|
| |
| |
| |
Rykmoed van Adocht.
Naer het Deensch van Oehlenschlaeger, door Lodewyk Piré.
In Keulen leefde, omtrent het jaer 1571, een ryke borgemeester, wiens gemalin Rykmoed, na twee jaren liefderyke verbinding, ziek wierd en stierf. De voornaemste kerk der stad was de Domkerk, een der schoonste gebouwen in gansch Duitschland, ofschoon het nog niet voleindigd is, gelyk de bouwmeester het geteekend had; slechts de koor is gewelfd. In die kerk wierd Rykmoed begraven, en, daer men in dien tyd meer gevoel voor pracht en smaek had, was het natuerlik dat zy gelyk eene bruid gekleek wierd in bonte zyde, een bloemenkrans op het hoofd en kostbare ringen aen de vingers. Zoo wierd zy gesmukt, in eene glazen kist, in een klein kapelleken onder den koor, by heure voorvaderen geplaetst. Men had haer niet ingebalzemd: 't keldertje was vol, toen Rykmoed er gelegen wierd en men had besloten, dat niemand er meer by zoude gelegd worden. Zy lag nu daer, gelyk men haer van 't bed genomen had, maer gesmukt met wonderliken glans.
De brave Adocht, heur echtgenoot, had zyne gemalin met langzame stappen tot heure laetste wooning gevolgd. De groote klok in den toren had reeds haer verheven grafgezang aen de gansche stad laten hooren. De vrome monikken hadden met zang en serpenten, licht en wierook, de zielmis uit de pergamentboeken gezongen. Nu
| |
| |
lag Rykmoed daer bleek en uitgestrekt in den doodenkelder. Het groot uerwerk, dat men maer eenmael 's jaers optrekt, en dat den dag des jaers en den sterrenloop wyst, was het eenige beweeglik ding onder dit groote gewelf; dat eentoonig tik-tak klonk alleen over de stille graven en de oude heiligenbeelden.
Het was op eenen stormigen novemberavond dat Pieter Bolt, doodenbegraver van St-Pieters kerk terug naer huis ging, na die prachtige begrafenis. Hy was al dry jaren getrouwd en een jaer na 't huwelyk had zyne vrouw hem eene dochter geschonken; nu was zy weder in goede hoop.
Met droeven harte ging hy terug van de kerk naer zyne stille wooning, die koud en vochtig by den stroom lag en die in den herfst den wind van de eerste hand had. Hy wilde by zyne vrouw gaen, maer de kleine Maria, die alleen in de eerste kamer op een skabelleken zat, sprong hem tegen en zeide:
- Vader, ga niet binnen, de ooijevaer heeft eenen broeder aen Maria gebragt en moeder ligt ziek in haer bed. Kort daerop kwam zyne zwagerin tot hem uit, en bragt hem eenen nieuwgeborenen vetten jongen. Zyne vrouw bevond zich niet wel en er wierden noodwendige onkosten vereischt, die zyn vermogen verre te boven gingen.
