Het Taelverbond. Jaargang 6

[p. 522]

Eene toekomst voor de Vlaemsche genreschilders, door J. Bertou.

Het eigentlyke genre in de schilderkunst moet voor deze zyn, wat de zedenroman in de letterkunde is.

Indien wy haer zoo beschouwen, dan zal men zien welk een schoone, welk een nieuwe grond er in dit vak der schilderkunst nog te beploegen is. Nieuw zeg ik, om dat die grond tot hiertoe - en byzonder in ons land - nog niet of slechts oppervlakkig bewerkt is, en er zoo vele schatten van waerheid en schoonheden in zynen schoot bedolven liggen, waer men zelfs het bestaen niet schynt van te kennen.

Wel is waer, er hebben hier en daer eenigen gepoogd den wagen der kunst uit het oude spoor te rukken waerin hem de Ostades, de Brouwers en de Teniersen gezweept hadden, om hem eene andere wending te geven; maer hebben zy hem op de goede baen gericht? Zie daer de vraeg: op eenige uitzonderingen na, zeggen wy neen.... Ook de byval die deze poogingen gehad hebben was van korten duer, even als die poogingen zelve! Hoe komt dit? Om dat zy niet in den grond der waerheid ploegden: want waerheid zal immer schoon, immer goed, immer waerheid voortbrengen.

Zy hebben gedaen even als de akkerman die, willende de plek gronds ten nutte maken welke voorheen slechts onkruid voortbragt, haer enkel met schoone uitheemsche vruchten bezaeijen zou. -

[p. 523]

Op den eeersten oogslag zal dit mogelyk nog zoo ongerymd niet voorkomen; men zou zeggen kunnen: schoon zal toch immer schoon, en goed toch immer goed blyven? Ja, maer niet in den onbeperkten zin: want de vruchten die in hunnen natuerlyken grond schoon en goed, mogelyk beter en schooner dan andere zyn, kunnen slechts bastaerdvruchten op eenen anderen grond wezen. En de plant welke de meeste en de beste vruchten dragen zal, is wel diegene welke op den moedergrond gewassen is. Dus is de rede van den weinigen byval dier hervormers hier aen te wyten, dat zy het volk in plaets van hem eene natuerlyke waerheid, enkel den slechten afdruk eener aen hem vreemd zynde waerheid gegeven hebben.

Wy zullen voor als nu, slechts eene korte bespiegeling over Teniers en zyne school wagen; en de gebreken zelve die wy tegenkomen, zullen de middels die wy verlangen om ons doel te bereiken, dat is te zeggen de verheffing der vlaemsche genreschildering aenwyzen.

David Teniers was het, die om zoo te zeggen, de school der genreschildering in ons land gesticht heeft. Hy is de eerste geweest die de kunst in dit vak op eene hoogte heeft gesteld, welke zy voor heen nimmer beklommen had. Maer hy heeft dit slechts onder het stoffelyk opzicht gedaen.

Teniers blonk uit door de voortreffelyke uitvoering waermede hy ieder voorwerp der natuer wist natebootsen. Het zy dat hy landschap, huizen, menschen of zelfs dieren schilderde, alle zyne gewrogten dragen onfeilbaer het merkteeken van zyn geniael talent. Heeft hy nu dit groot talent gebruikt ten voordeele van den mensch, ten voordeele van zyn land, ten voordeele van de kunst zelve?

Wy vermeenen ieder dier dry vraegpunten met eene loochening te moeten beantwoorden.

Ten eerste: wat nut voor den mensch kunnen zyne werken stichten, daer zy zelden eene nuttige les bevatten; wat meer is: indien men er soms al gedachten in aentreft, zoo zyn zy niet van den aerd, om den mensch te verfynen; integendeel, zy schynen

[p. 524]

met voorliefde uit de laegte ontgraven te zyn, zonder nog eens het voordeel te hebben, door eene verhevene tegenoverstelling, op haren waren prys te kunnen geschat worden.

