke klerken. Zij kenden het Waasland als hun eigen hand. Bij de eerst monniken (zeven in getal cf. Elmare) telde men er vijf met namen als: Willem, Reniere, Brune, Hugo en Arnout van Elmare... Het landschap rond Boudelo komt perfect overeen met het Reynaertlandschap, ook de toponiemen liegen er niet om. Nonneman kon een hele reeks Reynaerdeske avonturen onmiddellijk plaatsen in het geschiedkundig Boudelokader.

Hij plukte zowel uit Reynaert I als uit Reynaerts historie en sprong van handschrift A naar F naar gelang het hem best schikte en Reynardus vulpes was de deus ex machina. Ondertussen weten we

[p. 46]

dat veel toponiemen die hij aanhaalde, in de 13e eeuw nog niet bestonden, dat er van de 7 monniken maar drie meer overblijven... Nochtans heeft zijn impulsieve vaak intuïtieve aanpak van de Reynaert een diepe indruk gemaakt op een aantal vorsers. Met hem sluiten ze geenszins uit dat de auteur van Van den vos reynaerde een bewoner van de Boudelo-abdij kan geweest zijn. Niemand minder dan prof. L. Peeters van de Vrije Universiteit Amsterdam neemt die thesis aan. Ook R. Van Daele en uw dienaar hebben meer dan één argument om ze te steunen. Het is Nonnemans grote verdienste dat hij Boudelo definitief in de discussie heeft betrokken.

Nonneman is een van de laatste vorsers die er rond voor uit kwamen dat ze Reynaert bij de staart hadden. Goossenaerts, Melis, De Wilde, Gysseling en Nonneman durfden nog eens stellingen verdedigen die zo'n reacties uitlokten dat de Reynaertstudie nieuwe impulsen kreeg, zeker van wetenschappelijke zijde.

Dat geëngageerde, pittoreske vaak don-quichotterige is er uit. De moderne Reynaertexpert mag niet meer dromen, niet meer fantaseren, niet meer inter- of extrapoleren, alles moet nu exact en bewijsbaar zijn. Het gevaar voor verarming, voor inteelt en cerebralisme slaat wild om zich heen.

Jaren voor zijn overlijden beloofde Nonneman dat zijn Reynaertverzameling, zijn collectie geschiedkundige en heemkundige werken over Stekene en het Waasland en zijn cartografisch materiaal als één geheel bij voorkeur aan de gemeente Stekene zouden worden aangeboden. Hij heeft die belofte schriftelijk doen acteren.

Toen zijn echtgenote in 1976 overleed, werd hij als het ware de benen en de adem afgesneden. Drie jaar later stierf hij ook, uitgeput door een kwaadaardige keelkwaal.

Na zijn veel te vroege dood werd de zwaar gehavende verzameling grotendeels verworven door de gemeente Stekene. Ze maakt nu blijvend deel uit van het patrimonium van de Gemeentelijke Openbare Bibliotheken. Van de kaartenverzameling bleef niets gespaard. Zij werd verspreid over de vier windstreken.

In een van zijn boeken in de P.O.B. te Stekene, schreef hij in zijn mooi handschrift: Maurice Nonneman, heemkundige en Reinaardist. Niettegenstaande zijn hevigheid en zijn temperament bekende hij hier dat alles relatief is. Hij was Reynaerdist, een bespeler van de Reynaert en dat zal hij steeds blijven.

Herman Heyse