In dezen nood liep hy tot Izack den jood, die hem, in slechte tyden, al kleine sommen tegen zwaer pand geleend had. Maer hy had niets meer te verpanden en hy grondde zyne hope op Izacks medelyden en dat was eene slechte ankerplaets. Angstiglik klopte hy aen de deur des woekeraers. Izack hoorde zyne heftige, met tranen onderbrokene bede, met geduld aen. Als zy uitgesproken was, antwoordde hy bedaerd, dat hy niets kost leenen op een nieuwgeboren kind, en dat tranen en zuchten een slecht pand waren, waerop een ordelik man zich niet kan vertrouwen. Met dood en wanhope in 't hart keerde Pieter terug. By de ryke prelaten, was hy dikwils geweest; zy hadden hem met onbeduidende aelmoezen afgespyst, en nu durfde hy daer niet meer henen gaen. Het was duistere nacht; de eerste sneeuw viel met yskoude vlokken over de Domplaets. In deze duizeling, gansch in zyn ongeluk verzonken, verfeilde hy den weg over de markt, dien hy zoo dik- | |
| |
wils gegaen was, en eer hy er iets van wist, stond hy op de trappen der kerk. De klok sloeg drie kwartier voor twaelf. Plotselik schoot eene gedachte gelyk een bliksem door zyn hoofd. Hy zag zyne kleine Maria met heure pop, zyne zieke vrouw en het nieuwgeboren kind op heure uitgeteerde borst liggend. Dan zag hy de doode Rykmoed in heure glaskist, met al heure diamanten aen de vingers. - Wat doet gy daermeê? Een heerlik pand voor Izack! Is het dan eene zonde, dooden te berooven, om aen levenden te geven? - In deze gedachte liep hy naer huis en na dat hy honderdmael op den weg, zoo en zoo besloten had, bragt hem de vertwyfelde glimlach zyner vrouw tot een besluit. Hy stak zyne blindlandteerne aen, stak de groote sleutels in zynen zak en ging weg. Onderwegs scheen hem, alsof de aerde onder hem wankelde. Maer het gedacht, dat het te huis nog slechter ging, gaf hem moed. Hy troostte zich met het slecht weêr dat de straten leêg hield, zoo dat niemand hem kost beloeren. Op den trap hield hy een oogenblik stil; daerop
nam hy weêr moed, zettede den sleutel in het oude slot, draeide om, gelyk gewente, en nu was hy alleen in de kerk, nadat hy de deur wel gesloten had. Met welke benauwdheid ging hy door dit wyde kerkgewelf! Hy beefde zoo sterk met het licht in zyne hand, dat hy op elk oogenblik vreesde dat het uit zoude gaen. Het scheen hem, alsof de Cherubyn hem by zynen rok terug houden wilden.
- Gy moet uwe vrees temmen, dat zyn altemael inbeeldingen, het is het bloed dat u bedriegt. Honderdmael zyt gy 's nachts hier gekomen, en er is u nimmer iets voorgevallen.
Al dat zeide hy tot zichzelven, maer dat maekte hem niet moediger. Iedermael, als hy met het licht voor een altaertafel voorby ging, scheen het hem alsof de beelden hem dreigende gebaerden maekten. Een dier beelden stelde Petrus'kruisiging voor. Met het hoofd naer de aerde toe en met de voeten omhoog naer den hemel hing de heilige op zyn kruis. Zyn zilvergrauwe hair veegde het stof. Op dit oogenblik geloofde Bolt de sekondenslagen der horlogie sterker te hooren. Hy trok achteruit. God, dacht hy, wat ben ik toch voor een zonder! De heilige Petrus stierf zoo ootmoedig voor Jesus,
| |
| |
en ik verrade hem. - Tevens kraeide de middernachthaen en nu dacht Bolt dat Petrus zynen meester driemael verloochende, eer de haen gekraeid had. Hy was toch ook een mensch, en hy had geene Johanna, nog Maria, nog nieuwgeboren kind te verzorgen. Die gedachten gaven hem weder moed. Hy ging koen het hoogaltaer voorby, deed den koor open, klom de trappen af, ging door den smallen keldergang vol graven op beide zyden, opende Rykmoeds kapelle en nu stond hy recht voor hare kist.
Daer lag zy bleek en geel. Hy geloofde reeds eenen lykgeur in den kelder te rieken. Aen heure vingeren blonken de diamanten geheimnisvol by den zwakken lichtschyn.
Hy wilde het deksel openen maer hy sprong terug. Het scheen hem alsof de doode van gezicht veranderde.
Hadde ik tyd, peinsde hy, ik brake liever de andere kisten open; de tyd heeft al wat menschelik is, van deze momiën gevaegd: men brengt somtyds momiën uit Egypte. De lange tyd heeft der dooden recht en der lyken eerweerdigheid verdelgd. Maer deze hier zyn christenen. De Egyptenaren hielden zelven hunne graven in groote eer; het is een vremd nageslacht, een vyandig volk dat ze open doet en plundert.
