Tiecelijn. Jaargang 2

[p. 5]

Portret
Broeder Alois, een Limburger die in 't soete Waas de vos betrapte

Het is 27 jaar geleden, maar ik herinner het me als de dag van gisteren. We zouden een Aloïsnummer in elkaar steken voor het tijdschrift Kruis en Leeuw, want de toenmalige nestor van de Wase heemkundigen werd 80.

Ik voelde me onmiddellijk thuis. Die gezellige ordeloosheid van boeken en stapels papieren, ik weet niet wat allemaal kris kras op stoelen, vensterboeken en kastjes, de bestendige geur van zware sigaren en inheemse pijptabak, die schalkse foto daar in de hoek van Stijn Streuvels met een fors gepende zinsnede eronder: ‘aan die verschrikkelijke vossenjager...’; en dan broeder Aloïs zelf, gedoken achter zijn zwaarbeladen tafel, fris en guitig kijkend, eeuwig jong, met hartelijke lach en verbijsterend geheugen. Een schalkse Reyn in een warmmenselijk Malpertuusnest.

Even door zijn curriculum hollen. Overpeltse Kempenaar (11 maart 1881). Moest pas op zijn achtste naar school, maar vader had hem leren schrijven, rekenen en lezen (hoe ‘wale’ de kleine Pieter Jaak Vandervee - zijn echte naam- werd ge-‘pleghet’!). Een van zijn onderwijzers inspireerde hem naar de broeders van Sint-Niklaas. Na juvenaat in Stekene, naar het noviciaat in Sint-Niklaas. Ik hoor het hem nog zeggen: ‘Eerst een jaar postulant, daarna drie jaar novice en nog niet deugen’. Maar hij kreeg toch de broederlijke ‘scerpe’ ‘an sinen crage’ en de broederlijke ‘palsterkijn dar bi’ en het moet zijn dat Vader Nobel wel wat in hem zag, want als 17-jarige mag de jonge broeder in de hoogste Stekense klassen de toenmalige snaken ‘vaste tusschen sine been nemen’ (symbolisch natuurlijk!) en ‘spelen ende lesen bede’ leren. Het schooljaar daarop volgend leidt hij de sixième A te

[p. 6]

Sint-Niklaas, alles in het Frans nog met als leesboek, niet de Reynaert, maar de bijbelse geschiedenis. 1900: professie en het diploma van onderwijzer voor de middenjury. Na een paar maanden Lokeren, en dan tot 1914 de hoogste klas in Sint-Niklaas. Een van zijn leerlingen van toen was Emiel van Hemeldonck, die later zal getuigen: ‘Hij is uit het geslacht van de grote leraars.’. Theo Bogaerts was een andere oudleerling. Kerels die de rijke lessen van hun leermeester in karaat hebben omgezet. Intussen zat Aloïs zelf niet stil en dreef voortdurend zijn bekwaamheid en kennis op (regent in 1913). Oudleerlingen spreken met laaiend enthousiasme over hem. Tientallen heeft hij geïnspireerd tot verder studeren en leiding nemen in het Waasland en gans Vlaanderen.

Van 1914 tot 1928 was hij bestuurder te Sint-Niklaas, Lokeren en opnieuw Sint-Niklaas. Intussen was de landbouwschool van wal gestoken en van 1928 tot 1959 werd hij er de bezielende leider van. Zijn motto: ‘Ons Heere is de beste boer’. Sedert '59 op ‘rust’, met dagen boordevol lectuur, studie, onderzoek, opsporingen en het uitpluizen van alle verborgenheden van het zoete land, mitsgaders de schalkse Reyn zijn meest betrachte wild wordt. Intussen had de pientere broeder ook veel gereisd: Roemenië (hij schreef later In de handen van Roemeense rovers), Polen, Spanje, Oostenrijk, Hongarije, Denemarken en Zweden. Italië was zijn geliefkoosd doel, niet ‘om aflaet’ te bekomen weliswaar, want ‘in spaeus ban’ was hij niet en wellicht had hij ook nooit een Isegrim de raad gegeven dat hij ‘over ran’ en de kap over de haag smeet. De vele musea lokten hem uitbundig aan.

Broeder Aloïs publiceerde heel wat. Een boek over maatschappijleer, talloze artikelen in het oudleerlingentijdschrift Leven en Streven. In de Annalen van de Oudheidkundige Kring van het Waasland publiceerde hij Land van Waas als geologisch landschap. De Wase heemkunde was hem uitzonderlijk lief. Overal tussen zijn stapels boeken zaten talloze schriften weggestoken, vol met bevindingen. Geen enkele hulpwetenschap van de Wase heemkunde kon aangeboord worden, of Aloïs trok ergens een schrift van tussen en hij begon er urenlang uit te lezen en erover te discussiëren. Maar hij publiceerde moeilijk en meende steeds -ten onrechte- dat zijn werk niet af was. Alles wat hij ter perse bracht moest wetenschappelijk verantwoord zijn. Marcellijn Dewulf en Dr. J. Weyns stimuleerden hem onophoudelijk en zo verschenen in de Anna-

[p. 7]

len en in Ons Heem toch enkele zeer merkwaardige studies. Zo over Muntgewichtjes, het volledigste werk dat over dit onderwerp in het Nederlands ooit werd geschreven en Van het bier.