Dus het waerschynelyk beste uitwerksel dat zy onder dit opzicht hebben kunnen is dit, van geene hoegenaemde uitwerking te doen!

Het tweede vraegpunt is dit namelyk: welk voordeel hebben zyne werken den lande gedaen?

Eenieder moet gereedelyk toestemmen, dat zy verre van voordeel, integendeel onder het zedelyk opzicht niets dan nadeel veroorzaekt hebben.

Inderdaed, indien Teniers een vreemdeling geweest ware, die zich voorgesteld had, ons volk en zyne zeden verfoeilyk en belachelyk doen voortekomen, waerlyk, zoo kon hy niet beter zyn doel bereikt hebben!

En men zal bekennen dat, toen Lodewyk XIV, op het zien van eenige der werken van David Teniers, zegde: ‘Otez-moi ces magots!’ dat hy toen - schoon een Franschman - niet teenemael ongelyk had. Wat meer is, de slechte indruk welke zyne werken by den vreemde voor ons land gelaten hebben, is tot heden toe nog zoo sterk, dat zy - en de Franschen byzonder - elken Vlaming eenen zatlap van Teniers wanen!

Nogtans heeft Teniers dit punt uit de zeden zyner eeuw gewis met min of meer waerheid voorgesteld, maer heeft hy goed gedaen van enkel en juist dit blad uit de geschiedenis der zeden onzer voorouders der nakomelingschap overteleveren? Waer blyven dan al die schatten van poëzy in zoo ruime maten over geheel het landleven verspreid?... Of hebben die duizend stemmen die daer het gevoel zoo veel schoons verhalen, zich nimmer aen de ziel des grooten schilders geopenbaerd?....

Indien wy thans het derde vraegpunt aenraken, dit is, welk nut Teniers voor de kunst gesticht heeft, zoo moeten wy met spyt bekennen dat hy onder dit opzicht zelf maer half zyn doel heeft getroffen.

Immers de schoonste eigenschappen der kunst in 't algemeen en der schilderkunst in 't byzonder, zyn wel de kiesheid der

[p. 525]

uitdrukking, de schoonheid en de verhevenheid van de vorm; eigentlyke tael des schilders, en echter hoedanigheden waerin David Teniers weinig uitblonk! Nogtans zult ge zeggen; Teniers moest wel groot zyn vermits zyn naem heden nog op eene hoogte staet, welke slechts weinige kunstenaren bereikt hebben?

Inderdaed Teniers was een groot schilder en zyn naem is onsterfelyk, omdat hetgeen hy verbeelden wilde, schilderachtig en met waerheid verbeeld is: in de letterkunde even als in de schilderkunst zyn het ware en het schilderachtige hoedanigheden, die den naem van hem die ze bezit immer onfeilbaer en onsterfelyk maken zullen.

Ja, Teniers was groot! iedereen zal dit bekennen, even als iedereen bekennen zal dat de uitgestrekte eik tot een magtigen hefboom zou kunnen dienen; maer wanneer die eik op de plaets waer hy afgehakt is, blyft liggen, mist hy onfeilbaer zyn doel, en zal gewis verrotten!

Zoo is het ook met het talent van Teniers; iedereen komt bestatigen dat het groot en uitgestrekt is: maer dit doet ons te meer betreuren dat die schoone eik daer nutteloos ligt, wyl hy een magtiger hefboom zyn kon.

Er bestaet nog een vooroordeel welk zegt dat het onmogelyk is terzelver tyd de schoone kleur der vlaemsche school met de meer dichterlyke gedachten der vreemden te vereenigen. Dit is even zoo slim alsof men beweeren zou, dat iemand die het gebruik der spraek bezit, zich echter beter door teekens met de vingeren uitdrukken zal!!

De volmaekste tael zal toch wel het beste middel tot het uitdrukken zyner gedachten zyn?

De kleur is de tael des schilders, en de vlaemsche kleur is de schoonste der wereld.

Dat de vlaemsche schilder zyne tael dan tot het uitdrukken van edele vlaemsche denkbeelden gebruike, en zyne werken zullen de schoonste der wereld zyn.