Het Taelverbond. Jaargang 6

[p. 529]

Over de Groenlanders. Naer het Deensch van Hans Egede Saabye; Door C.J. Hansen.

I. Groenland's bevolking.

Men beweert dat de Yslanders reeds vroeg, omtrent het jaer 982, op de zuidkust van Groenland aenlandeden, en daer zy dit gewest nagenoeg schoon vonden, bezeilden zy het van dien tyd en zetteden er zich neêr. Van dag tot dag vergrootte de bevolking, daer er verscheidene Noordmannen zich by deze aensloten; zy vonden eene uitkomst door hunnen vlyt, ja, zy hadden zelfs waren ter uitvoering. Er ontstonden talryke gemeenten, kerken, kloosters en bisdommen. Het zuidelyke gedeelte vooral, bezat eene groote menigte dorpen en kerken, waervan heden ons nog de sporen overblyven. De inwooners beploegden de aerde, welke onderanderen hen de voortreffelykste boekweit zou opgeleverd hebben. De vette weiden voedden een groot aental runders en schapen, die hun niet alleen melk, boter en kaes in overvloed opbragten, doch wat meer is, van zulke goede hoedanigheid, dat zy op des konings tafel te Nidaws (Trondhjem) opgedischt werden. De bosschen wemelden van rendieren en hazen: en

[p. 530]

duizende visschen wriemelden in de talryke meren. Uit deze reden is het gansch natuerlyk, dat deze oostzyde des lands op korten tyd sterk bevolkt werd. Intusschentyd en zonder dat wy kunnen vermoeden wanneer noch waerom, was de vaert op dit schoon gedeelte des lands teenemael gestremd geworden, en hierdoor te gelykertyd alle betrekking tusschen de ingezetenen en de Moederlanders.

Later heeft men zich op nieuw met Groenland in beweging gesteld, maer Yslanders noch Noordmannen heeft men niet meer aengetroffen. Ten huidigen dage is de oostkust zoo dusdanig met dryfys afgesloten, dat het onmogelyk is, er in te zeilen, en op de zuid-westkust, heeft men niets dan wild en onkundig volk aengetroffen, dat zoowel in tael als in zeden en leerwyze gansch van zyne vroegere bewooners verschilt. Deze verhalen dat hunne voorvaders, welke zy schrellingen (skroellinger) noemen, op eenen zekeren dag al de noordsche vreemden overrompelden en vermoordden, eerst op de west- en later op de oostzyde.

Hoeverre dit verhael waer is of niet, kunnen wy niet bepalen. By de huidige westlyke Groenlanders zyn er voortdurend kerkelyke zendelingen gezonden geweest, van den tyd af toen de onsterfelyke Hans Egede hen in het jaer 1721 begon te doopen. Uit een dagboek dat een zoon van dezen Hans Egede Saabye, neef van den bovengemelden, gehouden heeft in de jaren van 1770 tot 1778, zyn de volgende bladzyden overgenomen.

II. Inborst en zeden.

Vryheid en gelykheid zyn het eigendom van allen. Geen veroorlooft zich eenigen schyn van beheersching over anderen. Elk man kan onafhankelyk doen en laten wat hem goed dunkt. Edoch wordt denzulken achting bewezen die ze verdient, dat is den vlugge en gelukkige: in hunne vergaderingen is zyn woord van

[p. 531]

groot gewigt, en niet zelden leggen zy zich eene vrywillige gehoorzaemheid op, doch zonder verder gevolg voor hem noch voor hen.

Begaefd met eene goede inborst en blooheid voor elkander, beperken zy onwillekeurig hunne vryheid in de grenzen der welvoegelykheid. Zonder gebieder, zonder wetten leven zy vreedzaem en gemeenzaem onder een. Geen twist ontstaet er over het myne en het uwe; geen wrok tegen hem die onvoorzigtigerwyze eene schade zou veroorzaekt hebben. Gene klaegt zichzelven aen; deze stelt hem gerust en voegt er by: Het beduidt niets.

De vrouwen werken, naeijen en onderhouden zich in oude vriendschap, terwyl de mannen des dags buiten zyn; en komen deze terug, dan verhalen zy hun geluk of ongeluk op de vangst. Zy spyzen zich met wat de dag opgebragt heeft of de voorraedkas vermag, en zyn tevreden zoo slechts de honger gestild is.

