Logo DBNL
Het Taelverbond. Jaargang 7 (1851-1852)

Het Taelverbond. Jaargang 7

(1851-1852)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Boekoverzicht door J.M. Dautzenberg.

Loverkens, oud nederlandsche liederen van Hoffmann von Fallersleben, Göttingen - 1852.

Hoffmann von Fallersleben, die met onzen zalig ontslapenen Willems vriendschappelyk verkeerde, heeft in Göttingen een dertigtal oudnederlandsche liedekens in 't licht gegeven, die frisch als eeuwenoude steenwyn (rhynsche kruikwyn) uit des dichters penne vloeiden.

De dichtstukjens waren bestemd om in Belgiën met muziekbegeleiding te verschynen, maer de belgische boekhandelaers hebben de kans niet durven bestaen om de drukkosten op zich te nemen! Nu heeft de dichter in Duitschland zelf nog een fraei honorarium voor zyn boekjen ontvangen, en de drukker zal gewis geene slechte onderneming hebben uitgevoerd. Wy hopen, dat, by eene tweede uitgave, de muziek er ook by verschynen zal.

Het werkjen heeft ons zoo zeer bevallen, dat wy den luste niet kunnen wederstaen van er de voorrede uit te vertalen, die in 't hoogduitsch is, en er tevens het eerste stukjen van mede te deelen. Wy zyp verzekerd, dat de lezers van het Taelverbond deze mededeeling met genoegen zullen ontvangen.

De voorrede geeft ons een aerdig reisverhael, het ontstaen der eerste proeven in oudnederlandschen schryftrant, de dwalingen eeniger geleerden en een paer goede wenken, die wy wel zullen doen, van niet te versmaden.

Zie hier, hoe Hoffmann zyne inleiding maekt:

Het is nu al dertig jaer, als ik de hooge school Bonn na twee-

jarigen oponthoude verliet. Ik wilde nog eens myne vrienden wederzien en den Rhyn en de Moezel, en dan van allen afscheid nemen. Zoo stapte ik over Koblenz naer Trier en van daer door de Eifel naer Keulen. Van hier richtte ik my naer Holland, niet om daer myn geluk te zoeken, maer om een vak myner duitsche taeloefeningen, het nederlandsch, verder voort te zetten. Wel een moedig besluit! Ik bezat in baren gelde slechts 4 Louis d'or en was heel onbekend met den duren vreemden lande. Myne ‘Bonner brokken uit Otfried,’ die my tot aenbevelingsbrieven hadden kunnen verstrekken, waren eerst even verschenen. Gelyk een ryzende scholier, met langen haire, den duitschen rok, den knuppel in der hand en een licht ranselken op den rug, zonder paspoort en haest zonder geld, toog ik op eenen mooien lentedag over de hollandsche grenze. Myn beetjen hollandsch, dat ik moeizaem uit boeken geleerd had, kwam my ter dege te pas: ik wist menige richting en de billikste wyze van reizen uit te vorschen. In Utrecht wierd ik door de plaetselike duitsche studenten vriendelik opgenomen. Ik verbleef er eenige dagen en vond hier de eerste gelegenheid om myn eigenlik doel te vervolgen. Ik bezocht de boekery en eenige bekende geleerden. Helaes, deze eerste proeve viel juist niet aenmoedigend uit. Heer S. zag my verwonderd aen, toen ik hem van myn ontwerp sprak. Hy wist enkel daerop te antwoorden: ‘Maer men heeft in onzen lande niet de gewoonte van eene letterkundige reize te doen.’

- Terwyl hy nu, ofschoon leeraer der hollandsche letterkunde, in den loop des gespreks dra toonde, dat hy van 't oud nederlandsch bitter weinig kende, zoo was ik ook dra over het zonderlinge onthael getroost. Reeds des anderendaegs stapte ik wel gemoed naer Leiden. Hier hoopte ik den zetel der hollandsche leerbegeerte, een woelig veelzydig wetenschappelik leven en allerhande litterarische hulpmiddelen te vinden. En ik had my niet bedrogen.

