Dit is die tafel vanden Groten Lancfranck

[XVIII] Dat XV capittel is vanden crampe ¹⁵³ de coemt inden wonden

Crampe is een zeerhede der de coerden ende zenuwen doet vercrimpen ende het comet bi dat die zenuwen jof de coerden sijn vervollet of verydelt. Ende alst comt van ydelheit dats van voele te blodene of om lange zweringe jof om lange crancheit des appetijt ende het comet allencken bi luttel ende gheen en hevet ter curen.

Cramp comet van ¹⁵⁴ verfolthede jof hets van sterker zweringen of van couden of van vervolthede. Ende som wilen vergaderen dese III saken ende maken den crampe, ende somwilen een allene ende dese crampe geneset men somwilen alst ny is. Mer alst veroudet is, selden of nymmermeer wert ghenesen. De surgijn moet nerstich bewachten dat die cramp niet genereert in der wonden ende bewachten dat lit van verfuulheden ende van zweringen ende van couder lucht. Want hets betere de crampe te weren dan hi int lit niet en comet dan te verdriven als hi daer in comen is. Want is dat de coerts comet in wonden van zenuwen jof vanden hovede ende dan de crampe der up comet, dats altoes sterfeliken.

Men sal die zweringe sachten mit oli rosaet ende mit anderen dingen voerseit in wonden van zenuwen. Want de crampe comet dicwile om wonden vanden hovede of zenuwen. Ist datter zweringe comet om wonden in zenuwen jof in coerden de den crampe soude in brengen ende ment niet en mach bewaren mit bloet laten, mit ventosen, mit clisteren, mit suppositorien ende mit salvingen der hals, der leeschen, der oxelen, dan salmen die coerden of de zenuwen al ontwe sniden,

153 Emendatie: het handschrift heeft ‘Camrpe’.

154 Emendatie: het handschrift heeft tweemaal ‘van’(dittografie).

[fol. 41v]

want beter ware dat hi bleve verlamet dan hi storve. Mer ist dat ghi den menschen moget bewachten vanden crampe mit anderen curen dats beter dan of ghi coerden of zenuwen ontwe snede. Ende ist dat de gewonde is bevaen mit den crampe, dan suldi doen als ic ¹⁵⁵ dede in de stede van Meylanen.

Een surgijn had genesen een hovet wonde in welke was gequetset dat hudekijn dat to gadere bijndet de beenren vanden hovede. Nochtan en was dat hersebecken niet ghequetset ende die surgijn leet de wonde van buten luken, eer dat hudekijn van binnen was fulcomelike ghezuvert. Alse waer bi hi was bevaen mit den crampe. Ic wert der to ropen int leste ende vandet in quaden punten ende bevaen mitten crampe ende hi hadde vole puusten in dat aensichte ende dats een wel quade teyken in hovet wonden. Ic dede hem sijn hovet scheren ende mit eenre schere sneed ic de wonde up toten bodeme ende fulde de wonde met olien rosaet° alscout heet. Ende ic smeerde dat hovet altomael mitter voerseider olien ende mit een luttel azijns ende mitter olien alleen smeerde ic den hals ende de necke al omme. Ende ic leide up de wonde die dodere van enen eye mit oli rosaet° ende ic bedecte al thovet van safter stoppen ende bantze daer up mit eenre scroden ende ic on dede sijn mont mit enen wigge ende ic dede hem nutten een deel die coctien - dats zedinge van hoenren - ende gaf hem drincken claren wijn gemenget mit vele waters. Nuchtens der na do ondede hi bet sinen mont ende hi sprac bet. Nochtan so was de wonde droge ende ic verniede de medicien als ic to foren dede. Ten derden dage was de huut al ververschet de te

155 Emendatie: het handschrift heeft ‘ghi’, later gebruikt Lanfranc wel de ik-vorm.

[fol. 42r]

voren was verdroget lijc ledere dat verbernet is ijegens dat fuer ende die huut was to sere gedunnet datter gheen vleisk scheen tuschen der huut ende der hersenbecken. Mit deser cure so makede de wonde ettere ende hy wert fulcomelike genesen vanden crampe. Mer de cramp was sonder coerts ende ic en sach niet als die coerts quam in wonden van ¹⁵⁶ zenuwen of van hovede, de seke moste sterven. In dat eerst is guet dat men hem bloet laet, is dat hi ful blodis is ende datte wonde luttel blodede ende smeren den hals ende ruggebeen mit warmer olien, alse mit oleum nardimum°, euforbium°, rutareum°, liliaceum° ende mit oli van bayen° ende deer geliken. Ende oec te maken clene cauterien tuschen elke spondile vanden halse, mer niet diepe. Ende daerna salment upt hovet bijnden lange wolle de hanget to den scouderen ende gheten up de wolle werme olie ende men sallem leggen up een saft bedde ende houden hem in paise ende in rusten.

Het is to weten dat III maneren sijn vanden crampe: prostonos, emprostonos ende thetanus. Prostonos is als de zenen crimpen voerwert ende dat hovet holdet foerwert ende hi en mach niet up rechten dat hovet, mer dat kijn leit up sijn burst, sijn mont is wel vaste gheloken ende sijn vingeren sijn wel cort vergadert in eenre fuust. In emprostonos hildet de hals afterwert ende de mont blivet open, de caken ondoen, de vingeren vanden hant sijn al uut ghestrecket. In thetanus is de hals stijf ende oec al dat lichaem ghelijc oft een stoc waer steken vanden hovede toten voeten doer alden lichame. By desen voerseide teykenen machmen de crampe bekennen. Amen etc.

156 Emendatie: het handschrift heeft ‘wan’.

[fol. 42v]

Hijr gaet uut dat erste boec van grote Lancfranc. God sy des gelovet ende mitter hulpen Godis dat ander gaet hijr in mitter tafelen des anderen bokes.