De inwooners eener zelfde hut zyn wederzyds gezellig en deelen hun vermogen onder elkanderen. Wanneer er byvoorbeeld een witvisch gevangen is, rigten zy een gastmael aen. Met haest wordt de visch in mooten gesneden en in den ketel geworpen. Men wordt tot het mael verzocht en welhaest is het huis met gasten opgepropt; zy eten, spreken en zyn vrolyk. Worden er nu twee, dry ja wel vier van deze dieren op éénen dag gevangen, toch moeten alle op, en men zal de noodige gasten trachten aentewerven. Op eenen zekeren avond was ik tegenwoordig by het vierde gastmael, en verwonderde my over den eetlust, waermede zy dit gerecht klaersponnen. Hoe is het mogelyk, vroeg ik, dat gy zoo veel op eens kunt eten? En gy eet, alsof gy nog hongerig waert. Wy kunnen veel eten en wy kunnen vasten, naer het valt, was het antwoord.

By zulk eene gelegenheid, ja zelfs daerna, als zy veel gevongen hebben, verzuimen zy geenzins de weduwen en vaderlooze kinderen medetedeelen dikwyls vóór dat zy zelve gegeten hebben. De armen, zeggen zy, hebben geen man, geen vader, geen die hen met zyne vangst kan verheugen. - Maer de Groenlanders zyn al te zorgeloos ten opzigte van het toekomende, en bereiden

[p. 532]

zich gevolgelyk voor op den slechten uitslag der vangst. Zy voorzien zich wel des zomers met eenige zakken droogen haring, en eenig gedroogd zeehondenvleesch; maer als het gebeurt dat de vangst eenen tyd lang mislukt en zy gedwongen zyn elken dag van dezen kleinen voorraed te leven, is deze welhaest opgebruikt, en de nood staet voor de deur. In hardere winters proeven zy dien min of meer; maer zy worden in het geheel niet omzigtiger, zy zien gedurig op een gelukkig toekomende, en handelen naer de woorden: elke dag heeft zyne plaeg.

Zy zyn gastvry jegens vreemdelingen, naer des lands gewoonte. De bezoeker blyft buiten tot men hem verzoekt binnen te treden. Zoohaest hy inkomt, toont de waerd hem zyne plaets aen, en verstaet hierdoor hem naer zyne verdiensten te behandelen. De vrouw verlangt zyne kleederen, om ze te laten droogen, en daerna, bedient zy hem; doch met het eerste gerecht eet hy niet meê, om niet hongerig te schynen. Men spreekt onder en na den maeltyd, tot het slaepuer. De huisgenoten leggen zich achtereenvolgend ter neêr, en eindelyk de vreemdeling: dit gebiedt de levenswyze by de Groenlanders. Doch de Europeërs nemen deze bescheidenheid niet in acht, en de Groenlanders nemen het uit dezen gronde niet euvel op. Wanneer ik, by voorbeeld, op myne reizen zuidwaerts, my moest overhalen om myn nachtkwartier by de heidenen te houden, zag ik hen reeds by myne aenkomst op den oever vergaderd.

Elke huisvader verzocht my, en hy van wiens welwillendheid ik gebruik maekte, rekende het zich tot eene eer. Welhaest wees hy my een kastjen ter zitplaets, belegd met een stuk zuiver beerenvel, en de vrouw ontlastte my van mynen pels. Niet lang daerna, kwamen my de meeste mannen bezoeken welke ik moest onderhouden met verhalen over het vaderland, den scheeps- en landbouw, het zaeijen, opgroeijen, maeijen van het koren en verder. Als ik eindelyk myn spyskistjen voor den dag haelde, zegde de waerd of de waerdin graeg: Het is jammer, Priester, dat gy onze spyze niet mededeelt, zyt gy niet een van ons?

Een stond daerna, onttrok ik my met graegte aen het bezoek en

[p. 533]

uitte dat ik slaperig was. Toen toonde my de waerd zyn eigen leger op de brits, en vroeg my verscheidene malen of ik tevreden was. Hier op antwoordde ik wel, ja! maer ofschoon erkentelyk voor de eer die my bewezen werd, kon ik toch niet nalaten het bed vry onzacht te vinden, trouwens, myn slaep was kort en myne ribben half gekraekt; want ik liet hen allen gelyk regt wedervaren. Myn spyskasken strekte my tot hoofdpeluw, myn korte pels tot overdeksel en de plankenbrits met zeehondenvel beslagen, zou den naem van onderdeksel moeten dragen. Doch ik gewendde er my aen, want men gewent zich aen zoo veel! en eindelyk sliep ik gansch rustig. Met de afreis gaf ik hun telkenmale eene kleine vereering van brood en tabak, hetwelk dezen goeden lieden zoo veel genoegen deed, dat zy my hunne gastvrye hut, ook andermael op de terugreis, aenboden.