Ik maekte seffens eenige bezoeken en werd telkens vriendelikst opgenomen. Bezonder deelnemend bewees zich de jonge Tydeman: Door zyne tusschenkomst wierd ik dra met de voornaemste mannen der wetenschap en met de letterstichtingen nader bekend. Van verscheidene kanten uitte men den wensch, dat ik tot eenen langeren oponthoude besluiten zoude. Intusschen waren echter myne middels uit: De olifant (hôtel), waer ik zeer deftig en hongerig huisde, had den kleinen rest myns baerschaps verzwolgen. Ik bekende het openhartig. Toen zeide een arts, Dr. Salomon, van geboorte een Duitscher: Nu, is het verder

niets! Komt ten mynent! blyft er zoo lang als het u bevalt! - Ik was dermate verrast, dat ik nauweliks iets er tegen waegde te zeggen. De geleerde vrienden des dokters noopten my het uiterst vriendelike aenbod aentenemen. Den heelen zomer door tot in den laten herfst leefde ik nu in de aengenaemste betrekkingen. De boekery der maetschappy van nederlandsche letterkunde, die der universiteit en veler geleerden, kortom, alle letterschatten Leidens stonden te myner beschikking en ik zocht mynen tyd wel te besteden. Zoo als in wetenschappelike werd dra ook in menige andere betrekking myn oponthoud my zeer nuttig. In vriendschappeliken verkeere met de beschaefdsche familien in Leiden, leerde ik de spraek, de zeden en gebruiken des lands kennen en nog menig ander punt, dat ons boeken juist niet onderwyzen. Zeer belangryk was voor my de kennismaking met Bilderdyk, toenmaels Hollands geprezenste dichter. Hy was oud, dikwyls ziekelik, ging door voor eenen knorrigen en wonderliken man en was weinig toeganglyk. Ik behoorde nogtans tot de weinigen, die steeds vryen toegang tot hem hadden. Ik kon er eenigzins fier op zyn, te meer daer ik een Duitscher was, en hy al het duitsche on alle Duitschers hartelyk haette. Eens had hy van my sprekende tot eenen zyner verwanten gezeid: ‘ofschoon hy een mof is, mag ik hem toch wel verdragen.’ En dit bewees hy ook by elker gelegenheid, waer wy ons op den velde der oude germaensche spraken en literaturen ontmoetteden. Zyne liefde tot de oud nederlandsche poëzie had echter heuren grond eerder in de oude tael, voor zoo verre daerdoor het tegenwoordige Hollandsch opgehelderd en verrykt wordt. Zoo aenschouwde hy dan ook de oude volksliederen enkel als spraekdenkmalen, beginsels der poëzie, poëtische curiositeiten en zyne voorliefde voor alles wat hollandsch hiet, verhinderde hem my zulks te belyden. Dat bemerkte ik in verschillende oogenblikken, en vreesde deshalve zeer, myne gedachten over poëzie te ontwikkelen en daerdoor myne voorliefde voor het volkslied te doen gelden. En toch streefde ik zeer yverig om overal liefde en deelneming voor ieder oorspronglik germaensch grondbeginsel, en zoo ook in de poëzy onzer verwante naburen op te wekken. Mocht ik echter by eenen veel omvattenden manne gelyk Bilderdyk niets voor deze myne strekking verwachten, zulks was nog meer 't gevat by die andere mannen, die niet eens een sprakelyk of litterarhistorisch belang in 't volkslied stelden. Ik zocht heen en weêr op het eigendomlike en voortreffelike der volkspoëzie de aendacht te trekken, maer te vergeefs, niemand won een ander, een

beter inzicht. De eenen hielden de goedgekeurde lieders der invloedryke maetschappy Tot nut van 't algemeen voor volksliederen, de anderen verwarden gelyk voorheen volkslieders en gemeene straetdeuntjens, die Holland inderdaed in overvloede bezit. Wanneer ik hun dan duitsche volksliederen voorzong en ze gansch opgetogen daerby zag, dan dacht ik hen bekeerd, maer het was niet zoo. Eens werd ik in een groot gezelschap jonger, hupscher meisjens verzocht, iets te zingen. Ik zong duitsche lieders en elk was verheugd. Maer zoodra ik het lieve oudnederlandsche lied: Het waren twee coningheskinder, aenhief, ontstond er een algemeen gelach. Ik hield op, maer zeide zoo goed ik kon op hollandsch: ik verwachtte persoonlik geene toegevendheid van de schoone jufvrouwen, maer ik docht, dat zy heur eigen Vaderland en zyn schooner poëtisch verleden meer eerbiedigden. Voor dien keer zong ik niet verder.