Zijn stokpaardje was het Reynaertverhaal. Een lezing in 1953 van vriend J. Goossenaerts zwengelde de motor gezwind aan. Aloïs zei niet veel, maar zwierf des te meer rond. Hij ging kijken op terreinen, woelde de grond om in Daknam of elders, boorde zich diep in menige publikatie, doorsnuffelde archieven, krabbelde schrijfboeken vol, vertoefde bij de ‘swarte nonnen’ her en der en in zijn Reynaerdelijk brein ontspon zich een pad. Die van Hulst werden erbij betrokken. Goossenaerts weerde zich als een Gentse duivel, pastoor Jozef de Wilde keerde heel Beervelde en Destelbergen om en ook P.J. Brand voelde zijn liefde voor de ‘fellen’ weer brandend laaien. Het pad zou er komen. Waakzaam was Aloïs aanwezig op menige vergadering van de Reynaertacademie in kasteel Notax te Destelbergen. En intussen koerste hij rond om de mooie banken getimmerd, beschilderd en bovendien bekostigd te krijgen. Geen wonder dus dat op die merkwaardige tweede sinksendag van 1955 een stralende Aloïs alle eminente vossenjagers van bank tot bank voorging van Hulst naar Notax, een in zijn hevige snor monkelende Streuvels als gezel. Dit eerder toeristisch-folkloristisch gebeuren liet Broeder Aloïs gepaard gaan met een stevig artikel in het orgaan van de Vlaamse Toeristenbond: Geografie van de Reinaert, rijkelijk geïllustreerd en abundant gestoffeerd met gegevens over landschap, topografie en het Reynaertverhaal zelf. Nauwgezet en vanuit de tekst. Maar nooit met de pretentie van: en hier en daar heeft Reynaert zéker dit of dat. Neen, eerder voorzichtige veronderstellingen, maar toch gestaafd met teksten en menig bewijs. Een knappe studie die als begeleiding van een tocht langsheen de Reynaertbanken onmisbaar is. Maar dit was niet de enige Reynaertpublikatie van Aloïs. Talrijk waren zijn bijdragen in Kruis en Leeuw over de banken en Kriekeputte. In de rand daarvan ook publikaties in de Annalen zoals bijv. Kaart van het Land van Waas en zijn omgeving, op de grote kaart van Vlaanderen van Mercator 1540. In diezelfde Annalen het interessante Kriekeputte van de Reynaert.

Boeder Aloïs stierf op 10 februari 1973. Hij was toen 92. Ik herinner me nog mijn laatste gesprek met hem. Het was op de speelplaats. Traag en voor de leerlingen wellicht voorhistorisch

[p. 8]

bewoog hij zich tussen de joelende troep. In zijn hand hield hij een boek. Wat hij aan het lezen was?, vroeg ik hem. Hij monkelde en met de fijne spleetlach van Reynaert: ‘moderne wiskunde, maar die brengt niet méér aarde aan de dijk dan de oude’. Tot zijn laatste snik stonden al zijn voelhorens open voor het nieuwe en alles wat leefde en bewoog. Ontsnapt aan de zeis van Pietje Nobel al zoveel jaren, zwierf hij onvermoeid en onvertogen verder doorheen de kaleidoscoop van alle weetbare dingen. Een fantastisch man. Een goed mens ook, dat weten de Sint-Niklazenaars vanuit de laatste oorlog nog wel toen hij bij de minste nood de poorten van de broeders wijd open zette. En Reynaert zag dat het goed was.

Marcel Ryssen

Belangrijkste Reynaertstudies

VANDERVEE, J. (Broeder Aloïs), De geografie van de Reinaert, in De Toerist, 34 (1955), 10, p. 309-332; en Id., Begin en einde van het Reinaertpad, in De Toerist, Id., p. 336-37.

Id., Wase plaatsnamen in de Reinaert, in Annalen van de Kon. Oudheidk. Kring van het Land van Waas, dl. 73 (1970), p. 79-87.

Id. Kreek, kreekput, Kriekeputte, in Annalen, o.c., dl. 78 (1975), p. 12-18. (postuum)

[p. 9]

Ontfaerme u miere scade,
Die mi Reynaert heeft ghedaen,
Daer ic af dicken hebbe ontfaen
Groeten lachter ende verlies.
Voer al dandre ontfaerme u dies,
Dat hi mijn wijf hevet verhoert,