Zy hebben eenen afkeer van diefstal, bezonderlyk tegenover hunne landgenoten. Daerom verbergen zy ook hunne schatten niet, maer zetten ze zonder luik noch slot niet alleen in hun huis, maer open en vry op het effen dak, en geen onbevoegde waegt het dezelve aenteroeren en bygevolg wegtedragen. Te voren waren zy nogtans niet al te nauwkeurig geacht, als zy de gelegenheid inzagen den Denen iets te ontrooven, doch thans is dit ook verdwenen, of het moest een van verafgedwaelde heiden zyn, ofschoon het geval zelve heden zelden geworden is.

III. Huisleven.

Ieder voorjaer omtrent Sinsen verlaten de Groenlanders hunne onreine en kwaedluchtende winterwooningen, om met hunne tenten rond te zwerven en kort daerna trekken zy zuidwaerts, deels om een groot slach van heilbot en haring te vangen, deels om met de zuidlanders tuischhandel te dryven.

Op St.-Michielsdag wenden zy zich terug, om hunne verlaten

[p. 534]

huizen weder bewoonbaer te maken, die in hun afzyn genoegzaem uitgelucht zyn, en trekken er weder in. De mannen bekommeren zich alleen met het nazien van het houtwerk, en bezorgen en vullen het gebrekkige aen. De vrouwen daerentegen moeten bybrengen, wat zy kunnen vervoeren, als steenen en aerde, wanneer een het jaer tevoren opgerigte wand zou ingestort zyn. Na dit alles vaerdig is, bekleeden zy de inwendige wanden met witte daertoe bereide en tesamengenaeide huiden, leggen de britsen, zetten de vensters in, bestaende uit tesamengenaeide witvischdarmen, voorzien het huis met lampen, ketels, kisten, tobben, enz. In het begin ziet er alles waerlyk ordelyk uit; doch de wanden worden kort daerna zoo vuil en de vloer door het dikwerf gestorte zeehondenbloed zoo vet, dat er de voeten aenkleven, zonder zelfs te spreken van den stank die hieruit ontstaet, dat zy de half ontvleeschde beenen en dergelyke gedurig onder de britsen werpen, waer deze lekkernyen, den ganschen winter door, liggen te stinken. Twee, dry, ja verscheidene huisgezinnen betrekken liefst het zelfde huis. Er is geene ruimte te veel; doch ieder weet volkomen wel, tot hoe verre zyne plaets zich uitstrekt. Allen leven in vriendschap en eendragt, ofschoon, gansch onafhankelyk van malkander, elk zyn zin doet. 's Morgens gaen de mannen op de vangst uit, in een kajak¹; des zomers en des winters in eene slede. Te voren drinken zy eenen slok water, vullen hunne doos met snuif en nemen eene pruim.

Aldus voorzien, blyven zy den ganschen dag buiten, zonder levensmiddelen en dikwyls in levensgevaer. Hy die eenen zeehond of na het jaergety eenen witvisch ontmoet, wordt door zyne wederhelft met blydschap verwelkomt, en met aller hulp wordt deze op land en naer huis gesleept. Fluks begint zy hem schoontemaken en hem te vermooten (in mooten snyden) en zonder afgewasschen te worden, werpt zy de stukken een voor een in den ketel, die reeds over de lamp hangt. De man die intusschentyd

1 Een kajak is een slach van boot die slechts voor één mensch geschikt is.

[p. 535]

de boot en het vuerroer, enz., elk op zyne plaets weggelegd heeft, rust vergenoegd uit tot het vleesch gaer is, en vertelt de byzonderheden der vangst.

Nogtans als men nog droogen haring in voorraed heeft, legt hy er eenigen op den grond vóór hem, met dewelken hy onder een slok water, de maeg opent. Is de vangst daerentegen ongelukkig geweest, en is er geen enkele drooge haring voorhanden, wat in den winter niet zelden voorvalt, zoo bekomt hy niets, en legt zich rustig op zyne brits, in hoop van eene betere vangst op den aenstaenden dag.

Gedurende den tyd dat de mannen op de vangst zyn, bevinden zich de vrouwen regt goed in hunne warme woonen, vooral als zy iets te eten hebben. Zy kouten, snyden en naeijen. Zy leggen het vel in het bloed te weeken, en als de haren los zyn, schrabben zy hen af.

