Tiecelijn. Jaargang 2

[p. 11]

Reynaert op pad: beknopt verslag

Zwarte komedie met muzikale satire

Vossen of de fraaie historie van Reinaert in het dierenrijk België ging in première te Antwerpen op 16 september 1988 en werd er een maand lang vijf maal per week opgevoerd. Het theatergezelschap De Zwarte Komedie (nomen est omen) bracht hiermee een bittere satire, een ‘muzikaal spektakel aan het einde van een lachwekkende eeuw’. In een wervelend stuk vol knappe woordspelingen en met goede teksten werd alles en iedereen gehekeld. Eerst het verhaal.

De hemel is bijna failliet. Een oude, vermoeide God de Vader ziet het niet meer zitten. Steeds minder kerkgangers zorgen voor steeds minder inkomsten. Alleen een duivelspakt kan de geloofsafval tegenhouden. Met satan wordt afgesproken om een ordeverstoorder naar de aarde te sturen, meer bepaald naar een kleine stip op de aardbol, die als proefgebied zal fungeren. Dit gebied is België, waar welvaart en goddeloosheid het grootst zijn. Reynaert, zo heet de duivelse gezant, neemt zijn intrek in een boerendorp, Voeren: daar ligt Malpertuus. Vanuit Voeren rukt Reynaert op naar het hof en ontmaskert er de hele schijnorde. Hij zaait twist en terreur. De financiële situatie in de hemel wordt steeds maar rooskleuriger.

Deze korte inhoudsschets doet vermoeden dat het werk weinig met Van den vos reynaerde en veel meer met politiek te doen heeft. Nochtans is dit niet volledig waar. Vossen is een mooi voorbeeld van een actualisatie van het Reynaertverhaal. Meer nog, wellicht leunt het morbide en satanische karakter van dit stuk veel dichter aan bij de intentie van onze middeleeuwse Reynaert dan menige herwerking in de vorm van een literaire vertaling, een toneelstuk of een kinderboek. Reynaert is in Vossen een rode schurk, een ‘felle’. De tekst van deze satire is van de hand van Bert Verhoye, die als basis de Reynaerthertaling van Jan-Frans Willems gebruikte.

Een theatercriticus zal in dit stuk weinig vernieuwends hebben gevonden. De wisseling van tekst en enkele gezongen nummers verliep niet steeds even vlot en vooral in het tweede deel was de

[p. 12]

verhaaldraad een beetje zoek. Toch was het geheel verrassend. Liederen en teksten waren sterk, net als de muziek. De multiraciale cast gaf het stuk enkele eigen accenten. Nobel werd zo ‘een vijfde-generatie-gastarbeider’. De zes spelers en speelsters namen diverse rollen op zich, wat meteen een identificatiespelletje op gang bracht. Zo werden God en Nobel en Reinaert en de duivel door één en dezelfde acteur, Rudi Genbrugge, gespeeld.

Vossen is een verrassend stuk. De kijker neemt positie in, wordt meegesleept. Verveling is er niet bij. Een aanrader voor wie tegen ‘zwarte komedie’, beter, bijtende satire kan. Een stuk, dat niet alleen voor Reynaertfans is. Wel voor iedereen die de Belgische toestanden eens door een andere bril wil zien.

Vossen werd ondertussen nog opgevoerd op 2 en 3 december 1988 in Theater Malpertuis-Tielt, en reist wellicht nog verder door Belgenland.

(R.V.D.)

Andere Reynaertvoorstellingen te Gent en te Rumbeke

De redactieleden van Tiecelijn proberen een zo goed mogelijk en volledig beeld te geven van Reynaerts moderne leven op Vlaamse (en Nederlandse) planken. Niet steeds is het mogelijk om alle voorstellingen op te sporen en bij te wonen. We zouden dan ook graag beroep willen doen op onze lezers en hun vragen ons voorstellingen te signaleren en nog beter, er een korte bespreking van te maken.

Van A. De Belie uit Belsele ontvingen we het programmaboekje van de Reinaert Story, die werd opgevoerd in het Gentse Sint-Pietersinstituut op 7-8 oktober 1988. Tekst en regie waren van Jo Decaluwe, de liedjesteksten van Dree Baekelandt en voor de muziek tekende Jean Blaute. ‘Reinaert Story is een modern theaterspektakel rond het verhaal van Reinaert de vos met veel show- en cabareteske spelmogelijkheden. Vele theatervormen zijn in het stuk vermengd. Het werd voor het eerst zowat 15 jaar geleden met een behoorlijk succes gespeeld door het theater Antigone te Kortrijk, later ook door Arca Gent en door de leerlingen van de muziekacademies van Deinze en Oudenaarde.’

[p. 13]

Op 21-29-30 oktober '88 bracht het Letterkundig Genootschap Vereenigde Vrienden Rumbeke een eigentijdse bewerking van het Reynaertverhaal (tekst van Noël Yperman, muziek van Peter Malisse). De jubilerende vereniging (135 jaar) wilde met deze Reinaart de Vos hulde brengen aan zijn voormalige regisseur Staf Bruggen, die 25 jaar geleden overleed. Bruggen was in de jaren twintig acteur bij het Vlaamsche Volkstoneel.