De angst langer daer te blyven gaf hem moed. Rykmoeds kist scheen hem het gemakkelikste te openen. Hy wilde die met een yzer breken, maer dat ging niet zoo ligt. De glazen waren van binnen met staelbanden voorzien; hy moest van buiten het hout splyten. Terwyl het hout kraekte, liep hem het koude zweet over het aengezicht: dat geluid scheen hem nog meer te beduiden, dat hy een kerkroover was. Al wat rond hem stond maekte hem verveerd en hy hadde zonder twyfel alles laten staen, indien plotselik het slot niet opgesprongen was, by het drukken op eene vys. Snel zag hy achter zich om te zien of niemand hem bespiedde. Daer hy niets zag, viel hy op zyne kniën, voegde de handen te zamen en bad:
- Heilige doode, vergeef my, die pracht is u onnoodig, maer een van die steenen zoude eene arme familie gelukkig doen leven!
Het scheen hem dat de doode by deze woorden milder uitzag.
| |
| |
Kloekmoedig greep hy heure hand om den ring er aftetrekken.
Wat schildert u zynen schrik, als hy voelde dat het lyk hem met vochtige vingeren de hand drukte.
Met eenen gil rukte hy zich los, zonder het licht meê te nemen: angst vindt den weg in de duisternis. Gelyk een haes liep hy door de kapellengang over den koor en hy ware zeker gelukkig uit de kerk geraekt indien hy niet in zynen schrik den zoogenaemden duivelsteen vergeten had, die in het midden der kerk staet en dien, volgens de sage, den duivel daer door het gewelf gesmeten heeft.
Tegen dien steen ging de ongelukkige Bolt vallen, toen de klok den twaelfden slag in den toren sloeg. Hy viel onbewust op den grond. Als hy van zyne onmacht terug kwam en zag dat niemand hem vervolgde, gaf de angst hem vleugels. Thans liep hy de kerk uit, over de markt tot de wooning des borgemeesters. Hy voelde alleen zyne zonde en zag geen ander middel, der dooden wraek te ontgaen, als door het bekennen zyner misdaed.
Hy klopte lang, voor dat men kwam. Al het volk van 't huis was in den eersten slaep, behalve de arme Adocht die op de rustbank zat, waer hy zoo dikwils met Rykmoed gezeten had. Haer beeld hing in de schaduwe aen den muer. Bedroefd zag hy het met de hand onder de kin aen. Bolts herhaeld geklop deed hem uit zynen droom ontwaken; hy ging heen, opende het venster en riep:
- Wie daer?
- Ach, mynheer de borgemeester, - was 't antwoord, - ik ben het.
- Wie, ik?
- Pieter Bolt, doodenbegraver in St-Pieters-kerk; ik heb u eene zaek van de hoogste gewichtigheid te openbaren, heer borgemeester.
Eene natuerlike gedachtenverbinding, Rykmoed, 't graf, de kerk waer zy lag, dreef Adocht naer beneden. Hy nam eene waskeers en ging zelf de deur aen Bolt openen.
- Wat hebt gy te zeggen? - vroeg hy.
Nauweliks was de deur toe, of Bolt viel aen de voeten van Adocht en bekende al wat hy gedaen had. De borgemeester hoorde
| |
| |
hem met groote verwondering aen. Zyn toorn was met medelyden gemengd. Hy beval aen Bolt de zaek te verzwygen, daer hy zich zelven in het grootste ongeluk storten zoude. Zelfs besloot hy seffens met Bolt naer de kerk te gaen, maer deze weigerde en riep:
- Gy moogt my voor het hooggericht brengen maer eene tweede misdaed begaen en den vrede der dooden stooren, neen!
Adocht brandde van begeerte daer heen te gaen; eene vonk van hope gloeide in zyn hart; op den anderen kant trof hem Bolts toestand. Al bevende vertelde die aen den borgemeester den staet zyner vrouw en zyne dringende armoede, met een zoo bleek gezicht en wanhopige oogen, dat hy zelf een spook van 't kerkhof scheen te zyn.
De borgemeester gaf hem eenige daelders om hem uit zynen nood te trekken en liet hem naer huis tot zyne zieke vrouw terugkeeren. Nu riep Adocht zynen ouden huisknecht.
- Vreest gy de dooden, Jan? - vroeg hy.
- Neen, beste heer borgemeester, - was 't antwoord, - zy zyn, ja minder gevaerlik dan de levenden.
- Durft gy wel, by voorbeeld, 's nachts, in St-Pieterskerk gaen?
- Indien het noodig ware, ja; uit nieuwsgierigheid, neen.
- Gelooft gy aen spooken?
- Ja, heer borgemeester.