Nauwelyks kon ik den stank uitstaen, welken deze bereiding veroorzaekt, wanneer ik eens toevallig tegenwoordig was: zy zelven weten er niets van. Daerop gaen zy de bewerking voort, en bleeken die in de zon die wit moeten worden en tot pelzen moeten dienen; daerentegen, verwen zy de andere geel of rood, die tot stoffen gebruikt moeten worden. De vellen welke zy tot winterkleederen willen bereiden, behouden het hair en vorderen geene verdere zuivering. De vrouwen zyn niets minder dan rein in hunne huisselyke bezigheden: het vleesch wordt in twee gesneden op den vloer. De ketels en vaten worden altyd gewasschen, als zy gebruikt worden; inmiddentyd lekken de honden het af; dit is alles. Kabiljauw en St-Pietersvisschen worden met ingewanden gekookt en gegeten.

Op eene zendelingsreis had ik in vele dagen niets warms genoten; ik bekwam op eenen zekeren avond een kleinen kabiljauw en bad de vrouw hem voor den naesten morgen te koken; zy deed dit heel gewillig; maer als zy hem met de ingewanden opdischte, ontging my gansch de lust en ik verontschuldigde my. Zy koken het vleesch en den visch even lang, waervan het gevolg is dat deze van de graten afvalt, terwyl geen half rauw is.

[p. 536]

Van gebraden vleesch kennen zy niets. Het is onwaer dat men gezegd heeft dat zy traen drinken. In tegendeel gebruiken zy dit als braekmiddel. In het overige is de traen rauw, wit en heel klaer, en heeft niets van den afkeerlyken reuk, welke den gebranden traen eigen is, dien zy daerom in het geheel niet verdragen, zelfs in hunne lampen niet.

IV. Eene reis naer Jakobshaven¹.

Myn bloed stroomde onregelmatig door myne aderen en ik besloot omtrent Kerstyd eene reis naer Jakobshaven, eene halve myl benoorden de Ysbaei (Isefjord) te ondernemen, om aldaer geaderlaten te worden. Het jaergetyde was zeer ongunstig: den 20ⁿ van wintermaend; de zee onstuimig, met den aenstaenden zonnestond; het ys gevaerlyk en de ysvelden zeer sprok, doordien de hooge zee, hen van den grond ligtte. Niettegenstaende dit alles, reisde ik; de noodwendigheid vervolgde my, en een Groenlander had my den vorigen dag berigt, dat de ysbaei kon gebruikt worden.

Wy hadden twee sleden. Eene halve myl van den optogt ging over de landvelden, en werd zonder ongeval afgelegd. Maer als wy een end op de baei waren, werd het ys zoo dun, dat wy verpligt waren de honden, op vier naer, aftespannen; en wy hadden dit niet eens ten uitvoer kunnen brengen (wy hadden anders wel kunnen terugkomen) zooniet eene vlakte oud ys, ons toegelaten had optehouden en aftespannen. Wy reisden verder. Een geweerscheut langs den regten kant, was open water; en langs den linken, zaten eenige Groenlanders met de voeten van het ys, om zeehonden te schieten; hooger op in de bogt kermde het ys. Eindelyk, na veel gevaer, bereikten wy gelukkig de overzyde.

1 Eene haven in Groenland in de baffinsche baei.

[p. 537]

De weg naer de kolonie ging over een tamelyk hoog veld: wy bestegen het en zagen achterwaerts; er was geen ys meer te zien, waer wy even gekeerd hadden. Wy dankten God voor onze redding en voeren verder.

Des avonds om 8 ure, bereikten wy de kolonie, net als de koopman en de priester aen tafel gezeten waren. Zy hadden wel een gerucht gehoord van vooruitgezonden honden, maer zy hielden het voor onmogelyk dat een Europeaen zich met dit jaergetyde over de bogt zou gewaegd hebben, en bekommerden er zich niet verder over. Ik kwam in, en ziende dat men my niet herkende, zoo vlyde ik my op eene bank naest de deur neêr, en zweeg. Men sprak juist van my. Toen wendde de koopman zich tot my, dien hy aenzag voor een Groenlander, en vroeg my deelnemend, of ik in den dag niets gehoord had van den priester in Klaushaven¹? - ‘Ik heb hem gezien,’ antwoordde ik. - ‘Gezien? dat is niet waer!’ sprak hy. - ‘Ja, het is zoo!’ zegde ik, en ging door. - Nu kenden zy my, en waren zeer verwonderd over myne komst, op zulk een tyd; maer daerby verheugd, toen zy my levend zagen. Nu moest ik verhalen en nog verhalen. Onder anderen zegde ik: - ‘Myne reize had ten doel my morgen te doen aderlaten.’ - ‘Heel graeg,- antwoordde de koopman, - als de nood daer is; doch wy genaken den zonnestand, en deze dagen worden voor ongunstig aenzien.’