In 1987 bracht dezelfde vereniging dit stuk in een regie van Bart Cafmeyer op het tweede internationaal theaterfestival van Thun (Zwitserland). In totaal komen 23 acteurs op de planken, mensen met een dierenmasker die zich als dieren gedragen.

(R.V.D.)

Rosa Reynaerdiana Wasiana

De ‘felle’ werd in het middeleeuws verhaal driemaal gedaagd: een toenmalig (weliswaar wettig) record. Vandaag echter wordt Reyn door het soete Waasland een adembenemend aantal keren gedaagd sinds hij a.h.w. het Wase visitekaartje werd. En blijkbaar ziet men de rosse dief het liefst als kluizenaar ofte pelgrim, weshalve hem ‘vleesch ende vleeschmout’ wredelijk worden ontzegd. Nu vreet hij taart, slikt bonbons, drinkt bier, siert met zijn naam gilden ende verenigingen. En voortaan torst hij ook een roos in zijn deemoedige voorpoten.

Alle gekheid op een stokje: die roos, de Rosa Reynaerdiana Wasiana, mag er zijn. Een creatie van de firma Delforge onder impuls van zaakvoerder Wilfried Delforge, gelegen ende gestaan in Belsele, waar Reynaert met Ysegrim zijn nepverbond sloot, wat ons meteen doet besluiten dat de roos ontsprong op waarachtig Reynaerdelijk terrein. En laat onze Vlaamse versie nergens een roos ontluiken (in de Roman de Renart bloeit ze wel), de heftig oranje-rode kleur heeft de pit van het rosse dier en het fluwelig-zachte uitzicht van de bloem doet de doornen vergeten zoals het zoete gefleem van Reynaert velen de ogen deed sluiten voor de prikken die hij hun voorbereidde. Een pracht van een roos. Op zaterdag 27 augustus 1988 werd ze officieel gedoopt. Een zonnige zomerdag met spetters fanfaremuziek en in de blauwe lucht kleurige slierten vendelgezwaai. Maar er gebeurde die dag nog meer.

Midden een ogenstrelend rozentuintje (wordt nog uitgebreid) staat

[p. 14]

met gevaarlijk-binnenwaartse lach het knappe Reynaertbeeld Reynaert met de roos van Albert de Smedt. Op diezelfde dag werd het beeld onthuld. Beeldhouwer De Smedt is blijkbaar smoor op het felle dier. Het ene Reynaertbeeld na het andere komt uit zijn scheppende handen te voorschijn. Het beeld in de rozentuin van Delforge doet mij denken aan een prachtig vers uit het verhaal: ‘Reinaerts herte binnen loech’ (v. 3130). Dit vers typeert het beeld: olijk, de reeds voor-genietende grimlach van Reyn, de tong gulzig op de onderlippen, gespannen in een gevaarlijke deemoed, nep-onderdanig maar met felle ogen die zijwaarts schieten naar toekomstige prooi, de kop schuin gedraaid o-zo-lief, pelgrimskap erop, de pelgrimskoord rond de lenden en een keurig tasje erbij. Een beeld waar je medeplichtig naar kijkt. Een ding vind ik spijtig: die rode roos die Reyn in zijn poeslief samengelegde voorpoten houdt. Een te uitdrukkelijk accent. Liever had ik ze gebeeldhouwd gezien in dezelfde materie waaruit het beeld gemaakt is. Maar kom, het beeld langs de weg Antwerpen-Gent aan het Greencenter Delforge wordt ongetwijfeld de zoveelste afstapplaats voor wie langs Reynaerts paden doorheen het ‘soete’ land zwerft. Roos en beeld: een bijzonder knap initiatief.

Op hetzelfde moment in één van de serres: een kleine tentoonstelling van Reynaertbeelden van Albert de Smedt. De nestor van de Wase vossejagers, pastoor De Wilde, Bert Peleman en andere eminente Reynaerdofielen voelden zich die namiddag Hermelijniaans thuis, getooid als ze werden met een fonkelende Reynaertroos. En Reynaert, hij grimlachte voort.

(M.R.)

Reinaert de Vos, spiegel van de middeleeuwse maatschappij

Onder deze titel hield prof. dr. J. Baerten (VUB) op 8 november jl. een lezing in de permantente vormingreeks Het sociaal en kultureel leven in de middeleeuwen, organisatie V.U.Brussel. Hij belichtte niet alleen de oudste Vlaamse Reynaert, maar ook de latere versies die in de loop van de 14de en 15de eeuw het licht zagen. Zo kan men de evolutie van de middeleeuwse maatschappij in vele facetten volgen: zo bijv. de ontwikkeling van manuscript tot boek en de socio-politieke ontwikkeling van agrarisch-feodale maatschappij tot verstedelijkte standenmaatschappij.

(R.V.D.)