- Zyt gy daervan verveerd?
- Neen, ik ben het niet, ik houd my aen onzen Heer en God en ik weet dat hy my bystaet, en hy is de sterkste.
- Wilt gy my naer de domkerk volgen, Jan? Ik heb een wonderliken droom gehad; het scheen my dat ik myne huisvrouw zag, die my van den toren over de markt riep.
- Nu wil ik wedden dat Pieter Bolt hier geweest is om u die luim in het hoofd te zetten. Deze begraver heeft op iederen oogenblik verschynsels.
- Ontsteek uw licht, Jan, zwyg en volg my; ik beveel het u.
- Als gy beveelt, moet ik gehoorzamen, mynheer borgemeester, want gy zyt myn heer en meester.
| |
| |
Nu ontstak Jan zyn licht zonder verder tegenspreken, en volgde zynen meester. Adocht ging met snelle stappen de kerk in; maer Jan die voor hem ging, hield hem met zyne bemerkingen op, zoodat zy zeer langzaem voort traden. Dicht by den ingang verlichtte hy de gulden staven boven de deur, waerby men telken jare eenen nieuwen voegt gedurende het leven des keurvorsten, opdat men wete, hoe lang hy geregeerd heeft.
- Dat is eene goede inrichting, heer borgemeester, men heeft maer die staven te tellen om te zien hoe lang de vrome heer keurvorst al over ons zondige menschen heerscht.
De schoone koperen en alabasteren graven moest hy ook verlichten, en vroeg aen den borgemeester de verklaring van eenige dier opschriften. Kortom hy gedroeg zich gelyk een vremdeling die deze gelegenheid waernam om de merkweerdigheden der kerk te zien, ofschoon hy zyne vier-en-zestig jaren in de stad Keulen doorbrachte en alle weken meermalen in de kerk ging. Adocht die wel wist dat voorstellingen niet hielpen, verdroeg met geduld de byzonderlikheid van zynen ouden huisvriend en antwoordde hem op alles zoo kort als mogelik. Zoo stillekens waren zy tot het hoog altaer geraekt. Maer plotselik stond Jan stil, en kost niet verder gaen.
- Spookt het? - riep Adocht.
- Alle goede engelen staen my by, - murmelde Jan, terwyl hy al bevende zynen roozenkrans nam.
- Wat krygt gy? - riep Adocht.
- Ziet gy niet wie daer zit, heer borgemeester?
- Waer?
- God, vergeef my, daer op 't altaer zit de genadige vrouw, in een langen, zwarten mantel, zy drinkt den wyn uit het kannetje!
Nu liet hy het licht op het verschynsel vallen en het was werkelik zoo. Bleek zat zy daer in eenen langen zwarten doek en droeg het zilveren kannetje aen heure lippen met een mageren doodenarm. Adocht zelf begost moed te verliezen.
- Rykmoed, - riep hy, - in Jesus naem, antwoord my, zyt gy het wel zelve, of is het uwe schaduwe?
| |
| |
- Helaes, - antwoordde eene zwakke stem, - ik ben het; gy hebt my levende begraven. Ik versmachtte, maer die druppel wyn heeft my versterkt. Klim op tot my, beminde man! Ik ben niet dood, maer zeer afgemat, en zorgt gy niet voor my, zoo sterf ik.
Adocht liep op het altaer toe en sloot zyne weêrgevonde vrouw in zyne armen.
Nadat Bolt gevlugt was, had Rykmoed, uit haren schyndood verwekt, eenige schrikkelike oogenblikken. Voor zy tot haer zelve weêr kwam, had zy het door Pieter op haer kist gelaten licht met hare beweging op den grond gesmeten, zoo dat het uitging. Zy deed hare oogen open en wist niet waer zy was; zy tastede om zich en voelde in plaets van warme lakens een dun zyden kleed; zy greep naer heur hoofd en vond het met goud en juweelen versierd. Nu wist zy nog niet wat zy peinzen moest. Het was donkere nacht. Al verder rondtastende, ontdekte zy, dat zy in eene enge kist lag. Op dit oogenblik scheidden de sneeuwwolken en de klare maen stond juist op het eenige venstertje van 't gewelf. Nu zag Rykmoed tot heuren schrik waer zy lag. Zy stond op en vervulde den kelder met heur geschreeuw. De verschrikkelike voorstelling, al levende begraven te zyn, van honger te sterven, hare laetste stonden tusschen yselike lyken door te brengen, stond voor haer. - De deur was toe; de verschrikte Bolt had ze achter zich toegeworpen. Zy wist niet dat men van den koor heur geschreeuw niet kost hooren; en 't venstertje was te hoog en op eene afgelegene plaets waer niemand kwam. 'T was waerschynlik, dat men binnen eenige jaren daer niet meer zoude komen. Gedurende dien tyd zoude zy versmachten. Rykmoed wrong heure handen, bestaerde de witte tinne doodkisten, de berookte muren, waerop zy met heure lange nagels heure droeve geschiedenis schryven zoude - de eenige verlichting en verstrooijing voor heuren gruweliken dood. Zy beefde van schrik en koude. In dien nood zag zy het zwarte laken, dat over de kist gelegd was, toen zy op de doodbaer lag. Zy rolde zich daerin; die warme deken gaf haer krachten. De maen scheen helder. In dien zwarten mantel, knielde zy voor 't venstertje en riep:
| |
| |
- Heilige Moeder! die daerboven op den altaer staet, ik kan in dit oogenblik voor uw gewyd beeld niet knielen. Maer uw aenzicht is zoet en stralend gelyk de maen. Ik stel my voor dat gy het zyt, die uit uwen hemel op my blikt! Heilige Maria, verlos my, red my!
Na dit gebed ging zy naer de deur en wendde hare laetste krachten aen om den grooten verroesten handgreep om te draeijen, Wie schildert hare vreugde, als zy bemerkte dat de deur open ging. Nu liep zy met snelle stappen weg, maer zy kost niet verder dan tot het hoog altaer. Zy voelde eene yskoude door hare zwakke beenen, en vreesde eene tweede onmacht. Gelukkig herinnerde zy zich, dat de priester het fleschken met wyn altyd achter den altaer zettede. Zy ging daerheen, deed het fleschken open, en vond er zoo veel wyn als zy behoofde om zich te versterken. Met meer aendacht en eerbied kost zeker niemand het heilige Sakrament genieten dan zy den wyn genoot. Zy voelde het leven in heure aderen terugkeeren.
Zoo vond haer de gemael. Maer een oogenblik beefde hy terug voor dat zonderlinge verschynsel, weldra echter vattede hy de geliefde en verwarmde ze in zyne armen.
Adocht bragt haer met de grootste voorzichtigheid naer huis. Dat was hem niet moeijelyk de ware oorzaek der verlossing zyner vrouw te verbergen. Hoe groot was zyne vreugd, toen de doktor hem 's anderendaegs verzekerde dat de gevaerlike krisis voorby was en dat hy niets meer te vreezen had voor Rykmoed. Het was hem niet mogelik tegen den armen Bolt kwaed te zyn, dien door zoo droeve oorzaken een misdadiger geworden was. Maer Bolt was een strenger rechter dan de borgemeester. Hy legde zyn klein ambt neder en wilde niet meer als doodenbegraver in de kerk gaen, nog minder durfde hy daer des avonds blyven. Rykmoed zorgde voor zyne vrouw en kinderen, Adocht voor hem. Zy werden beide peter en meter des nieuwgeborenen. Heilige gevoelens vervulden Rykmoeds borst, toen zy veertien dagen na hare verlossing dat glimlachend kind, by schoonen zonnenschyn, in heure armen ten doope hield; de orgel klonk, de stoelen waren met groene twynen en goudblâren versierd, en alle inwooners der stad
| |
| |
waren tegenwoordig. Dat gelukkige paer dankte de Voorzienigheid en besloot den kleinen jongen nooit te verlaten, wiens behoeftige geboorte alleen Rykmoed van eenen afschuweliken dood gered had.
Zoo werd een droeve lykfeest een vrolik doopfeest, met trommen en trompetten; en de ryke Adocht spaerde dezen dag zynen ouden Rhynwyn niet, maer hy deed hem in groote vaten op de markt brengen en al het volk kwam er op zyne gezondheid en op die zyner vrouw drinken.
|
|
Auteursrechtvrij