De dag kwam en ging voorby zonder besluit; de naeste dag eveneens, maer of het nu de verandering van oponthoud, gezelschap of samenspraken was, of wat het ook ware, genoeg, myn brein werd helderer en myn bloed rustiger, en daer men het my aenried, stelde ik de aderlating uit, waervoor ik met zulk dreigend gevaer was overgekomen. Nu zou ik weder terugkeeren, de heilige dagen op handen zynde; maer hoe?

Geen Deen waegde het met dit jaergetyde met een vaertuig

1 Klaushaven of Klaushavn, eene handelplaets in Groenland.

[p. 538]

op de ysbaei te gaen, slechts de Groenlander waegt zich in zynen kajak; en in de bogt en tusschen de velden was het hoogst gevaerlyk, alhoewel het ys, naer de berekening, nog eene halve myl hooger op dan daer, bruikbaer was, waer ik op mynen togt daerheen gekeerd was.

Ik besloot in tusschentyd de terugreis, ondanks de opwerpingen myner vrienden, ondanks de voorkoming myner goede echtgenote, die eenen kajak naer my afgestuerd had alsook de bede, slechts te blyven waer ik was, daer de oude koster den godsdienst voor de Groenlanders zou verzorgen, en eene gedrukte preek zou voorlezen, voor de twee Denen die daer waren; zoo dat niets zou verzuimd worden.

Vroegtydig, op den 23 december, begaf ik my op weg. De vrienden volgden my eene wyl; doch daer de weg moeijelyk werd en zy door langer uitgeleide my zouden ophouden, namen wy afscheid, en zy keerden terug. Na groote afmatting en ontelbare gevaren kwamen wy tot een ysveld, dat op zyn hoogste van omtrent twee vamen open water was omsingeld. Over dit water konden wy niet komen, en anderzins was het ook niet mogelyk. Wy moesten dan besluiten over het veld te klauteren, dat niet hoog was, en daerby niet sprok uitzag. Het was eene hoogst waegvolle onderneming. Wy kwamen er nogtans gelukkig over, en lokten me onze zwemmende honden naer ons toe. Maer wy stonden nog niet op vast land, en waren niet gansch over de bogt geraekt of het ys was allerwegen gebroken; wy konden het land niet naderen, en het zag er uit als of wy moesten blyven waer wy waren. Een paer uren gingen voorby, en wy zetteden ons schaelgetrap steeds voort, nu voor- dan achteruit; eindelyk vonden wy in eene kleine baei, eene schol ys landvast, over welke wy ons spoededen en op het land slopen.

Maer myne Groenlanders waren nooit zoo hoogop in het land geweest. Zy kenden noch velden noch dalen; slechts dit wisten zy, dat wy zuidwestwaerts reizen moesten, om zoo haest mogelyk ons heim te bereiken. De avond was nu op handen, en met den avond de duisternis; wy konden niet weten, welken langen weg wy afgelegd hadden.

[p. 539]

Wat het ook zy, wy waren van de ysbaei verlost, en keerden goedsmoeds verder. Maer na omtrent eene myl gekeerd te zyn, overkwam ons het ongeluk, dat de eene slede in het afdalen van eene schol, tegen eenen grooten steen aenstiet; de riem borst die de treklederen en de honden vasthield, en deze voeren voort, daer zy zich los voelden. Nu werd onze terugtogt moeijelyker; want wy moesten den Groenlander plaets by ons geven, en hem zyne slede aen de onze laten vastbinden. De losse honden kwamen lang voor ons te huis, en werden als naer gewoonte door hunne plaetselyke broeders met gehuil en geblaf welkom geheeten.

De Groenlanders kwamen daerom uit hunne huizen, en daer zy de honden erkenden, die nog nat waren en tot op het hoofd met ysspronkels bezaeid, dacht men in het algemeen dat wy omgekomen waren. In angstige verwachting en schier hopeloos, kwam myne vrouw zoo wel als de anderen voorgeloopen; want de honden hadden andermael geblafd en ons daermede aengemeld. Hare blydschap was onuitsprekelyk; maer op den ouden koster wiens zoon myn koetsier was, had deze plotselyke overgang tot de vreugde de uitwerking, dat zyn scheurbuik inviel en hem zoo vast aen den grond nagelde, dat hy van zyne plaets niet op kon komen. Ik ging tot hem, groette hem, en om hem te toonen dat wy niet zoo zeer afgemat waren, dat wy niet vrolyk zyn konden, zegde ik: zyn wy geen rappe jongens? - Ja zoo rap, antwoordde hy, dat die toch eens zullen omkomen tot ons aller bedroefenis.