Een minnaer vindt dikwyls zyne geliefde des te schooner en voortreffeliker, hoe meer heure waerdy van anderen bevochten en vernederd wordt, zoo ging het my ook. Met meerdere liefde hield ik my sints dien met het nederlandsche volkslied bezig, ik wroette in boekkeryen en boekwinkels en maekte menigen hupschen vond.

Zoo drong ik diep in in de spraek en den geest des ouden volkslieds, en ik kreeg om zoo te zeggen van zelf lust, dergelyke liederen te dichten. Het geschiedde aldus. Myn eerste lied was een afscheidslied, met betrekking op eene lieve vriendin, die ik nu welhaest verlaten en nooit weder zien zoude. Ik bracht het lied tot Bilderdyk en vroeg hem, of het nog wel tot de XVe eeuw behoorde. Hy dacht, dat het nog ouder zyn kon! Ik ging vernoegd naer huis terug. Kort daerna ontstond een tweede lied; eene oudfransche romance had er my toe bewogen. Conrad Schwenk, dien ik in Bonn kennen leerde, had ze my in afschrift medegedeeld. Hy wist my daerover geene andere byzonderheid te zeggen, dan dat hy het afschrift der goedheid eener dame verschuldigd was, aen wie hy het weder ter hand moest terugstellen. Ik gaf het hem korts voor myner afreize terug, zonder afschrift voor my genomen te hebben. Ik kan juist niet zeggen in welke verhouding myn lied tot dat fransche staet, maer ik weet wel, dat het geene vertaling is; want toen ik het dichtte, was het originael sints lang buiten myne handen. Tien jaer later, toen ik myne verzameling hollandscher volksliederen uitgeven wilde, vond ik onder myne papieren ook die beide liederen. Ik nam ze mede op, niet met het doel om iemand er mede te bedriegen, maer om te toonen, dat

het thans nog mogelik is in den ouden geest voort te dichten; tevens koesterde ik de hoop, dat ook anderen my daerin volgen zouden, om aldus, met het volkslied te doen herleven, eene volksdomlikere en tevens betere richting in de nieuwhollandsche poëzie te banen. Om myne lieders niet met de oorspronglik oude te vermengen had ik ze op 't einde onder No 22 en 23 (z. Horae belg. II. 155-158) geplaetst en met de volgende woorden vergezeld: Dit en het volgende lied zyn in Holland ontstaen. Ik behoud my voor by gelegenheid verder er over te spreken.’ Maer die gelegenheid deed zich niet op. Myne verzameling die 1833 als Pars II der Horoe belgicoe verscheen, vond zulke deelneming niet, dat er eene tweede uitgave noodig wierd. By myne groote verwydering van Holland hielden allengs myne betrekkingen met dezen lande op, en ik vernam niet eens, hoe myne verzameling opgenomen wierd. Ik achtte het alzoo niet eens der moeite waerd de beloofde opheldering te geven. Weldra moest ik het nu beleven, dat myne beide lieders voor oude volkslieders doorgingen. In den jare 1838 verschenen van Jonc Gherrit eene vertaling met melodie (waerschynlik uit de souterliedekens Ѱ 147) als ‘oudnederlandsch’ in de ‘Duitsche volksliederen met hunne originael-wyzen van A. Kretzschmer.’ 1. Deel (Berlyn 18401). No 20. Dan volgde eene tweede vertaling in Talvj (d.i. Therese Adolphine Louise von Jacob, vr. Robinson): ‘Proeve eener historische grondschetse van volksliederen germaenscher natiën.’ (Lpz. 1840). Bl. 460, met eener vertalinge des afscheidlieds, bl. 462, met de bemerking: ‘wy geven hier eenige stukken, welker ontstaen in Holland zelf onloochenbaer is. Wy nemen dit van de beide eerste liederen op Hoffmann's autoriteit aen’2. - Maer ik moest nog meer beleven. J.F. Willems nam beide in zyne ‘oude vlaemsche Liederen’ (Gent 1848) onder No 78 en 97 op. By jonc Gherrit stipt Snellaert, Willems opvolger, aen3, bl. 177:’ volgens H.v.F. is dit overoude schoone lied nog onder

het volk in de provincie Holland bekend ‘en bl. 235 wyst hy zelfs als bronne des afscheidlieds: ‘Jan Roulan's Liedekens-boeck, Antwerpen 1544.’ En dat was toch gewis myne schuld niet!

De oudnederlandsche Poëzie heb ik alzoo om twee liederen armer gemaekt, daerentegen verrykte ik de litteratuergeschiedenis met eene ontdekking. Daer ik nu nog alles by tyde opgehelderd heb,1 gevoel ik my weêr gansch gerust gesteld. Ik mag overigens niet loochenen, dat my deze eerste proeve, oudnederlandsch te dichten, vry stout gemaekt heeft, ja, zoo stout, dat ik nogmalige proeven gewaegd heb. Ik eisch voor deze geheel nieuwe en nooitgehoorde dichterlyke werkzaemheid geene verdere rechtvaerdiging noch goedkeuring; myne zelfvoldoening aen de bewerking is my genoeg en zal my rechtvaerdigen. En waerom zou een Hoogduitscher ook niet eenmael oudnederlandsche gedichten maken? Het is immers veel natuerliker, dan oudgrieksch of oudlatynsch te dichten. Wat heel andere vorm hadde de volkslitteratuer daer te lande aengenomen, indien de oudnederlandsche volsdommelike poëzie als moeder en leidend grondbeginsel ware aenschouwd geworden, indien zy de poëtische geesten gewekt en verlevendigd hadde! De huidige Poëzie huldigt nog voortdurend de smaekrichting uit den tyden der fransche Lodewiken, zy heeft nog die vreemdaertige toesnede heurer vormen behouden, even als die prozaïsche aenschouwings- en die geleerde uitdrukkingswyze, en blyft deshalve aen het harte des volks even zoo vreemd, als het verledene aen het tegenwoordige, en soms even zoo onverstaenbaer, als het vreemde den Vaderlande is.

 

Neuwied 15 October 1851.

H.v.F.

 

Die voorrede is heel aerdig, niet waer! het boeksken is het niet minder, ten bewyze willen wy maer nummer I mededeelen.

Vlaenderen boven al.

 
Vlaenderen, dach en nacht
 
Denc ic aen u.
 
Waer ic ooc ben en vaer,
 
Ghi sijt mi altijd naer.
 
Vlaenderen, dach en nacht
 
Denc ic aen u.
 
 
 
Beemden en velden staen
 
Overal groen.
 
Schoon is ons land gheheel,
 
Schoon als een lust prieel.
 
Beemden en velden staen
 
Overal groen.
 
 
 
Overal vrolicheit
 
Overal lust.
 
Maechden van fier ghelaet,
 
Cnapen so vrom en draet.1
 
Overal vrolicheit,
 
Overal lust.
 
 
 
Vlaenderen, elders macht
 
Schoner wel sijn.
 
Herten so lief, so teer
 
Vind ic wel nerchens weer.
 
Vlaenderen, elders macht
 
Schoner wel sijn.
 
 
 
Vlaenderen, boven al
 
hebbic u lief:
 
Ghi minen lust, mijn smert
 
Ghi licht mi diep int hert.
 
Vlaenderen, boven al
 
hebbic u lief.
 
 
 
Vlaenderen, allen tijd
 
Blijf di mijn lief.
 
Neemt van mi hert en hant,
 
Neemt mine trouw te pant!
 
Vlaenderen, allen tijd
 
Blijf di mijn lief.

Is dit niet allernaïfst en natuerlik, weegt dat niet de geleerde uitdrukkingswyzen der modernen op? De ware poëzie heeft hare wieg by het volk, zy schommelt op den lande tusschen knoppen en bloemen, te midden van weiden en velden, zy heeft frissche lucht en vryen gang noodig.

Steedsche gemaektheid en hoofsche styvigheid, hoe ryk ook uitgedoscht, zullen by den volke geenen ingang vinden, althans niet als volkslied, en wy uiten nogmaels den wensch, dat de oude, ja, oudste deuntjens door onze tegenwoordige dichters bestudeerd worden, die dan welhaest het pad der alexandrynen vaerwel zeggen en tevens zullen inzien, dat eeuwige ïamben en trocheeën onze schoone tael regt tot haren ondergang leiden, hetgeen wy later eens duidelyk hoopen bloot te leggen.

Wy bevelen de voorliggende Loverkens van Hoffmann aen alle liefhebbers der schoone moedertael, zy zullen het ons dankweten, dat wy hen opmerkzaem maekten op de nederduitsche voortbrengsels van eenen Hoogduitscher.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums