Het Taelverbond. Jaargang 6

[p. 153]

S^T-Lievens-Zotten. (1467).
Door Baron Julius de Saint-Genois.

I. De begankenis.

De zucht naer het waernemen van avonturen, naer het bestatigen van wonderlyke voorvallen, naer het ondernemen van verre togten is iets wat byzonder de middeleeuwen kenschetst. Op geen ander tydstip, in de geschiedenis der volken, vindt men dien karakteristieken stempel terug waervan men ligt de rede zou willen zoeken in dien oorlogsgeest die de feodaliteit bezielde, in die bewegingsdrift, in die woelkoorts waerby toen gansche geslachten als verteerden. In die nog onbeschaefde tyden had het christendom het algemeen vertrouwen aen bovennatuerlyke dingen zonderling uitgezet, welk vertrouwen dan ook niets anders was dan eene wyziging van het geloof, dat de verbeelding met de bloemen der poëzy had omkleed.

Zelden had het uitvoeren der kruistogten het voldoen van zelfszuchtige belangen ten doel. Wat toen de ievervolle en vurige menigte tot die uitwykingen naer Syrië en Palestina aendreef, was de godsdienst, en het verlangen niet zoo veel om weinig bezochte of ongekende streken te doorloopen, dan om de plaetsen

[p. 154]

te zien waer de Heiland zyn tydelyk leven had voltrokken. Doch by poozen slechts, ving men die moeijelyke overtogten aen, en in den tusschentyd ontbrak er den volke een middel om de brandende geestdrift zyner godsvrucht gestand te doen - dit middel vond het in het plegen van pelegrimaedjen, of bedevaerten. In Frankryk, Duitschland, Engeland, zelfs by ons werden er zoo een aental plaetsen befaemd om mirakelen die er werden uitgewerkt, of om heilige relikwiën die er mogten berusten.

In zekere jaergetyden stroomde daerhenen de ingetogen menigte die, om zoo te zeggen, haer geloof er kwam verlevendigen en er, in geld of goud, die geringe doch heilige giften offeren die overal trotsche domkerken in de lucht deden ryzen en het bouwen hielpen van die tempels en kapellen welke heden nog onze bewondering mededragen.

Velen bezochten die plaetsen om er troost te vinden voor hunne kwalen; anderen begaven er zich henen uit erkentenis om den hemel te bedanken over eene gelukkige genezing of ettelyke genoten weldaden. De bedevaert was een wyd beroemd godsdienstig feest, waertoe al de rangen der maetschappy werden uitgenoodigd. Arm en ryk, klein en groot, het haestte zich alles om er deel van te maken. De eenen vonden er versterking in; anderen, troost en lafenis; allen, geestdrift en zalige vreugd. Ook werd het bezoek dier gewyde plaetsen eene straf den pligtigen door regters opgelegd; want in die tyden was men nog van gevoelen dat eene kastyding door de godsdienst geheiligd niet weinig by kon brengen om de zedelyke verbetering van het menschdom te bewerken.

Zoo zond het geregt den misdadige, blootshoofd en barrevoets, naer St-Jacob in Galiciën, naer St-Gilles in Provinciën, naer O.-L.-V. van Roche-Madour, naer Riga, naer Regensburg en Lubeek om er de snoodste schelmstukken uitteboeten. De eenen werden veroordeeld om al bedelende, anderen, om zonder spreken den weg afteleggen naer St-Andreas in Schotland, naer Yorck, naer Venetiën, naer St-Sophia te Konstantinopelen; er waren zoo 180 verschillende boetplaetsen tot welker bezoek het magistraet van Gent eertyds de veroordeelden kon verpligten.

[p. 155]

Dikwils om een feit te boeten, of om eene genade te verkrygen, ondergingen de magtigste vorsten, bereidwillig, die godvruchtige reizen. Men kent in dien aerd, de bedewegen van Lodewyk IX naer Amboise. Karel-de-Stoute beloofde eens dat, indien hy den koning van Frankryk gelukkig mogt bestryden, hy, te voet van Brussel naer Bologne ter zee, eene pelgrimaedje zou afleggen aen O.-L.-V. Na het behalen van den zege, bleef de hertog zyn woord getrouw en kwytte zich van de reis. Processiesgewyze togen Albertus en Isabella naer Scherpenheuvel en, in deze laetste tyden, zag men insgelyks de keizerin Maria-Theresia, uit godsvrucht, de kerk van O.-L.-V. van Hal bezoeken. Die gewoonten van eenvoudig geloof liggen voorzeker weinig in de hedendaegsche zeden. Dan ook - om een veelvuldig misbruik te keer te gaen heeft de geestelyke overheid meermaels getracht hen te vernieuwen. Echter zyn zy by het volk niet in verval geraekt - en nog heden, voor het volk, en byzonder voor de buitenlieden is het ter beêvaert gaen een heilige pligt gebleven waervan men zich alle jaren stiptelyk kwyten zal.

Eertyds bestonden er in Belgie een aental plaetsen, aldus, op gestelde dagen, van de geloovigen bezocht.

Velen onder haer, zoo als Halle, Scherpenheuvel, Bon-Secours, Echternach, Bavichhove, Assebroeck, bleven by voorkeur, tot heden, het verzamelpunt der godvruchtige scharen. Een der aenzienlykste nog bestaende bedevaerten is die van St-Hermès te Ronsse. Wie deze bidplaets bezoekt, is gehouden een weg te doen van zeven mylengaens - die zich niet zelden rekt tot aen den Kerselareberg naby Audenaerde.

De adel, het magistraet, de grootste heeren, begaven zich dikwyls stoetsgewys ter dier plaetsen waer men 't zy eenen heilige, 't zy een wonderdadig beeld vereerde of waer het een of ander voorname kerkfeest werd gevierd, als was: eene befaemde processie, het jaerlyksch inwyden van een boom, een veld, of eene rivier. Zoo werden by voorbeeld de schepenen en de aenzienlykste burgers van Gent naer Doornyk afgevaerdigd om er met grooten luister een ryk geschenk aen O.-L.-V. te offeren, en er deel te maken van

[p. 156]

die buitengewoone processie welke onder den naem van Ommegank, by allen Vlaming bekend staet.

Van al de pelgrimaedjen, waer de Gentenaers in de middeleeuwen het meeste van hielden, werd er geen hooger geschat dan de processie van St-Lieven, die jaerlyks op het einde van juny plaets greep en door een aenzienlyken toeloop werd opgeluisterd. Die patroon stond by de Gentenaers in zulkdanige achting dat zy hem maer enkelyk met den naem van hunnen Heilige hadden bestempeld.

Men weet dat St-Lieven, apostel van die streek in Vlaenderen welke heden het land van Aelst beslaet, den 12 november 653 te Essche gemarteld en er in eene krocht of onderaerdsche kapel begraven werd die in de kerke van dit dorp, tot huidigen dage nog bestaet. De Noordmannen en de Denen die gansch België in vuer en vlam zetteden, sloegen echter geene hand aen het graf van de Schotsche zendeling. Slechts in 842 begon Diederik, bisschop van Kameryk, de overblyfsels van dien heiligen apostel te vereeren. Omtrent honderd vyftig jaer later kwam keizer Hendrik in Vlaenderen oorlogen en vestigde zyn kamp in den omtrek van Hauthem. Zyne woeste krygerbenden ontheiligden het graf des martelaers en misschien had dezes assche verstroeid geweest, indien, voor die ellendigen de straf hunnen gruwel niet hadde gevolgd. Om het vernieuwen van dergelyke snoodheid te voorkomen, besloot Erembold, abt van St-Bavo, die Hauthem in leen bezat, het lichaem van den heilige naer Gent te doen overvoeren.

Gevolgd van eene groote menigte, hadden de monikken, met die zorg gelast, zich naer de grafplaets begeven. Reeds zelfs hadden zy de doodkist opgeligt. Doch nauwelyks waren zy eenige stappen buiten de kerk getreden, of de doodkist kreeg eene zwaerte die hun belette nog een tred te doen. Getroffen van zulk een wonder, ontdeden zich de monikken een stond van hunnen last en beraemden daer wat hun deswegens te doen stond. Eindelyk dacht de abt een middel te hebben ontdekt; hy trad de baer nader, stak de hand ten hemel, en beloofde plegtig dat men jaerlyks St-Lieven, met groote hulde, naer Hauthem zou overvoeren, om er hem een nacht

[p. 157]

in zyne eerste begraefplaets te laten rusten. Nauwelyks was deze belofte uitgesproken of de doodkist ernam haer vorig gewigt en liet dus de monikken toe hun weg te vervoorderen. Zy rigtten zich naer Gent en trokken over de Schelde niet ver van Destelbergen. In de nabyheid der stad gekomen, zetteden zy het lichaem neder op een heuvel, heden bekend onder de benaming van Bergekruis. Uit de abtdy werden de overblyfsels der HH. Landoald, Landrade en Bavo ontboden, en met die relikwiën trad men den H. Lieven te gemoet om hem plegtig in te halen. Edoch na het overvoeren van St-Lievens assche werd er aen de belofte van Erembold niet meer gedacht, en het was slechts in 1039 dat men de praelkas waer de beenderen des heiligen in berustten naer Hauthem overgebragt. Verders werd die processie der zotten niet meer onderbroken. Die spotnaem van zot werd den pelgrims toegekend, daer deze zich, onderwege en te Hauthem zelf verlustigden in allerlye poetsen en ongerymdheden, alware dan ook, by reglement, alle ongeregeldheid met de bedevaert verboden.

St-Lievens beenderkas in 1165 slecht geworden zynde, schonk Gautier, bisschop van Doornik, den heilige er eene nieuwe.

Om die befaemde processie meer luister by te zetten, sluijerden zich van in den beginne, de pelgrims in maetschappyen byeen. Die doenwyze bragt twee broederschappen tot stand: het eene, samengesteld uit inwooners van de stad Gent en van den omtrek, noemde men het broederschap van binnen; het andere, wiens leden ingezetenen van Hauthem waren of bewooners van den platten lande droeg den naem van broederschap van buiten. Deze nieuwsoortige associatien telden talryke lidmaten; ieder korps had zyne dekens en verzorgers. De medebroeders waren gehouden, by hun aflyven eene gift aen St-Lieven te maken. Wat hunne verbindtenissen betrof, deze waren gansch eenvoudig: jaerlyks moesten zy, betamelyk uitgedoscht den overtogt van St-Lievenskas van Gent naer Hauthem en van Hauthem naer Gent vergezellen. Later verviel de regeltucht over hunne kleedy in ongebruik.

Uit hoofde der groote hitte van het jaergety namen de pelgrims ter harte de zorg voor 't welvoegelyke in hunne kleeding te ver-

[p. 158]

waerloozen. Deze bestond slechts uit broek en linnen jas. Geen ander kleedingstuk eronder. De meeste droegen een soort van sluitende lyfrok gansch benaeid met yzeren schyfkens welk hem niet weinig het voorkomen gaf van het stalen maliekleed eens ridders. Zoo iets als een van metalen helm dekte hun het hoofd, en aen hunne zyde rammelde er een duchtig zwaerd of iets soortelyks. Die krygersdosch was verre van hunne uitgelatenheid in te toomen; hy liet hun toe om vryzinniger en straffeloozer ontallyke geweldenaryen te bedryven. In het begin der XV^e eeuw werd er een derde broederschap ingerigt. Ter handhaving der algemeene regeltucht werd gewoonlyk gedragen in byzyn van twee schepenen welke te paerd den stoet volgden; en den schout van Aelst door den abt van St-Bavo, aenzocht om, tydens de processie, Hauthem met eene voldoende ruitery te bezetten.

Niettegenstaende al die wyze voorzorgen, gaven die overgroote samenkomsten, immer rede aen alle slach van buitensporigheden, welke gemeenlyk in dronkenschap en eerlooze baldadigheid hunne oplossing vonden. Onder godvruchtig voorwendsel, en om des te vuiger den dievenstiel kunnen uitteoefenen, de boeren uitteplonderen, de snoodste lusten bot te vieren, sloop zich in de rei der echte beêvaertgangers, een volk verloken van alle eer en zeden: boeven, bannelingen, vagebonden van allen aert en slach.

Reeds had eene wet van Philips van Bourgondie, aen allen pelgrim de dragt verboden van wapenrokken, wapens, of stokken. Later werden er nog andere maetregelen genomen. Eindelyk vermoeid van de klagten die hem langs alle kanten over de processie van Hauthem-St.-Lieven toekwamen, schafte ze Keizer Karel voor immer af, ten jare 1540, na den opstand der Gentenaren. Omtrent dien tyd werd de abtdy van St.-Bavo vernietigd; de relikwiën van St-Lieven met degene van vele andere heiligen gongen over aen de kerk van St-Jan, sedert de hoofdkerk van St-Bavo, en werden eindelyk vernield en verstrooid in de heiligschendende plonderyen der Kalvinisten, ten jare 1578.

Den zaturdag 27 juny 1467 werdt de oude abtdy van St-Bavo, waervan nog heden eenige kunstige overschotten bestaen, omzet

[p. 159]

van eene tallooze menigte, uit alle de binnen en buitenwyken der stad er heen gesneld. De oplettende en onverduldige houding dier wachtende scharen, deed ligt vermoeden dat daer iets buitengewoons te gebeuren stond welk haer van geen gering belang zou wezen.

Tegen alle gewoonte, was de poort der abtdy gesloten gebleven. Aen den dorpel, gerangschikt volgens hunne waerdigheid, verbeidden de deken en verzorgers der twee broederschappen van St-Lieven, de schepenen, gelast om den stoet te vergezellen en meer dan dry honderd persoonen, allen uit de volksklas, met witte wissen in de hand en de kapruinen opgesmukt met een eiken loovertak. Reeds lang had dit verbeiden geduerd; ieder brandde van ongeduld om te vertrekken.

Eindelyk kondigde Roelant, de groote klok uit het Belfort, dit plegtig oogenblik aen; de breede poort ging langzaem open en uit de diepten van het klooster trad allengs eene lange monikkenrei te voren. Deze, gevolgd van den abt, den prevost en den schout, droegen op hun schouderen een sierlyk rustbed, welk, met gulden lakens omhangen, tot outer diende aen die kostbare relikwiekas van St-Lieven, waeraen duizend edele gesteenten vonkelden en rond welke de jonge kloosterbroeders, blyde wierookwolken ten hemel zonden. Nauwlyks had het volk de overblyfsels ontwaerd van zynen geliefkoosden patroon, of het maekte het teeken des kruizes, viel godvruchtig op de knieën en begon koorgewyze te antwoorden op de versetten van St-Lievens litanie welke de monikken zongen. Na het eindigen van den koorzang, trad de abt weêr binnen, en zyne kloosterlingen wandelden voort met de kast, naer de brug van St-Joris waer het regtsgebied der abtdy ophield. Daer gaven zy het kostbaer heiligdom over aen de broeders van St-Lievens genootschap en de stoet trok door de stad, te midden van een toeloop die van uit alle straten de menigte der pelgrims kwam vergrooten. Mannen, vrouwen, kinderen, van allen rang en ouderdom kwamen toegestroomd om den patroon van Gent te groeten, gene fakkels dragende, gene groene takken, deze, lange wissen waer strikken linten om wimpelden, dan weer anderen allerly godvrugtige giften.

[p. 160]

Zoo begaf zich de processie buiten de poort van St-Lieven en rigtte zich op Hauthem langs den weg die men sedert onder de benaming kent van St-Lievens baen.

Al dit volk stapte te voet; geene reden te paerd dan wel de twee Schepenen, de Dekens der broederschappen, de Schout en de Proost van St-Bavo, met eenige en aenzienlyke heeren uit den adel en de burgery. - Nogtans liepen er in die blyde menigte ettelyke sombere figueren, wier verdachte wezenstrekken men niet gewoon was tusschen de Zotten van St-Lieven aen te treffen. Men kon zelfs bemerken dat de processie in schoonheid moest onderdoen voor die, der vorige jaren; een aental groote heeren van het hof en van den platten lande waren er niet bytegenwoordig. Vele deftige burgers, die eertyds deel maekten van den stoet waren nu achteruit gebleven. De meeste hadden Gent niet willen verlaten om de blyde inkomst van den hertog van Bourgondië by te woonen, die des anderendaegs moest ingehuldigd worden.

Doch de menigte was daerom niet min talryk, niet min woelig; grootendeels bestond zy uit werklieden der verschillende gilden; uit metsers, hoefsmeden, timmerlieden, schoenmakers, volders, brouwers, schaliedekkers, en andere, alle kerels, welke men om hunne woelzucht, zoo veel als mogelyk van het inhuldigings-feest trachtte te verwyderen.

Eens in 't vlakke veld gekomen, gongen de pelgrims met minder orde, en slechts van verre en op verschilligen afstand volgden zy nog de kast van hun patroon; luid op werd onder de groepen geklapt, er werd nu onderwege in kroeg en bierhuis druk uit en in geloopen, men tierde, men zong: het liep alles uiteen zonder dat men zich langer met het godvruchtig doel der reize nog bekommerde.

Meest al werden die vrolyke tydstipen een bron van jammer voor de buitenlieden die op den doortogt woonden van St-Lievens-Zotten; zy zagen het, en wel teregt, duchtend te gemoet, om hunnen vruchtboom die men schaemteloos afplunderde, om hunne velden waer de begankenis maer roekeloos overheen toog; wat de hoofdgroep betreft, in wier midden het glinsterend heiligdom prykte, deze hield zich even zedig als godvruchtig. De kast van

[p. 161]

acht werklieden uit verschillende ambachten gedragen die alle halve uren van andere vervangen werden, was gevolgd van twaelf monikken uit St-Bavos abtdy, van de dekens en verzorgers der twee broederschappen. Het was waerlyk schoon om zien, hoe het in de verte langs de groene velden heen dreef dit kostbaer kleinood van den heiligen Lieven welk in het zonlicht schitterde boven het hoofd dier ware godvruchtige menigte die haer biddend, en met neêrgeslagen oogen volgden.

Voor de andere was die begankenis een feestparty, welk men lang reeds ongeduldig had te gemoet gezien; ook wachtten zy zich wel den stoet der bidders te naby te komen, daer men alsdan gezwind een einde aen hun onophoudend gesnater had weten te stellen.

- Ouf! dat is my eene zou die u, zoo het schynt, levend zou willen braden, - sprak zekere Maes, een dikbuik die, na eene pooze stilstaens, zyne krapruin van het hoofd wierp en zynen makkers, een kale schedelpan te voren bragt, waer het overvloedig zweet in glinsterende droppelen op perelde.

- En nogtans, Maes, is het al vyf ure, wel te verstaen, indien de zandlooper van de kroeg waer wy ons daer laetst een weinig mogten verfrisschen, niet gelogen heeft. Ja! blyven zy er zoo op aenstappen zoo wil ik zien of wy heden nog te Hauthem zullen geraken. Myne voeten beginnen het zich reeds op te geven.

Wie dus gesproken had, was een lang opgeschoten kerel, met name Kolf, en wier beenen onder de vermoeijenis plooiden.

- En denkt gy, luije metzer, dat het beter zou gaen indien men u de relikwiekast eens op de schouders plaetste?

Een schaterlach begroette deze woorden.

- Wat er van zy, - viel Maes in de rede, - nu van vermoeijenis bezwyken en morgen gansch den dag, van vreugde flikkeren.

- Hum! als ik van het spel niet was! - sprak een sterk gebouwde wever, wiens gelaetstrekken drift en onversaegdheid te kennen gaven.

- Wat zal die Klaes de Bruyn hier de heimelyke uit gaen hangen? - vroegen tevens dikbuik Maes en lange Kolf.

[p. 162]

- Zou er soms te Hauthem geen goed bier of geen goede hesp meer voor te disschen zyn, zei een kruidenier uit de Lange-Munte, terwyl hy als een wezelsmuil zyn spits gezigt over de schouder van den wever heen stak.

- Kompeer van Loo er raekt ons iets anders dan jaermarkten, bier, en hespen, wees daer zeker van.

Hier onderdrukte de spreker zyne stem, uit vreeze van gehoord te worden. De anderen schaerden zich om hem in 't ronde.

- Wy zyn eene duchtige grap aen 't aenleeren om ze den hertog voor te spelen by zyne blyde inkomst.

- Dan wilde ik wel in 't spelen meêdoen, - sprak metzer Kolf.

- Dat kunt gy zoo ge wilt. Het meestendeel van allen die zich hier bevinden, zyn gekomen om een beêvaert af te leggen. Zie! aen dit teeken kunt gy hen allen ligt erkennen.

Ter zelver tyd wendde hy zich om en toonde den omstaenderen een klein dik borduersel welk hy zich op de schouder had genaeid.

- Dan zie, - ging hy voort - ik draeg het niet alleen: er zyn er nog.

Inderdaed, verscheidene mannen uit de volksklas staken buiten den groep uit waermeê wy kennis hebben gemaekt; allen waren zy gekenmerkt door een gelyksoortig teeken, welk zy op hunne jassen droegen.

- By den drommel, - mompelde de burger vreesachtig, als elkeen die by een volksopstand iets te verlieren heeft. - En wat is er dan voor handen?

- Wat er voor handen is, vrienden, wy gaen aen het welzyn werken van onze goede stad en van de ambachten waer wy deel van maken. Zult gy weigeren met ons samen te spannen?

- Neen, neen! - riepen Kolf, van Loo en de anderen, welke de woorden van den wever gansch hadden op geschud.

- Hier is de tap van St-Lieven, komt in die kroeg, - zei Klaes de Bruyn, - en zetten wy een beker op wat wy daer mogten hooren. He! zoo juist loop ik hier vlak op eenen onzer aenvoerders.

- Mattheus Blok, - riepen al de werklieden uit, die in den nieuw gekomenen den volder hadden erkend welke eenmael aen-

[p. 163]

leiding tot oproer met het ballingschap en met eene geeseling in het midden van den Vrydag-markt mogt bekoopen.

- De kat zal op de koor gaen komen, - sprak de dikbuik Maes, die voorzichtig ter zyde trok; - ik begin waerlyk te gelooven dat het met St-Lieven-beêvaert niet zal afloopen zoo als het plagt in vorige jaren.

- Maer hoe hebt ge terug den voet in Vlaenderen durven zetten? - vroeg Kolf, vriendelyk den beker klinkende met den banneling Blok.

- Oh! dat is gansch zoo een verhael welk gy later wel eens zult vernemen.

- En de twee makkers Bruneel en Oosterlinc?

- Die zullen wy vinden te St-Lieven-Hauthem! op u kunnen wy ook rekenen, niet waer, myn goede vrienden? - vroeg Blok, terwyl hy zich naer de Bruyn, van Loo en de anderen wendde.

- Waerom daer aen twyfelen, lompert?

- Ik herhael het nogmael! - riep de banneling uit, - deze reis zullen St-Lievens-Zotten waerlyk geen gekke daden begaen. Ziet liever; - ter zelver tyd toonde hy onder zynen jas een korte en scherpe spies, wier punt hy in zyne onderkleederen had verdoken.

- He wel! - ging hy voort, terwyl hy den blik liet dwalen op de werklieden der verschillende ambachten die de kroeg vervulden. - Alwie geen vyand is van onze goede stad Gent, dat hy morgen om dry ure in den nanacht zich bevinde by St-Lievensfontein.

- Wy zullen er zyn! - riepen eenpariglyk alle de toehoorders.

Blok verliet de kroeg, en zich tusschen de beêvaertgangers sluipend, wier denkwyze hy gelykvormig aen de zyne dacht, verzocht hy hen om des anderendaegs van de byeenkomst deel te maken.

Nogtans, was de zon aen 't dalen, achter de schilderachtige en lieve heuvelen die Hauthem beheerschen.

Reeds hoorde de inwooners van dit anders zoo rustige dorp, de woelige stemmen van St-Lievens-Zotten in de verte weêrgalmen; de bazen uit kroegen en schink-huizen wreven zich de handen uit innig genoegen; de kramers van de groote jaermerkt die er

[p. 164]

jaerlyks werd gehouden, jubelden van vreugde, want hoe meer volk er op de begankenis was, hoe beter dan ook hun lederen geldzak zich met penningen vervulde.

Dit jaer 1467 was byzonder een gelukkig jaer voor het dorp Hauthem, want buiten alle gewoonte, zou ditmael de kostbare relikwiekas, er twee dagen en even zooveel nachten verblyven daer de processie des zaturdags en niet des zondags van Gent had moeten vertrekken uit hoofde der plegtige inhuldiging des hertogs van Bourgondië.

Eindelyk, omtrent 9 ure s'avonds kondigde de klok van Hauthem dat de heilige het gebied der parochie was genaderd.

Heel de bevolking, alsmede de beêvaertgangers, uit andere plaetsen toegekomen, snelden de heilige relikwiën te gemoet en verzelden den stoet tot in de kerk. De monikken van St-Bavo, die, eens op den grond van Hauthem, een leengoed hunner abtdy, alleen het regt hadden om de heilige kast te dragen, plaetsten dezelve met groote plegtigheid op een soort van langwerpig vierkant van dry voet hoog dat nog heden zich naby het choor ter linker zyde van den middenbeuk bevindt en het voormalige graf des martelaers was geweest.

Na het eindigen van de dienst verliet het volk de kerk. De gansche stoet verspreidde zich door heel het dorp dat weldra als n een onmeetbare karvan-serail werd herschapen. Wat de twee schepenen, den proost en den schout van St-Bavo betreft, deze gingen in hunne gewoonlyke afspanning vernachten.

Die oude herberg, het Kalf geheeten, bestaet nog ten huidigen dage, en beslaet die plek gronds waer volgens de overlevering St-Lievens eertyds by de godvreezende Caphraildis, kwam middagmalen.

[p. 165]

II. De bannelingen.

Philips, hertog van Bourgondië en graef van Vlaenderen, was te Brugge in den Heere ontslapen den 15 juny 1467. Nauwelyks had de ziel des vorsten het ligchaem begeven of de stad Gent, waer zyne begrafenis met de grootste pracht was gevierd geweest, kwam zynen zoon den graef van Charolois, dringend aenzoeken om den dag zyner inhuldiging zooveel mogelyk te verhaesten. Na rype beraedslaging met zyne trouwste vrienden, besloot Karel zyne blyde inkomst in Vlaenderens hoofdstad niet langer meer uittestellen. De 28 juny werd uitgekozen als de dag waerop die belangryke plegtigheid zou gehouden worden. Twee dagen te voren trok de graef uit Brugge waer hy eene laetste hulde aen de assche zyns afgestorven vaders was komen bieden en te Deynze stapte hy af om er den nacht door te brengen. Aldus by poozen reizende: wilde hy den Gentenaren den noodigen tyd laten om hunne feestbereidsels tot stand te brengen.

Tydens de oneenigheden eertyds tusschen Philips en zynen zoon ontstaen, hadden immer de ingezetenen van Gent voor dezen laetsten party getrokken, aerdige handelwys waerop de hartog doelde wen hy eenmael zei: Zy hebben het immer met de zonen hunner vorsten, met hunne vorsten nooit.

Zy droegen Karel eene hooge achting toe niet zooveel om zynen heldenmoed en het krachtdadige van zynen onplooibaren wil, als om het ongekunstelde zyner ruwe vrypostigheid die zoo zonderling van dien kouden en ingetogenen hoogmoed zyns vaders verschilde. Ook hadden zy geene kosten gespaerd, om hem eene betamelyke inhuldiging te bereiden, het vurig verlangen waermêe zyne komst werd te gemoet gezien, mogt echter ook wel eenigermate uit zeker hebzuchtig belangen ontstaen.

Immers zy hadden altoos gehoopt dat de regering van den Stouten, zoo als zy hem noemden, hun de afgeschafte voorregten en

[p. 166]

vryheden zou hebben teruggeschonken; en gewis ware hunne hoop niet te leur gesteld geweest, hadde eene heillooze volksopstand de welwillende inzigten van Karel jegens hen, niet geheel veranderd.

In den morgen van zaturdag 27 juny, terwyl de begankenis zich naer Hauthem had gerigt, was de hertog van Bourgondië met een talryken stoet edelen en ridders, op eene myl van Gent afgestapt in het kasteel der abtdy van St.-Pieter.

Dit kasteel was een groot en oud gebouw welk niet weinig aen eene verschansing geleek, eene plaetse om by onlust en oorlog gansch het vlak der Schelde te beheerschen. Sedert onheugelyken tyd, vooraleer zy te Gent zouden ingehuldigd worden, moesten de graven van Vlaenderen, daegs voor hunne krooning zich oponthouden in dit verblyf, welk dan ook, deels om zyne schoone ligging en de gezonde lucht die men er ademde, deels om de kalme rust dier wyde groene velden waer ontallyk bont vee op graesde, niet onwaerdig was eenen vorst ter wooning te strekken.

Dit herbergzame kasteel van Zwynaerde werd dikwerf betrokken van persoonaedjen uit den hoogsten adel; den ongelukkigen zelven, mogt het niet zelden een oord van toevlugt worden. Immers, Kristiern II, na hy uit Denemarken was verjaegd, vond er eene heilzame schuilplaets, en ten jare 1525 overleed er ook Isabella van Oostenryk, zyne godvrugtige gemalin.

Alle de monikken van St-Pieter trokken de komst van Karel te gemoet. Deze was verzeld van zyne dochter Maria, eene jonge maegd van een twaelftal jaren welke hy met zich genomen had om de Gentenaren te believen. De abt zocht hem aen om in het kasteel den nacht doortebrengen en om het trotsche avondmael er hem toebereid, wel te willen aenvaerden, waerop de vorst dadelyk inwilligde.

Nauwelyks had hy aen 't hooger einde der tafel plaets genomen tusschen den abt en zynen trouwen raedsheer, Mher van Gruthuse, of, toevallig blikkend in den voorhof van het kasteel, zag hy dezen aengevuld van eene groote menigte die er zwygend en met ernstige houding binnen drong.

- By St-Joris! Myn beste vriend en abt, waer wil dat heen? Zal my dit volkje op staenden voet hier gaen belegeren?

[p. 167]

By het uiten der woorden vloog Karel op naer het venster terwyl hy in zyne haest, een tot den rand gevulden beker over de tafel heen deed tuimelen.

- Bedaer u, vorst, - sprak Lodewyk van Gruthuse, - gy vergat toch niet dat er by elke inhuldiging van Vlaenderens graven, een aental bannelingen zyn, die te Zwynaerde, hunne vergiffenis van den vorst komen smeeken?

- Ha! dit is waer! - antwoordde Karel, die zich wederom aen de tafel voegde - dit bezoek was my uit het hoofd ontgaen. En tot dus verre zetten zy my digt?

- Myn genadige heer, - viel haestig en zachtmoedig de goede abt den hertog in de rede, - dringen die arme lieden wat vermetel aen, 't is enkel om op nieuw in uwe gunst te komen en om hunne geboortestad terug te zien, waervan zy al over de dertien jaren verwyderd zyn.

- En niet ten onregt zoo 'k vermeen, - onderbrak Karel met ongeduld; - 'k herinner my den oorlog van Gavere en nog andere soortgelyke muitery.

- Waerlyk, genadige heer, zy hadden ongelyk zich tegen zulk een deugdzaemen vorst te verzetten; doch wees zeker dat het hun van harte leed doet.

- Ja, om morgen hunne poets op nieuw te spelen. Ik ken dat razend ambachtsvolkje. Een eind daer aen. Mher van Gruthuse, doe my dit boeltje eens op staenden voet den voorhof ruimen. Ik ben niet van zin er meê in onderhandeling te treden.

- Genadig vorst, - ging de abt smeekend voort, - nimmer verstoot de goede God den zondaer, die hem ootmoedig en berouwend tot hem terugkeert. Met die arme, verdwaelde lieden in genade optenemen, doet gy hen allen ligt uw trouwste vrienden worden.

- Wy zullen later zien.

- Eene regering is goed begonnen wen men haer op eene edelmoedige daed mag gronden.

- Amen, - antwoordde de hertog welke die morgen met vrolyken zin was opgestaen, - wel nu! dringt de prelaet van St-Pieter

[p. 168]

zoo sterk aen om den bannelingen haerd en kroost teruggeschonken te zien, zoo willen wy eens gaen zien met welk een slach van volk wy hier te doen gaen hebben. Komt op, myne heeren, en gy ook, prelaet.

Dan van tafel opstaende en gevolgd van Philips van Commene, van den heer van Halewyn, Lodewyk van Gruthuse en andere edellieden, trad hy naer beneden en ging zich plaetsen in het balkon dat op den voorhof uitzigt had.

By het zien dier ruwe en indrukwekkende wezens die allen, als ware het uit den kleischenen gekneed waeruit men muiters en opstandelingen uit vormt, betrok innig ongenoegen het gelaet des hertogs; zyne gemoedelyke inzigten verdwenen. Eindelyk rigtte hy hun het woord toe en sprak:

- Wat komt gy hier doen in dit kasteel waer my de gastvryheid werd geschonken?

- Genade en vergiffenis afsmeeken, - antwoordden er eenigen.

- Sedert zoo vele jaren hebben wy onze goede stad niet meer terug gezien - zeiden er anderen.

- Onze vrouwen, kinderen, vrienden, snakken naer het uer onzer terugkomst, - voegden er eenige stemmen by.

- Wy slaen ons de borst uit boet voor al wy tegen onzen genadigen vorst en heer, uwen geduchten vader mogten bestaen, - prevelden die, welke het digste by den nieuwen graef van Vlaenderen stonden.

- Ja, ja, spreek nu maer uwe biegt in 't openbaer, leelyk volk; schreeuw het op de daken en dat elk Vlaming immer er zich naer spiegele, - zei de hertog die begon gram te worden by het aendenken der ongelukkige burgeroorlogen van weleer.

- Ontferm u onzer, - stemde tegelyk de menigte, - immer zyn wy u, trouwe en ootmoedige onderzaten.

Er lag in het tooneel, welke zich voordeed, iets grootsch en tevens ook iets vleijends voor het hoogmoedige karakter van Karel van Bourgondië, by de achthonderd, sterkgespierde kerels, alle met dien leeuwenmoed bezield waerop men nimmer meer de hoverhand kon behalen, stonden daer smeekend en nederig voor

[p. 169]

eenen man die hun, by een enkelen blik, den schrik in 't hart kon jagen en wien het gegeven was hen by het enkel sein van zyne hand tot deemoed en onderdanigheid terug te roepen.

- Waer zyn uwe smeekschriften? - sprak eensklaps de hertog wien het niet langer beviel zich met dit volkje in te laten. Terzelver tyd gebood hy zynen geheimschryver Jan Petitpas hem hunne rekwesten te overhandigen. Deze laetste stapte den trap af om de bevelen des vorsten uit te voeren.

In dit oogenblik zag men hen, een voor een, voorby het balkon heentrekken, van waer Karel met zeker genoegen hunne houding en gelaetstrekken gadesloeg. Van tyd tot tyd grommelde hy binnen s'monds terwyl hy in bedenking zich, onophoudend met het gevest zyner dagge voor de tanden sloeg:

- Harde koppen! ontembaer ras! leelyk muitersbroed!....

Wen gansch die menigte zoo een voor een, voorby het balkon was omgewandeld, stuerde Karel haer op nieuw het woord toe:

- Nu gaet gy ons met vrede laten en van hier vertrekken. Uwe rekwesten willen wy ryp onderzoeken en morgen....

- Genadige heer, genadige heer, om Godes wille, - waegden er eenigen uitteroepen, - vonnis ons: niet morgen! maer heden! St-Lievensbegankenis wordt te Hauthem gevierd en allen zouden wy er willen deel van maken.

- By St-Joris! ge valt me niet weinig lastig: doch, voor ditmael lust het ons uwr bede eens te aenhooren, en op eigen stond te zien of gy wel onzer genade waerdig zyt.

Inderdaed, de hertog trok met zyne raedsheeren binnen, en twee uren later verscheen hy weder in het balkon, omgeven van geheel zyn hof. Jan Petitpas ving aen een lyst af te prevelen, waerby 400 bannelingen, aen wie, om het geringe hunner feilen, volkomene vergeving en genade dadelyk werden geschonken.

Wat den anderen betrof, dezen werd het opgeleid tot 's anderendaegs de beslissing van den hertog af te wachten. Uit die reden begaven zy zich naer eene weide die aen den overkant der Schelde lag, om er onder den blauwenhemel den nacht doortebrengen.

[p. 170]

Onder deze telde men er velen, wie, van eerst af, alle hoop op genade werd ontzegd, daer hunne misdaden dan ook te groot en te onvergeeflyk waren. Het zien van dry dier ellendigen mogt byzonder den hertog in woede op doen vliegen; de namen van Mattheus Bloc, wever, Mattheus Oosterlinc, wambuismaker, en Otto Bruneel, meester-metser, waren hem ten afgryzen. De eerste was ingelyfd geweest in die muitersbende, welke in den slag van Ruppelmonde ten jare 1452, Kornelis, den grooten bastaerd van Bourgondië, den trouwsten makker van hertog Philips had doen sneven. De tweede had zich op het kasteel van Poucke bevonden terwyl er de moord van den eerzamen ridder Jacob de la Laing werd voltrokken. Wat den derden aengaet, deze had te Gent, in elken volksopstand als een der razendste aenvoerders uitgesteken door het plegen van ontelbare geweldenaryen: gedryën waren zy geduchte doodsvyanden voor de party des vorsten, gedryën werden zy van het volk in eere gehouden, en niet dan met de grootste achting werd hun naem in de vergaderingen der gilden en ambachten uitgesproken. Voor het leven gebannen, hadden zy niettemin gemeend de inhuldiging van Karel te moeten benuttigen om ongestraft op gentschen grond te verschynen. Zulke mannen in genade opnemen ware voor Karel eene feil geweest waerby hy onder het volk, die zucht naer omwenteling had gesterkt, welke overal en niet dan te veel reeds heerschte.

Nauwelyks had de hertog dit drytal zien te voorschyn treden of ter nauwer nood kon hy zyn opwellenden toren onderdrukken. Ware het niet zyne Blyde Inkomst geweest, zoo hadde hy hen allen om ze over hunne banbreuk en vermetelheid te straffen, aen de hooge boomen van het kasteel, op 't eigen oogenblik doen opknoopen.

Eindelyk hernam de vorst na een stond beramens:

- Bloc, Oosterlinc en Bruneel, daer zy met eeuwigdurend ballingschap de misdryven moeten bekoopen welke hun nimmer meer kunnen vergeven worden, zullen, binnen de vier-en-twintig uren ons graefschap Vlaenderen ruimen. Hun lyf en have blyft my borg voor het gezegde. En zoo helpe hen God.

Alle dry wierpen by die woorden op den hertog een blik van be-

[p. 171]

klemde wraekzucht. Bloc bragt dreigend de vuist vooruit en mompelde met sombere stem:

- Niet lang toch zal het duren, weldra ziet gy ons weder.

Karel had zich omgewend en de dry gevonnisten, stapten, met haestigen tred, het voorhof uit. Een weinig later waren zy in de velden verdwenen.

Des anderendaegs vernamen de bannelingen uit het veld wier smeekschriften gansch den nacht van den hertog onderzocht waren geweest, de eenen 's morgens, de anderen later in den dag dat hun eene plegtige en volkomene kwytschelding was geschonken. Dezen trokken naer Gent en by het inhalen des vorsten, bragten zy niet weinig toe, om het feest, woeling en luidruchtige vreugde by te zetten.

III. S^t-Lieven's put.

Langs den weg die heden nog den naem voert van S^t-Lievensbaen, in de rigting van Essche naer Hauthem, ontwaert men, een kwaert uer gaens achter de kerk van dit laetste dorp, een tamelyk hoog verheven veld in de omstreken bekend onder de benaming van St-Lievenskauter. Ter dier plaetse ontspringt er den grond eene bron, wier water, den heiligen bisschop toegewyd, om zyne wonderdadige kracht niet weinig van de dorpelingen werd vereerd en hoog geschat. Volgens overlevering, is het by die bron dat de heilige stand hield, wanneer hy na het volvoeren zyner martelie, met zyn afgehouwen hoofd in de handen, van Essche naer Hauthem wederkeerde.

De St-Lievens Zotten waren onder elkander afgesproken om zich by die fontein terug te vinden. Twee ure 's morgens was uit den zwaren dorpstoren over de wyde en stille velden heen geklonken: nauwlyks begon in de vaelkleurige oosterkim het daglicht aen te breken. Nog was het rustende dorpjen uit den

[p. 172]

stillen nachtsluimer niet ontwaekt, wanneer Bloc en zyne makkers, alle reeds ter been, met de grootste omzichtigheid en groepsgewyze, hunne verzamelplaets betrokken.

Er lag iets geheimzinnigs in het tooneel welk dien vroegen optogt aen moest bieden; wat niet weinig bybragt om er het fantastische nog van te vermeerderen, was die sprakeloos wandelende scharen zoo weifelend verlicht te zien van den eersten schemer, die aen alle die verschillende gestalten het voorkomen gaf van lange, dryvende schimmen.

Bloc, Bruneel en Oosterlinc bevonden zich al een geruimen tyd ter vergaderplaets wen die zoo gewaende pelgrims er henen trokken.

Van kindsbeen af verbonden door eene nauwe vriendschap, en nu onderling verwand door de eensgezindheid welke hunne gevoelen van liefde of haet mogt kentschetsen, hadden die dry makkers by duren eede gezworen van geen voet op den vadergrond terug te zetten ten zy, om er het veroveren hunner voorregten en vryheden te bewerken. Ofschoon gebannen, hadden zy nooit hunne betrekkingen, met hunne gentsche broeders onderbroken; deze zonden hun immer inlichtingen toe over wat dan ook in het minste den uitvoer hunner ontwerpen mogt bevoordeelen, in dier voege dat de oproerige party steeds in gereedheid stond om by de eene of andere gelegenheid een geduchten slag te wagen.

Die gelegenheid vonden zy in den dood des hertogs van Bourgondië. Van dit oogenblik werd er druk in de byeenkomsten der gilden en ambachten gepleit en geraedpleegd; men gaf zich het woord, om, by wat middel het ook zy, het ellendig traktaet van Gavere te keer te gaen en tot niet te brengen; de vermetelste voorstellen werden er van Bloc en zyne makkers op het tapyt geworpen, die, hoewel den lande uitgebannen, toch nimmer nalieten, om, in 't geheim en onkenlyk uitgedoscht zich op die byeenkomsten te bevinden. Om des te zekerder den nieuwen vorst onder hun beheer te brengen, meenden zy de grieven welke het volk hem had voor te leggen, immer met gewapende hand, te moeten doen gelden. Om zyne regten te staven wilde de burgerstand van geen geweld hooren; bezadigdheid in de doenwyze scheen hem daertoe het

[p. 173]

echte middel. Die splitsing in de gevoelens der verschillende volksklassen, bragt eene tweespalt welke de noodlottigste rampen met zich kon slepen. De dry aenleiders verlieten de stad en bedachten iets anders om tot hun doel te geraken. Juist werd toen St-Lievensbegankenis gehouden. De zaek was klaer; weldra waren alle maetregelen genomen, om dit volksfeest tot den uitvoer hunner ontwerpen te doen dienen.

Des te vryer vermogten de muiters hunne oproerplannen te brouwen daer de hertog, door zyne raedsheeren over de gemoedsgesteltenis des ganschen volks, slecht ingelicht zich dan ook niet aen geenen hoegenaemden opstand kon verwachten. De afgevaerdigden, die hem genoopt hadden om zynen intrede in Vlaenderens hoofdstad te verhaesten, waren voor de goede inzichten der Gentenaren borg gebleven: zy hadden den vorst verzekerd dat er geene gentsche burger meer dacht aen het herbekomen zyner verlorene voorregten; dat er hem geene enkele aenvraeg zou geworden welke hy niet ligt zou toestaen; ten slotte, dat zy hnnnen nieuwen vorst met ongeduld verbeidden, om hem met opene armen te ontvangen.

Die welwillende verzoekers waren alle bemiddelde of ryke burgers, te hoog boven de ellende des volks verheven, dat zy die ellende of het volk zelfs zouden gekend hebben of naer waerde geschat. Ook konden zy den vorst, over den echten staet der zaken geene ware inlichtingen geven.

Om hunne medewerking aen den ontworpen aenslag eeniger wyze te verbloemen, hadden Bloc, Bruneel en Oosterlinc zich met de andere bannelingen aengesloten om hunne plegtige pooging by den hertog af te leggen; tot dus verre meenden zy, in die handelwyze, ten minste eene verontschuldiging te vinden, wanneer verraed of lichtzin soms hunne plannen zou hebben aen den dag gelegd. Doch daer hadden zy wel om te duchten; tot heden was het geheim bewaerd gebleven, en zulks liet hun dan ook toe zich onbeducht, met de begankenis naer Hauthem te begeven.

Al wat in de samenzweering deel had, bevond zich om dry ure 's morgens op St-Lievenskauter.

[p. 174]

De vergadering bestond uit by de 700 leden. Ieder wachtte met ongeduld om de dringende rede te kennen welke hen zoo ontydig had byeengeroepen, want reeds brak het daglicht aen, en het verraed waekte toch om hen alle oogenblikken te verrassen. Ofschoon men reeds gegist had dat er over oproep ging gehandeld worden, liet echter niemand na, zynen makker over het echte doel der byeenkomst te ondervragen. Angst en nieuwsgierigheid hadden alle die ruwe wezenstrekken bestempeld waerop dan nog de morgenkou eene pynlyke uitdrukking opbragt.

By de fontein, lag er een ontwortelde stronk. Bloc benuttigde hem als spreekgestoelte. Die muiter was een ruwe kerel, lang en mager van gestalte; zyn gelaet, immer gemeen en onbeduidend wen de driften 't niet bezielden, kwam op een plegtigen stond als deze, zoo indrukwekkend voor, dat de aenhoorders er zich als begeesterd doorvoelden. Zyner stem wist hy eene kracht by te zetten welke zyn ziekelyk en verflenst voorkomen niet weinig tegensprak. Hem was dan ook van natuerwege die woeste welsprekendheid geschonken, welke, eens aen 't bulderen, alles, als een stortstroom, mederukt. In zyne twee gezellen trof men het tegenoverstelde aen.

Deze, zwaer en sterk ineengeschokt, en als echte werklieden breedgeschouderd, verrieden, in spier en leden, eene kracht, waervan men niet ligt de weergâ had gevonden; in hun immer levendig oog vonkelde 't vuer der ontembare driften, blonken moed en mannenkracht in alle hare naekte woestheid.

Gedryen beklommen zy den stronk en stonden, met de armen om elkanders hals geslagen als hadde hen de nauwste vriendschap in denzelfden bloede vereenigd. Nauwlyks had hen de menigte ontwaerd of uit haer midden, steeg een lang gejubel, dat kon doen vermoeden hoe zeer dit drytal by het volk in liefde en achting stond.

Toen nu de stilte weder heerschte, liet Mattheus Bloc een langzamen blik over gansch de menigte nederdalen en nam vervolgens het woord:

- Hertog Philips is niet meer. God hebbe zyn geeerde ziel, indien hy haer wel nemen wil. Des Hertogs zoon, de graef van

[p. 175]

Charolois, gaet op den vader volgen. Vrienden! ik beeld my in dat 't spreekwoord: zoo als de vader, is de zoon, hier eenigzins gedyen mag. Dus vooraleer, de zoon in het bezit van de erfenis zyns vaders zal treden, moet hy ons terug beschikken wat de vader ons ontnam; onze voorregten en ons....

- Ja, ja! dat willen wy terug, - riepen alle met eenparigheid van stemmen.

- Morgen doe die geduchte heer zyne blyde inkomst in Gent; noch edelen, schepenen, noch souverein-balliu, noch de stadsballiu en groote heeren welke ons by den neus leiden, zullen in de tegenwoordigheid van den vorst geen enkel woordje durven reppen over wat wy zoo duer verloren hebben. Zy zoeken te gaerne met hun meester wel te staen, en zoo op hun gemak, de vette inkomsten op te doen die zy jaerlyks uit die afgryselyke accynsen op de granen halen......

- Weg de Cueillette! - brulde de menigte welke die laetste woorden tot toorn hadden opgevoerd.

- Zy, ze bekreunen zich weinig, met wat wy, ongelukkig volk, mogen lyden, indien hunne ledere geldzak maer goeden klank geeft, en er maer altoos kostelyk fluweel bestaet om er hun jassen uittesnyden!... het overig gaet hun niet aen. Met die onverbiddelyke stroopers die zich voeden met ons zweet, en die, om van den hertog eene gunst te verkrygen, niet aerzelen zouden eenen knieval te doen - met die aterlingen, neen! hebben wy niets gemeens. Zouden zy wel eens de stem durven verheffen om hem tegen te werken, dien onzaligen vrede, te Gavere aengegaen, en die onze eer geschonden en ons van den grond der vaderen heeft heen gejaegd. Steken wy de vuist slechts op en zwaeijen wy de messen; anders kan er ons nimmer regt geworden. De Cueillette moet weg! Ha! om al het hatelyke van die schandbelasting te verbloemen, beweeren zy, dat er de penningen van dienen om de oorlogskosten van den kryg van Gavere te vereffenen? Alle leugens! Die penningen dienen om in den overvloed te doen zwemmen die verbleeken zouden, vroeg men hun rekenschap over de hun toevertrouwde rykskas. Wilt gy nog meer weten? De leden van het magistraet die

[p. 176]

men naer den hertog heeft afgevaerdigd om hem te verzoeken naer Gent te komen, hebben hem geraden de Cueillette te laten voortbestaen. Zy hebben hem gezegd dat die belasting niet alleen der stad ten nutte strekte, maer ook den hove wiens onkosten zy hielp dragen; en dat hy, hertog, dus van dien buit menigen vleijer kon met goud belaen. Ha! die accynsen moeten de gerezene kosten van den laetsten kryg vereffenen? Ellendig! Ziet! ik weet wel wat ik zeg! die accynsen hebben reeds het dubbel van die onkosten opgebragt. Waer is het overige gebleven?....

- Te niet die wet! Te niet met het traktaet van Gavere! - tierde de menigte welke de woeste tael van dien volkstribuin als buiten zichzelve had gebragt.

- En nu, hoort verder! Men heeft niet gewild dat de begankenis zou plaets grypen, tydens het inhuldigen van den geduchten Karel; men heeft gevreesd dat het volk dat zich zoo gemaklyk niet laet hoonen dan wel alle die hooggetitelde grootmeesters in lafheid laten doen; men heeft gevreesd dat het volk, zeg ik, by scharen, den vorst zyne klagten niet ging overhandigen; men heeft geraedzaem gedacht het kleine volk met zyne relikwiekast der stad uit te zenden, om de hooggetitelde, zeg ik, en de bloodaerds in volle vryheid den hertog te laten huldigen met voor zynen voet te kruipen. Uit dien hoofde moest de begankenis, des zaturdags, de stad ruimen, om er niet dan des maendags met zonnenondergang in terug te treden. Doch by alle heiligen, vrienden! zy weten niet met wie zy hier te doen hebben! De hertog en des hertogs hof willen hier eens aerdig naer ons pypen dansen. Onze geëerde meester weet van niets; onze netten zyn uitgespannen; nog eerlang bevindt hy zich met ons te Gent; en dan is onze poets gespeeld, en hy gevangen! Voor 't gelukken onzes opzets blyf ik borg, daer wy magtig in getal en ryk aen moed en kracht zyn. Niet waer makkers, wanneer 't er op handelen aen zal komen zult gy immers niet wyken?

- Neen! neen! riepen allen.

- Slechts jammer dat wy aen 't lyf noch maliekleed, noch spies noch degen hebben hangen, - merkte een der omstaenders aen, -

[p. 177]

sedert het sluiten van het vreêtraktaet van Gavere, mag men wel begankenissen houden doch nimmer wapens dragen.

- Wapens draegt ge als gy wilt! hebt gy er geene, zoo kan men er u beschikken, jongens; ziet maer, ziet.

Terwyl Bloc deze woorden zegevierend uitte en hy den vinger rigtte naer eene groote houten kist welke zich aen den voet van hun koddig spreekgestoelte stond, was Bruneel toegesneld om ze te openen. Na eene pooze zag het volk verwonderd op een ryken schat van daggen, degens, zwaerden, dolken en ander soortgelyk krygerstuig: het alles, oud en verroest, of met der haest ruw uit de hand gesmeed.

Bloc ging voort:

- Een gansch arsenael! wapens voor iedereen. Nochtans kwam er hier en daer, ettelyke dagge of spies te kort om u allen uit te rusten, jongens, wel, begeeft u dan nog heden ter Hauthemsjaermarkt. Daer liggen op de kramen goede welgeslepene, sterke messen; die zyn voor u. Gy hoeft ze slechts te vragen en den kramer het woord: willekom in 't oor te zeggen. Wat de malierokken aengaet, vrienden, men heeft er u de dragt van ontzegd, en welligt, om slag - en steekvry tegen des Hertogs wapenknechten stand te houden zoo zy u van nutte konden zyn. Er valt dus een ander middel uitgedacht te worden. Hoort wat u te doen staet. By de meeste kramers ligt er tusschen speel- en poppegoed ettelyke looden lattekens. Wel, begeeft u maer ter jaermerkt, fluistert de kramers het afgesproken woord in 't oor en steel maer stout die looden weg. Dan, verbergt u ergens met uwen buit en naeit omzichtig uwe latjens langs binnen in de jassen. Ha! yzeren malierokken mag men niet dragen, doch de dragt van kleederen met lood gevoederd werd niet verboden. Wanneer men u ontmoeten zal, dan zal men lachen, schreeuwen!... Maer ziet eens aen! hoe koddig die St.-Lievenszotten zich toch uitdosschen. Wel, vrienden, laet hen lachen, lacht ook, en tracht byzonder dat er niets van ons opzet aen den dage kome.

- Goed! goed! Dat wordt gedaen, - riep de menigte, in bewondering over de geestryke vonden van Mattheus Bloc.

[p. 178]

- En als wy nu dit alles zullen hebben, wat valt ons dan te doen? - vroeg een oude wambuismaker die aen dit alles niet veel trouw te hechten scheen.

- Zachtjens, - hernam Bloc, - en zonder gerucht, morgen avond, met den geëerden patroon, de hoofdstad binnen treden en niet nalaten, als ware zotten rond zyne heilige beenderkast te dansen en te springen.

- Maer, - waegden er eenige stemmen by te voegen.

- Vertrouwt ge u in ons: ja of neen, - viel de tribuin stampvoetend uit.

- Ja! ja! wy volgen u overal, - was het eenstemmig antwoord der gilden.

- Morgen, - ging Bloc voort, - morgen hebben het de geregtsbedienden van onzen geachten hertog niet weinig druk. Ze zullen van ons hooren, vrienden! Wy gaen hun iets voordisschen, wat geenszins van hunnen smaek zal wezen, en duer zal staen, aen wie er eens heeft van geproefd. Doch tot morgen avond, geen woord gerept van wat hier ook gebeuren mag. Opgeknoopt die ons zou durven leveren! En nu, kinderen, op uw kniën, bidt onzen heiligen patroon, en dat dit heilzame water zyner fontein u besproeije, u versterke en onze stoute onderneming zegene.

By die woorden van dolle geestdrift en dweepery, ontdeed hy zich van zyne lederen kapruin, putte er mede in het hoogvereerde water en wierp haer ledig voor de geknielde en diepzwygende menigte.

Vervolgens rigtten allen zich hoop-en krachtvol op, gingen uit een om een vryen doortogt te laten aen de bedevaertgangers der naburige dorpen, die reeds te Hauthem waren aengekomen, en nu van alle kanten zich naer den wonderdadigen St-Lievensput begaven.

IV. De blyde inkomst.

De Zondag, 29 juny des jaers 1467, ging voor de goede stad Gent een dag wezen van woeling en uitgelatene volksvreugd. Van

[p. 179]

zes ure 's morgens had het zwaer gelui der groote klok het feest der inhulding afgekondigd. Het bestaen dier klok, kostbaer pronkstuk van 't aloude Gent, dagteekende van 1317; in dien jare werd zy gegoten, en gedoopt met den hoogbefaemden naem van Roeland, als hadde men zoo een dapperen krygsmakker van Karelden-Grooten willen huldigen, wiens jagthoren even als haer metael, tot zeven mylen in de verte rond mogt klinken.

De lucht glansend in de zonnenstralen van den schoonen zomerdag, weêrgalmde bly van 't harmonisch beijaerdspelen, en het statig luijen aller klokken in wier geluid Roeland gedurig zyn breed dommelend brommen aenhief, als hadden zich naer die groote metalen stem alle de mindere moeten regelen. Er lag over gansch de stad zoo iets feestelyks wat van het innig genoegen der inwooners mogt gewagen, iets wat op aller gelaet de uitdrukking had geprent van eene losse en jubelende blydschap. Ofschoon het opzicht welk zekere groote straten opleverden, eeniger wyze, de algemeene volksvreugd scheen tegen te spreken; en niet zonder rede, droeg het uiterlyke der hoofdstad, en wel op ettelyke plaetsen, kenteekenen van rouw welke niet weinig uitlosten op de jeugdige toebereidsels van het feest; want, haesten wy ons het te zeggen: om de smart te huldigen waerby hertog Karel den dood betreurde van zynen toen laest gestorven vader, hadden de Gentenaren de voorgevels hunner wooningen, en de straten langs welke de stoet voorby zou trekken, zoo onthangen met allerlye rouwbekleedsels, dat men in zekere wyken gegist zou hebben, of Vlaenderens hoofdstad had zich uitgedoscht, niet om zynen vorst, maer om eenen plegtigen lykstoet intehuldigen.

Om tien ure des morgens kondigde het geschut der vestingen den gentschen volke het naderen af van zynen nieuwen meester. En inderdaed hertog Karel had toen al vroeg het kasteel van Zwynaerde verlaten om zich Gentwaerts te begeven, gevolgd van alle zyne edelen en ridderen, rondom dewelke de jubelende menigte der in vryheid gestelde bannelingen zich nu ook had aengesloten.

Zoo als het toen meestal by elke inhulding plaets greep, trok

[p. 180]

een talryke stoet afgevaerdigden, grootendeels gekozen uit wat de klerizy, het magistraet, de adel en de burgery het hooggeroemste onder zyne leden telden, den komenden hertog te gemoet, om hem de stadsleutels te overhandigen ter plaetse genaemd het Kruis van Schreyboom waer het armhuis van Hebberecht stond, dat dan ook een gasthuis was waer ziekenen en reizenden noodigen onderhoud en verzorging vonden. Tusschen die afgevaerdigden bemerkte men de schepenen van de Keure en van de (Gedeele), de dry grootdekens der burgery, der gilden en der weversambachten, de dekens, gezworene en andere bondgenooten der onderscheidene neeringen der stad, allen ryk uitgedoscht, en op schoon geharnaschte paerden gezeten. In die omstandigheid was de klerizy aen haer pligt niet te kort gebleven: al wat maer tabberd en kruin droeg; trok op naer Schreyboom. De Beggynen der twee Beggynhoven, voorgegaen van hunne Groot-Juffrouwen, stapten aen het hoofd van de rei der geestelyken; op deze volgden de reguliere orden, het kapittel van St-Pharaïldis, de monikken van St-Bavo, de reguliere klerizy van alle de parochiën, en eindelyk de bisschop van Doornyk zelf die gemyterd en gestaft, met plegtigen tred den stoet sloot. Er was echter nog een ander gedeelte der bevolking, waer tusschen ettelyke magistraten, dat zich niet aen de aloude gewoonte had willen houden en den vorst tot Zwynaerde zelfs was te gemoet gereden, om hem meer hulde te bewyzen en hem van daer tot naby de hoofdstad te vergezellen.

De poort van St-Pieter, nu genaemd de Petercelle-Poort, was toen zoo verre niet van het binnenste gedeelte der stad afgelegen; zy was het uiteinde der abtdy van St-Pieter op de velden, terwyl men langs die welke men insgelyks nog heden onder de benaming kent van Ketelpoort, in de abtdy stedewaerts, uitgang had.

By het naderen des hertogs, vingen tallyke muziekspelers en pypers aen van op het boven gedeelte der St-Pieterspoort duchtig geluid te geven.

Toen zang en spel hadden opgehouden, stapte de hertog uit den zadel, en maekte zich bereid om zooveel mogelyk de lange fransche redevoering welke meester Mattheus de Grootheere hem in name

[p. 181]

der abtdy ging voordisschen, gedwee en goedsmoeds te onderstaen. Deze begon over de groote deugden van wylen hertog Philips uit te weiden, en, nam de gelegenheid te baet, om ter sluiks hier en elders, op beleefder wyze, zyn eigen lof doen uit te blinken. In zyne slotrede voer hy voort met te zeggen, dat de goede stad Gent den hemel innig dankte daer hy een vorst als Karel van Bourgondië had geschonken en dat hy den nieuwen Graef van Vlaenderen hartelyk toewenschte hem eens na zyn aflyven, by den Heer zoo willekom te zien als hy het toen was voor de brave poorters der goede hoofdstad.

Na voleindigen van die niet onaerdige peroratie, werd het de beurt van Nikolaes Bruggeman, den predikheer. Deze trad voor en smeekte van den hertog, in naem der inwooners zyner wyke, dat de St-Pieterspoort, welke immer des donderdags, sedert het vredetraktaet van Gavere moest gesloten blyven, op nieuw mogt geopend worden. Hy kreeg tot antwoord dat men, by tyd en stond, zyne smeeking zou onderzoeken. Alsdan, in stêe van den Nederkauter in te slaen, begaf zich de hertog ter plaets, genaemd de Spriet, naer de abtdy van St-Pieter, langs de O.-L.-V.-straet welke schuins in de Kortrykschestraet uitkomt. Terwyl de muzikanten van de poort in haest naer het Belfort liepen, om nu weder het feest met beijaerdrammelen te begeleiden.

Sedert Lodewyk van Crecy, hadden de graven van Vlaenderen de gewoonte aengenomen, alvorens zy hunne inhuldiging te Gent deden, er den eed af te leggen in de abtdy zelfs van St-Pieter.

Dit gebruik bleef in voege tot in deze latere tyden en onze vorsten kwamen het des te stiptelyker na, daer zy, immer den titel hadden gevoerd van beschermers der St-Pieters abtdy.

Hertog Karel was in rouw gekleed. Zyn dosch bestond uit een zeer eenvoudig zwart zyden wambuis en bovenkoussen van dezelfde stof en kleur. Een juweel uit diamanten gewrocht, glinsterde aen zyne kapruin, en aen den halze droeg hy de eerteekenen van het Gulden Vlies.

Gansch zyn uiterlyk, waer anders iets ruws en aenstootelyks in

[p. 182]

voor mogt komen, ademde de statig kalme treurigheid als van een man die, gelaten, het wigt begint te torschen van een nieuw overkomene smart. In de kleeding en houding van hen die zynen hofstoet uitmaekten, lag er iets niet min somber. Althans bestond zyn gevolg uit de aenzienlykste heeren van zyn hof. Mannen, zoo als de Heeren van Gruthuuse, van Halewyn en Haveskerke, Thibald van Neufchâtel, Marschalk van Bourgondië, Antoon Bollin, Heer van Aymeries; de heeren van Crève-Coeur, Contay, Beveren, Vogelzang, en vele anderen kon men er onder bemerken. Hy ging zich met moeite een doortogt banen te midden der onafzienbare menigte welke van wyd en zyd was toegestroomd en wier gejubel de lucht deed weêrgalmen als ten antwoord aen de vreugdekreten die uit de straten, van daken en vensters ten hemel stegen. By St-Quentins kapel gekomen, stapte de hertog links af en naderde de groote poort des kloosters, waer hy plegtig van abt en monikken, allen in het kostelyk kerkgewaed uitgedoscht, ontvangen werd. De prelaet bood den vorst het wywater aen, bewierookte hem, volgens oud gebruik, en liet hem de heilige evangelien kussen. Dan overhandigde hy hem een brokjen van het echte heilig kruis en leidde hem vervolgens binnen in de abtdy en van daer naer het hooge choor der kerke, waer Karel op een fluweelen kussen ging knielen tot de mis geindigd was, welke er door den bisschop van Doornyk werdt gecelebreerd. Aen het offertorium, naderde Karel het outer, en, zoo als het immer, by elke inhulding werd gepleegd, bood de hertog met eigen hand aen den prelaet een kostbaer gouden laken, welk hy als gift der kerke schonk. Na het eindigen van het H. misoffer, ging de nieuwe graef godvruchtig op de trappen van het altaer knielen, waer de abt, na hem de versetten en de collecta voorgelezen te hebben, hem deze woorden toestuerde terwyl hy hem met den degen omgorde:

- Neem dit zwaerd, magtig vorst, en vergeet nimmermeer dat het u werd toevertrouwd om de geregtigheid en het geloof uwer voorvaderen te helpen staven.

Dan legde de vorst de regterhand op den Bybel en zwoer eeuwig de voorregten en vryheden voortestaen van St-Pieters

[p. 183]

abtdy, welke eenmael de koningen van Frankryk, zyne voorzaten, hadden gesticht.

Vervolgens liet hem de abt de relikwien eeren en alle de kloosterlingen deden Karel van Bourgondië uitgeleid tot ter plaetse waer zy hem hadden onthaeld. Dan verbeidde hem de stoet der Gentenaren, die hunnen nieuwen heer en meester vergezelden tot aen die kerk die nu hare oude benaming van St-Jan voor die van St-Bavo heeft verruild. Hier werden dezelfde ceremoniebeden geplogen. De vorst wierp zich voor het altaer van St-Jan ter aerde. Ridder Joos Triest, greffier van den Bloede, las hem in het dietsch den inhoud van den te doen inhuldingseed, en Karel met de hand op de heilige Evangelien en kruis van St-Blasius, zwoer aenstonds Vlaenderens onafhankelykheid te waerborgen, Vlaenderens regten en vryheden alsmede de voorregten der stad Gent te verdedigen en te handhaven, den armen zoowel als den ryken regt te doen geworden, in een woord, zich als een ware ridder en goede graef van Vlaenderen te gedragen.

Na al zulks geeindigd was, leidde Mher Triest den hertog onder den toren en reikte hem het zeel der klok; aenstonds deed de vorst alsof hy luidde en inderdaed de klok klepte tot drymael toe; zoo als een oud gebruik het vergde.

Een wyl daerna, hief de bisschop van Doornyk het Te Deum aen in dien prachtigen tempel, wiens hooge toren, men toen aen 't voltooijen was.

Nauwlyks had de graef van Vlaenderen de kerk verlaten of hy viel in de handen van een derden redenaer. Ditmael was het Meester Peeter Bierman die den vorst, in name der Dekens, het woord toestuerde.

Na dit nieuwe plegtverdriet onderstaen te hebben begaf zich Karel langs de St-Jansstraet en het Belfort naer het Schepenhuis, dat gansch in zwart behangen was. Hy dronk er den eerewyn en benoemde er Niklaes Triest, broeder van den greffier van den Bloede, tot opperballiu der stad.

Eindelyk mogt de hertog van Bourgondië het einde zien van al dit gedwongen en weinig verlustigend pligtgepleeg. Na eene pooze

[p. 184]

stand te hebben gehouden ten stadhuize, klom hy weder te paerd en begaf zich laugs de Schepenenstraet naer de Vrydagmarkt daer hy in een gebouw intrad dat den naem voerende van Hooghuis, sinds onheugelyken tyd gebezigd wierd ter inhuldiging van Vlaenderens graven.

Dit Steen, (het is zoo dat men te Gent soortgelyke gebouwen noemde), was breed van omvang, doch niets merkwaerdigs trof men er in aen, ten ware de groote zael waer de gentsche gilden niet zelden hunnen vorst ten disch verzochten, en die diepe kuilen waer, het magistraet, by oproer ter Vrydag-markt gepleegd, aengegrepene muiters voor het oogenblik in opsloot. Heel de voorgevel van het Hooghuis was met zwarte wollen stoffen omhangen, waer witte festoenen en zilveren franjen opheen kronkelden. In het balkon der middenvenster die als een spreekgestoelte op de markt vooruit sprong, rustte een zwartvloeren kussen dat het wapen van Bourgondië scheen te dragen. De Vrydagmarkt krielde van volk. Alle de gilden waren er verzameld. Het ware niet ligt geweest, alle die onderscheidene ambachten tusschen die krioelende menigte te erkennen, daer dan ook by het vreêtraktaet van Gavere alle hunne vanen werden aengeslagen, doch wie een weinig met de toen bestaende volkskleedy bekend stond, kon ligt opmaken aen welk slach van ambacht, deze of gene gilde toehoorde.

Karel verscheen in het balkon, liet zyn styven blik op die menigte dwalen die hem onthaelde met de grootste toejuichingen, welke hy beantwoordde, met by poozen en als werktuigelyk toe te knikken. - Toen het een weinig stil geworden was, verscheen Nikolaes Triest, de nieuwe stadsballiu, op den voortrap van het Hooghuis, waer de dry hoofddekens, en alle de opperdekens der ambachten verzameld waren. De trommen sloegen een sein en er werd onder de menigte eene plegtige stilte. In den naem des volks, welk zy hier vertegenwoordigden, legden de dekens, de eene na den andere in de handen van Mher Triest den gewoonen eed af, van trouw en onderdanigheid aen den nieuwen Graef van Vlaenderen.

De Hertog van Bourgondië bereidde zich om het balkon uit te

[p. 185]

treden, wanneer Philips van Commene die zich aen des hertogs zyde bevond, hem eene groote woeling, welke onder het vensterrif plaets greep, deed bemerken. Karel boog zich om er heen te zien, en op hetzelfde oogenblik naderden eenige schepenen den voortrap, alsmede ook de grootdeken der wevers, der ambachten en der burgery, de deken der 52 neeringen; en een aental aenzienlyke poorters wierp zich met opgeheven handen op de kniën, en baden hem met vurig smeeken, dat hy uit hoofde zyner Blyde Inkomste, den Gentenaren alle die voorregten en vryheden zou terugschenken, waervan men hen reeds sedert dertien jaren had beroofd. Weldra verhief het volk zyne stemme om hunne smeekende bede te staven. Zulks bragt een gerucht te wege zoo hevig en verward, dat er de hertog als duislig by werd. Echter hield zyne koelbloedigheid stand en, ofschoon een innige toorn zyne wezenstrekken betrok en men bespeuren kon dat hy niet ongaerne ter helle had willen zenden wie hem zoo in dergelyken strik had uitgelokt, gaf hy by een teeken te verstaen dat hy tot de menigte wou spreken.

Er ontstond aenstonds eene diepe stilte en men hoorde den hertog met eene van aendoening bevende stem de volgende woorden uiten:

- Wy kennen nu uwe aenvraeg en nu ook verzoeken wy u deze ons schriftelyk in ons paleis te overhandigen; wy willen over de punten welke gy ons voorstelt, ryp beramen. En zoo blyve u God gewillig en genadig.

Dan om de algemeene aendacht van zich af te wenden, en een einde te stellen aen den allezins neteligen toestand waerin hy begon te verkeeren, riep hy tot zyne wapenknechten:

- Strooi geld onder het goede volk van Gent!

Terwyl er zoo allerlei munt, gouden, zilveren, koperen penningen ter vereeuwiging van het feest geslaen, over de gretige menigte regende, verliet de hertog met zyn gevolg het Hooghuis. Eenige stonden later bevond hy zich vermoeid en misnoegd terug in die vorstelyke woon welke sedert Lodewyk Van Male immer te Gent, onder de benaming van het Hof te Walle, de verblyfplaets van Vlaenderens graven was gebleven.

[p. 186]

V. Mattheus Bloc.

In weêrwil van de ontydige en onverwachte pooging door de goede lieden van Gent by den hertog aengewend, was deze geenzins ontevreden over het onthael welke hy in die stad genoten had. Ook wilde hy er openlyk zynen dank over toonen met in het hof te Walle de aenzienlykste ingezetenen op een ryk en kostelyk gastmael te vereenigen. Op dit feest mogten ongedwongene vreugd en de gulhartigste eensgezindheid ongekrenkt tusschen de uitgenoodigden heerschen. Hevig werden er bekers geledigd op de gezondheid van den nieuwen graef; elke tong werd er welsprekend om er de liefde te uiten welke de wyn des hertogs in aller herten mogt ontsteken; dezen kenden hem een hoogst aenminnend voorkomen toe, genen spraken met grooten lof over het keurige zyner houding en het lieftallige van zynen glimlach; anderen konden niet genoeg uitweiden over de wonderlyke hoedanigheden van zyn vernuft, en smolten als weg in verwondering over de immer wel gepaste geestigheid zyner antwoorden; allen waren eens (iets wat niet zelden voorvalt, wen men zich ter tafel bevindt van een nieuw ingehuldigd vorst,) om den zoon verre boven den vader te verheffen en in hem allerlei begaefdheden te ontdekken, waervan zyn voorzaet heel en gansch verstoken was. Gelukkig bekleedde Karel aen den disch eene plaets van waer het hem onmogelyk werd zulke uitgekraemde vleijery te hooren, hoewel het den vleijers niet aen moed en gorgelgeluid faelde, om hunne waer, den hertog maer te doen geworden. Deze zelfs vergat zich in driftigen kout met de uitgenoodigden welke naest zyne zyde gezeten waren.

- Welnu! - riep hy eenmael opwellend in eene vlaeg van goedwillige luim; - allen spot ter zy! Toen ik uit Zwynaerde optrok om hier myne Blyde Inkomste te vieren had men my die inkomst toch zoo nog al aerdig doen te gemoet zien.

[p. 187]

- Aen lastertael hoeft er nimmer geloof gehecht te worden, edele vorst, - antwoordde de deken der burgery.

- He, he! ware ik slechts my zelven te rade gegaen, had ik begonnen met myne inhulding in andere steden te doen vieren, en Gent had my niet dan ten laetste in zyn net gelokt.

- Daer uit blykt dan toch ten minste - onderbrak een schepen van de Keure, wien die losse vrypostigheid des hertogs had gestooten - dat het niet zelden goed is een andermans raed te volgen.

- En nogtans - vervolgde Karel allengskens en buiten zyne wete vergramd, - met daer gisteren op die Vrydagmarkt te komen knielen, om uwe voorregten af te eischen en my er nieuwe te onttruggelen, hebt ge toch een weinig met myn gezag gespeeld, en myne langmoedigheid willen op den toetsteen zetten. Ik kon zulks voor eene onbeleefdheid nemen, die zoo wel een weinig verre ging, geloof me.

- Edele vorst, - viel hem aenstonds de grootdeken der wevers in de rede, - wy doen niet immer wat wy willen, wen het volk ons in den rug stoot, moeten wy wel vooruit ten ware wy liever ons lieten onder de voeten trappen.

- He! ja, ja, uw stielenras laet zich zoo gemakkelyk niet leiden; myn geëerde vader zaliger mogt het eenmael bitter ondervinden.... Doch om 't even. Ik heb myn woord gegeven om de voorgestelde grieven te onderzoeken.... en....

- Daerom hoeft de vorst toch niet dit woord te houden; - snauwde een klein onderkomen manneken, op wiens gelaet men valschheid en lage fleemzucht lezen kon, - om zich by dit gespuis rust te trekken, belooft men, doch men maekt geen schuld.

- Ellendeling - knarsten eenige der uitgenoodigden; want wie die woorden daer had geuit, maekte deel van 't magistraet, en enkel om den hertog te believen had hy gemeend dien vuilen laster uit te moeten kramen.

- Wie zulke tael durft voeren, - sprak de Stoute met nadruk, terwyl hy zyn styven en scherpen blik in 't oog zond van wie hem zoo onheusch had onderbroken, - is onwaerdig van het volk te

[p. 188]

vertegenwoordigen en onder de leden van een magistraet, als dit van Gent, geteld te worden. Voor 't overig, myne heeren van dit magistraet, - vervolgde Karel, die nu den vernederden en onthutsten vleijer den rug had gekeerd, - wel wil ik bekennen dat gy u by wylen in de onmogelykheid bevindt van aen den volkswil te wederstaen, doch wordt u dit eene rede om het bestaen van zekere geheime vergaderingen voort te dulden, die niet gehouden worden dan om te zoeken hoe gy my ter wedergaef van uw voorregten zult dwingen?

- Wat! - riepen er eenigen, verwonderd over dergelyke aentyging - geheime vergaderingen in Gent?....

- Daer weet gy niets van?... Dat antwoord had ik voorzien. Doch ik weet, ofschoon maer halvelings, dat er by myne intrede in Gent, onlusten zouden plaets gegrepen hebben. Men had my zelfs laten hooren, dat de Zottenstoet van St.-Lieven met de oproermakers de hand aen 't werk zou slaen.

- Men heeft gelogen, - onderbrak Michiel Overloop, schepene van de Keure, wiens loffelyke verontwaerdiging ten minste toch van eene echte onwetenheid in de zaek getuigde - men wil, vermeen ik, de Gentenaren by u in 't zwart doen boeken. Myn vorst, geloof me en wees er van overtuigd: de Gentenaren denken aen niets wat zelfs naer muitery mag zweemen. Na wat er gisteren zoo al zonder erg ter Vrydagmarkt gepleegd werd, wil het volk zich voortaen stil houden.

- Zulks ten minste hope ik, - antwoordde Karel tydens de vorige ernst terug kwam - sedert wat hun over dertien jaren is wedervaren, mag nimmer hun de omwentelingszucht bekruipen. Wat dit afschaffen betreft van de wet op de granen...

- Bekreun u daer niet aen, myn vorst, - viel Mher Van Halewyn hem in de rede - het wordt u slechts van eenige muiters afgevergd.

- Weet gy dat wel zeker? - vroeg de hertog aen wiens onderzoekend oog, de bedwongene en stuersche houding van de leden des magistraets, in dit oogenblik niet ontsnapte.

Nauwelyks had Karel die vraeg geuit, of een paedje trad in de

[p. 189]

zael en ging tot by den vorst wien hy eenige woorden in het oor fluisterde. Zichtbaer was die hofknaep aengedaen; zyn gelaet was bleek, gansch zyne houding verriedt de hevigste zielsontsteltenis.

By 't vernemen van 't hem aengebragte nieuws, was Karel ylings opgevlogen of ware hy van een elektrischen schok getroffen geweest; stampvoetend sloeg hy met de hand waer hy zyn kristallynen drinkbokael omknelde, dermate hevig op het tafelbord dat hem de schermen in het aenzicht sprongen en hy riep met woede:

- By het kruis des Heeren! wee hun, wee u hier allen die my logenen voor waerheid venten willen. Ja! weet gy, myn schoone jonkers en trouwe raden, wat er zoo al rondom ons in Gent gepleegd wordt, terwyl wy ons met bekerklinken hier onledig houden? Wel de stad verkeert in vollen opstand. St.-Lievens-Zotten, by hunne terugkomst der begankenis, hebben het sein van den oproer aengeheven en 't volk ter Vrydagmarkt te wapen opgeroepen. Plette de vermaledyding de daders van dit helsch bestaen! - voer de hertog voort met beklemde woede.

- Maer, edele vorst, - waegd een der aenwezenden er by te voegen - toch mag het gebeuren dat de paedje u de zaken wel wat te zwaer heeft opgegeven.

- Dan luistert maer, - ging Karel voort - ik hoor het muiten tot in de zael hier dommelen.

En inderdaed men kon er het schokkend tinten ontwaren van de noodklok welke men in St.-Jacobs toren klepte, en duidelyk vernam men huilen en tieren dat by vlagen uit de verte tot in 't paleis weêrgalmde.

De hertog was bleek als een doode; gansch zyn hof en alle de omstaenders wachtten met innigen angst op den uitslag van het gebeurde.

- Twyfelt gy er thans nog aen? - vroeg de hertog van Bourgondië - Vooruit! daer wil een einde aen komen. Mher Van Gruthuuse, eene wacht wapenknechten met u genomen en te velde getrokken tegen dat rooversvolkje dat ryp is voor de strop. De sekretaris en Reichard Utenhove zullen u op togt gezelschap houden; en nu, vertrek en breng my nieuws over het gevaer welk wy hier mogen loopen.

[p. 190]

De dry trouwe raden van den hertog stegen te paerd en weldra bevonden zy zich in den vollen drang der menigte, welke langs alle omliggende straten naer de Vrydagmarkt heenstroomde. Toen verzochten zy het volk aen om het roekloos opzet niet verder te dryven, en de tegenwoordigheid van hunnen vorst toch met onderdanigheid te willen huldigen. Maer zy vermogten niets over die opgeruide scharen welke by het oorverdoovend roepen van: weg met de graenaccynsen! ter helle het vreêtraktaet van Gavere! hen als duizelig deed worden. De sekretaris des hertogs had wel te zeggen dat zyn meester hunne klagten met welgevallen zou aenhooren dat hy hun zelfs volkome kwytschelding schenken zou. Niets kon gelden. Door den drank en de woedende roovertael hunner aenleiders tot het toppunt der razerny opgevoerd, schenen zy met ongeduld het sein te wachten om hunne snoodste lusten bot te vieren. Het zwoer alles dat men niet wyken zou voor aleer hun de hertog de cedulle had overhandigd, waerby het vredetraktaet van Gavere zou vernietigd en zy terug in het genot hunner oude voorregten zouden hersteld worden.

Te leur gesteld in hunne hoop van dit vermetel en hardnekkig volk tot betere gedachten in te roepen, besloten de dry afgevaerdigden, naer onverrigte zake, ten paleize terug te keeren. Zoodra had hen de hertog niet vernomen, of uit hunne kommervolle houding had hy al het netelige van zyn toestand gegist.

- Te paerd, myne heeren, te paerd! en ter Vrydagmarkt! - riep hy stuiptrekkend en van woede zich de vuisten tot ballen wringende. - By St-Joris en alle Heiligen! dat volkje wil my van nader eens beschouwen.

Gansch het hof verwyderde zich om het bevel des vorsten uit te voeren, terwyl, de leden van het magistraet langs een ander uitgang heen trokken om zich ten stadshuize te begeven.

Doch verlaten wy hier een wyl hertog Karel, om te zien hoe het eenige uren vroeger met den terugtogt af mogt loopen der St-Lievens-Zotten naer Gent.

Te Hauthem was alles voltrokken zoo als het Mattheus Bloc zynen aenhangeren had opgelegd. Een ondoordringbaer geheim

[p. 191]

bleef immer het poogen der samenzweerders begunstigen. Gansch de morgen des maendags werd er benuttigd om de wambuizen duchtig met lood in te voederen, en om de dragt van hunne daggen, dolken en stokken te beproeven. Tegen den middag trad de begankenis in aftogt naer Gent.

Ongeveer ten getalle van duizend beliep de menigte, welke met het snoode doel, van de bedevaert had deel gemaekt; meestal waren in kracht en vermetelheid uitgerust. By het naderen der stad (iets wat tegen alle vroegere gewoonte streed) kon men in de gaenwyze der St-Lievens-Zotten niets onbetamelyks bespeuren, en wat de bewooners van St-Lievens-baen niet weinig verwonderde, er liepen byna geene dronkenbroers tusschen dezen anders immer zwymelenden hoop der eerzame beêvaertgangers. Zoo trokken zy de hoofdstad binnen, om vyf ure des avonds, zonder dat in 't minste iets van hunne inzigten was gebleken.

Die het eerste op de Koornmarkt waren gekomen, begonnen allerlei koddige sprongen en gebaren te huichelen; met geveinsde poetsen te spelen gaven zy de achteruitgeblevenen den noodigen tyd en gelegenheid om zich met hen te vervoegen en dus het aental der samenzweerders te vergrooten.

Wanneer gansch de zottenstoet nu byeen geschaerd was, maekten zy zich bereed om hunnen doortogt naer St-Bavos-abtdy te rigten. In het midden der Koornmarkt, een weinig tegenover het nog bestaende pakhuis stond in 1454, een klein houten huisje waer de accynsbedienden de toen zoo diep verwenschte belastingen op het graen in ontvongen. Nauwelyks had de stoet der beêvaertgangers dit gedeelte der markt bereikt of Mattheus Bloc, ziende dat dit houten kot zynen makkeren eenigzins in den weg stond, kwam vooruit gesprongen, en riep terwyl de menigte hem vryen doortogt bood, uit schrik voor den geduchten voorhamer dien hy om zich heen deed slingeren:

- De relikwiekast van St-Lieven wykt geen stap voor niemand, zelfs niet voor die hatelyke kroeg! Op, mannen! lustig hier aen 't werk! Ter neder met de accynsen op de graenwet en dat vuil stinkend houten kot.

[p. 192]

Niet zoodra hadden die woorden over de wyde plaets gegalmd of men hoorde het duchtig gedruisch der hamerslagen die het ongelukkig bureel langs alle kanten bestormden. Mattheus Bloc had met eenige kerels van zyn slach de hand aen 't werk geslaen; dak, planken, vensters, op een oogenblik lag het alles uit een gerukt, vernield, tot spaen en scherf geslagen; terwyl de accynsbedienden, om verdere mishandelingen te ontkomen, bureel en ontvangst hadden in den brand gelaten en het hazen pad gekozen.

- Goed, jongens! onverbeterlyk! - riepen Bloc en Bruneel die met welgenoegen staerden op wat hunne eerste zege daer had te weeg gebragt, - en nu vooruit! Van leêr getrokken en ter Vrydagmarkt!

Oogenblikkelyk werd de kast van St-Lieven weder op de schouders geheischt; en het ongeduldigste gedeelte der bende liep vooruit ter dier plaetse welke immer in tyd van oproer en omwenteling den gendschen volke tot standplaetst had gediend. Vele anderen wie de begankenis in den zin van Bloc en Bruneel hadden waergenomen, begonnen de byzonderste straten der stad te doorkruisen overal schreeuwend: - weg de graenaccynsen! Ter helle de vreê van Gavere. Dezen, begeleid van een standerd dien zy den schildknaep van St-Lievensgenootschap uit de handen hadden gerukt, traden onbeschroomd in de huizen om er zich wapens aenteschaffen, de vreedzame burgers tot opstand te nopen en hen ter Vrydagmarkt te lokken.

In de schrikkelykste bedreigingen vielen die onzinnigen uit tegen al wat maer eenigzins in betrek stond met den hertog. Er werd gehuild, getierd en gezworen dat zy hun doel zouden bereiken of het alles 't onderste boven keeren. Niet veel tyds was er hun dus noodig om heel de stad in rep en roer te zetten, al wat iets tegen het vredeverdrag van Gavere op het hart had liggen en eenigzins aen het veroveren hield der oude voorregten en vryheden en zich thans gestemd vond om een dolk te zwaeijen en in de wyde lucht te tieren; dit alles snelde St.-Lievenszottenbende te gemoet of liet niet na haer onversaegd te volgen.

Weldra woelde er eene onafzienbare menigte over de Vrydag-

[p. 193]

markt. In het midden der plaets rustte de relikwiekast rond welke zich werklieden van elke neering in slagorde hadden geschaerd. Bloc, Bruneel en Oosterlinc voerden het bevel over dit zoo schielyk byeengeraepte leger; het was waerlyk treffend om zien hoe dit breede plein, waer zoo dikwerf menige burgertwist 't bloed des volks had doen vlieten, zich ylings van alle slach van ambachtslieden had volgetooverd. Uit de gelaetstrekken dier ruwe menigte las men dat zy het opzet gingen wagen alleen, om hunne verdorvene driften, den teugel ongestraft te vieren. In al die gebaren van wilde kracht, lag er iets vreeselyks wat het slechts den Stoute van Bourgondië gegeven was te tarten. En inderdaed die vorst was met een kracht van wil begaefd die zich immer in het barnen des gevaers dermate verstaelde, dat dan geen hinderpael voor hem meer stand kon houden. Ook, in weêrwil van wat Mher Van Gruthuuse hem over den toestand der gemoederen gezegd had, liet hy niet na zich aenstonds naer de Vrydagmarkt te begeven.

Op dien togt was de hertog verzeld van de byzonderste ridders zyns hofs en van eene wacht boogschutters die met gespannen boge, schietens gereed, rond hunnen meester draefden. Iets verschrikkelyks lag er toen op het gelaet des hertogs. Verachtend en met vonkelende oogen zag hy die muitende menigte aen, door welke hy zich met moeite een doortogt baende. In allerlei ongeduldige gebaren liet hy zich deels tegen de zynen, deels tegen den draver die hem door de opeen gepakte scharen niet naer wel behagen voerde. De menigte daer zy thans in het besef harer magt den moed vond om ongedeerd haren meester te kwellen en tegen te werken, verre van voor den hertog uiteen te gaen, sloot zich immer digter rond hem toe als hadde zy hem in handen willen houden als een borg voor wat hy en de zynen zoo al vyandelyks tegen haer hadden mogen bestaen. Immer bewoog zich die menigte in eene hachelyke stilte, het schreeuwen had opgehouden, slechts hoorde men nog, hier en elders, tusschen de groepen ettelyke stemmen, het bedreigend: sluit aen uw rangen, hunkeren. Het werd de hertog onmogelyk door den volksdrang heen te dringen.

[p. 194]

Woedend van ongeduld, terwyl hy de burgers wegstiet die naest zyne zyde stonden, riep hy met ontroerde stemme:

- Achteruit! achteruit! wat kwelt u dan? wilt ge dan, vermetele lieden...

- Om Godes wille, sla niet meer, - fluisterde hem in 't oor Mher van Gruthuuse, die aen des hertogs zyde draefde. - De hemel weet wat er ons hier tusschen die muiters te worden staet, indien gy 't dus nog verder aenlegt.

En inderdaed, die welke de woedende vorst had weg geduwd bruischten op in tegenstand, de onversaegdsten hielden zich reeds vechtens gereed, toen er een man, welken de hand van Karel duchtig had geraekt, zich ylings omwendde en de armen kruisend, den vorst spottend in 't aenzicht zag, en hem honend toesnauwde:

- Sla, sla voort, myn geduchte heer en meester, wy zyn daerom uwe onderdanen en gy onze hertog, doch dat nimmer de mannen van uw gevolg het wagen my te raken, want wy zouden hen niet sparen zoo als wy u mogen huldigen, genadige vorst.

- By St-Joris! - viel de Stoute uit, die in den spreker eene oude kennis terug vond en begon te bevroeden dat hy gevaer liep. - My dunkt ik zie dien kerel niet voor de eerste mael.

De andere hernam:

- Heeft Mattheus Bloc u eergisteren in het kasteel van Zwynaerde niet gezegd dat gy hem nog eerlang zoudt hebben terug gevonden. En gy ziet het wel, - voegde er zacht de gebannen muiter by, - hy heeft zyn woord gehouden.

Ter zelfder tyd verdween hy tusschen de menigte en liet dus gelukkiglyk het voorgevallene daerby blyven.

Karel van Bourgondië vervolgde zynen weg naer het Hooghuis. Lodewyk van Gruthuuse trok hem op nieuw by den arm en fluisterde hem binnensmonds:

Edele vorst, ik smeek het u nogmaels, bedaer u, wy loopen hier levensgevaer. En dan alle oogenblikken kunnen die verdwaelden naer uw paleis heenstormen, waer uw dochter zich bevindt en uw juweelen zyn. Gaet gy zoo voort is het met ons gedaen.

- Ik zal my dan van dien hoop ellendigen laten onder de voeten trappen? - beet Karel zynen hoveling toe.

[p. 195]

- Zie maer, zie maer ginds, - ging Gruthuuse voort - en zeg my dan nu of myn raed gegrond is.

De hertog zag in de rigting hem door zyn raedheer aengeduid en in de verte bemerkte hy een talryke, van hoofd tot teen gewapende groep, die slechts het sein scheen te wachten om den komenden vorst te gemoet te trekken, hem verderen doortogt te ontzeggen en misschien om hem te slaen. Aen het hoofd dier kerels bevonden zich de dry bannelingen, tusschen welke Mattheus Bloc, hevig stond te gebaren, of vertelde hy zynen makkeren hoe hem de hand des onvoorzigtigen hertogs had gehavend.

- By myns vaders ziele, eenmael wil hun myne wraek dit toch vergelden, - knarstandde Karel van Bourgondië die toen den vertoornden leeuwe geleek wien de boeijen het niet meer toelaten zyne tergers nog aentegrypen.

Het gerucht welk in de straten heerschte, liet gelukkiglyk die laetste woorden des vorsten van de menigte onopgemerkt. Eindelyk, na veel poogens, mogt de hertog het Hooghuis bereiken: daer stapte hy uit den zadel en stoof de wooning binnen met eene haest die niet weinig te kennen gaf hoe zeer 't den hertog op de ziel gewogen had zich in een dergelyken toestand te bevinden. Tusschen de burgers die aen den voortrap van het Hooghuis stand hielden, bevonden zich echter talryke hertogsgezinden, die by Karels aenkomst zich eerbiedig verwyderden en hem doorgang boden.

- Uwe hoogheid vreeze niets, - riepen zy hem toe - wy zyn uwe kinderen en dienaers, wy dragen u liefde en eerbied toe, met ons hebt gy geen gevaer te duchten; indien het zyn moet kunnen wy u verdedigen.

Doch Karel gaf weinig aendacht op die troostende woorden. Hy trok binnen en eenige stonden later verscheen hy in het balkon van het Hooghuis. Niet zoodra had het volk hem bemerkt of een onzaggelyk geschreeuw steeg uit de scharen over de breede plaets; tusschen het schallend handenklappen hoorde men de woorden: willekom! willekom! en van uit de hoogte mogt de vorst thans een treffend tooneel gadeslaen.

[p. 196]

In het midden der plaets en in de laetste stralen der ondergangszon troonde St.-Lievens gulden relikwiekast. Rond het heiligdom stonden St-Bavos monikken geschaerd, die hunnen schat niet hadden willen verlaten; rondom krioelde nog eene aenzienlyke menigte, vrouwen en kinderen van allen ouderdom. Die hoofdgroep was als het middenpunt van dit kamp dat daer zoo ylings de beêvaertgangers en ambachtsvolk, op het geklep der noodklok toe geloopen, hadden opgeslagen. Meestal waren zy met dikke kluppelen gewapend, echter tusschen het ruwe wapentuig door de werklieden gebezigd, kon men hier en daer, ettelyke degens, dolken, messen en lansen zien glimmen. Tegenover het balkon had die muitersbende plaets genomen, welke zich onder het gestolen vaen van St-Lievensgenootschap had geschaerd. Voor het Hooghuis stonden Karels boogschutters en wapenknechten in slagorde gerangschikt. Naest dezen bevonden zich beenhouwers, vischverkoopers, schippers en kaeigasten die geraedzaem hadden gevonden zich met de St-Lievens-Zotten, oproerstichters, althans niet in te laten. Het was als hielden er ter Vrydagmarkt twee legerkorpsen stand die, ten oorlog uitgerust, het sein slechts afwachten om ten dood of leven handgemeen te worden.

De zwarte houten puntgevels der omliggende huizen losten akelig op 't gewoel dier bonte menigte uit; en om het vertoog dat zich toen ter plaets den toeschouwer voordeed, nog meer statigheid by te zetten, mogt men den vorst, in rouw gehuld en met bleek gelaet, het op hem starende volk, van uit het hooge balkon zien beheerschen.

Karel, naest wiens zyde zyn vriend Gruthuuse en zyn kanselier, ridder van Wedergrate stonden, bragt de hand voor en gaf een sein ter stilte. Onmiddelyk sprak de vorst in de vlaemsche tael.

- Myn trouwe onderzaten en kinderen, God houde u in zyne heilige hoede. Ik ben uw vorst en wettige meester. Gisteren beloofde ik op het Evangelie uwe regten te huldigen en te verdedigen; gy daertegen zwoert my als uw vorst te eeren en getrouw te zyn.

- Ja, ja! dit zwoeren wy en by duren eede, - riepen eenige aenhangers des hertogs die zich onder het balkon bevonden.

[p. 197]

- Dan, voor u ben ik bereid te doen al wat myne eer en uw welzyn mag staven.

- Willekom! willekom! leve onze geduchte meester, - klonk het door alle de scharen, welke die welwillende woorden in geestdrift en liefde voor den hertog hadden op doen vliegen.

Mattheus Bloc, Bruneel, Oosterlinc en heel de bende over welke zy gedryën 't bevel schenen te hebben, bleven stom in die blyde opwelling en blikten op de toejuichers met nydige en sombere verachting. Daer de hertog de vlaemsche spraek met weinig gemak bezigde en hy dan ook niet gewoon was in die tael het woord te voeren, verzocht hy ridder van Gruthuuse om in zyne plaets het volk toe te spreken. Deze trad dus tot by de leuning van het balkon en sprak met klare en bevallige stem:

- Onze vorst de hertog gelast my om u te vragen wat gy van hem verlangt. Hy werd u als wettige meester gegeven; en als zulks hoort hy immer met welgevallen de aenvragen zyner onderzaten aen. Wat hy van u slechts vergt, is dat gy hem uw grieven vreedzamer en betamelykerwyze voorstelt.

Toen traden er onbeschroomd eenige mannen uit de menigte voor en spraken:

- Hoort de hertog onze grieven aen, onze grieven luiden als volgt. Wy willen de accynsen op de graenwet, daer deze tegen alle regt en vryheid op het volk drukken, voor immer afgeschaft. Wy bidden den vorst, dat hy rekenschap verge van die welke van den roof dier inkomsten leven, en die van arme ellendelingen als zy waren, thans als groote heeren tot het toppunt der verwaendheid en kwaedwilligheid geklommen zyn. Uit dien hoofde verwittigen wy hem dat hy zal gehouden zyn gehoor te geven aen wie het volk naer zyn geduchte hoogheid zal afvaerdigen, ons tevens verbindend om dus te handelen zoo als het antwoord mag luiden welk den afgevaerdigde zal gegeven worden.

Terwyl de vorst al die opmerkingen met gedwongen welwillendheid scheen te aenhooren, liep er eene uitdrukking van innig ongenoegen over de gelaetstrekken der dry bannelingen.

Met een kon de menigte eene drukke woordenwisseling bespeu-

[p. 198]

ren tusschen den hertog en zyn raedsheer de Gruthuuse. Vervolgens hernam die laetste:

- Zyne hoogheid neemt uwe aenvraeg in acht. Morgen kunt gy u, ten getalle van zes, ten zynen paleize begeven om hem uwe grieven voor te dragen. Wat meer is, hy verleent u volle boetontslag voor al wat er heden laekbaer in muitery en oproer mogt bedreven worden. Doch dit wel voor zoo veel de heilige relikwiekast wordt heengedragen en gy allen nu vreedzaem ten uwent terugkeert. Dit laetste wordt u, als onderzaten van den vorst opgelegd, op boete van, by weigering, lyf en have te verbeuren.

Die vredestichtende woorden had de drang der omstandigheden den hertog tegen wil en dank ontrukt. Echter mogten zy een gunstigen invloed op de menigte te weeg brengen, die verre was van aen Karel-den-Stouten, zoo veel langmoedig- en toegevendheid toe te kennen.

Ook weêrgalmde het aenstonds van alle kanten:

- Leve de hertog! Leve Karel van Bourgondië! Kom op, kom op, ten onzent! Gaen wy ten onzent!

Reeds trok een gedeelte des volks naer St-Lievensbeenderkast om haer onverwyld naer St-Bavos-abtdy over te voeren, toen Otto Bruneel, zich ylings tusschen den hoop werpende, de kast bevool neêr te zetten en vervolgens in dier voegen tegen het ambachtsvolk uitvoer:

- Lafaerds! bloodaerds! Ziet gy niet dat de hertog met uwe goedheid den spot dryft! Maer wat hebt ge dan toch voor, ware ongelukkige zotten als ge zyt? Uit een gaen? U naer huis begeven? Maer voelt ge dan niet dat men u uiteen dryft en ten uwent zendt, om u des te gemakkelyker aen te grypen, om u van nachte in uwe wooningen te verrassen, en u morgen op te knoopen, te radebraken of den nek te breken.

- Dan hoeven wy maer hier stand te houden, - sprak de menigte, welke de kracht en overtuigingvolle woorden van Bruneel tot haer vorig besluit had terug geroepen.

Ondertusschen had Mattheus Bloc dit alles te baet genomen om met eenige zyner aenhangers langs eene achterdeur het Hooghuis binnen te sluipen.

[p. 199]

By het vernemen van dit enkelmoedig bestaen by welk hy thans voor immermeer zich van alle gezag en eerbied verstoken achtte, was de hertog woedend naer het balkon gevlogen om er zyn toorn lucht te geven en eene laetste aenspraek tot de muiters te doen. Niet zoodra stond hy sprekend gereed, of uit de jubelende scharen steeg er een lange kreet van genoegen en verwondering. Een lange magere kerel uit de volksklas had den kanselier ruw weggestooten en tusschen dezen en den hertog in het balkon plaets genomen. Nog dacht men niet van hem doen heen te gaen, nog had geen der omstaenders hem erkend, of reeds had die overmoedige ambachtsman het woord genomen:

Broeders, - sprak hy, na ettelyke malen stilte gevergd te hebben met de steenen leuning van het balkon onder zyne yzeren vuistslagen te doen dreunen, - broeders en makkers, er moet een einde komen aen al dat nutteloos gejammer. Schapen hoeven niet te bleten wen zy voor de wolven staen. Legt uw grieven bloot, doet uwe regten gelden, hebt slechts moed en houdt maer stand. Zegt my, broeders, wilt gy niet dat men spoedig en bloedig regt plege, met die u bestelen en u opvreten als waert gy schuldelooze lammeren en zy verhongerde wilde dieren?

- Ja! Ja! - brulde nu het muitersbroed dat die ongehoorde stoutheid van dien opgeraepten volkstribuin meer en meer onversaegdheid byzette.

- Wilt gy niet dat men de wet op de granen voor eeuwig vernietige, uwe poorten weder opene, de ontroofde banieren terugbehandige en u volgens oud gebruik uw magistraten late kiezen?

- Ja! Ja!

- Vergt gy uwe kastelleryen, uwe witte kapruinen, alle onze oude afgeschafte vryheden en voorregten niet terug?

- Ja! Ja!

- Wilt gy niet dat het vreêtraktaet van Gavere voor immer verbroken worde?

- Om niet, het vreêtraktaet van Gavere! ter helle met de graenwet! Vlaenderen den leeuw!

- Dus, myn geduchte vorst, - voer onverschrokken de rede-

[p. 200]

naer voort, die zich nu had omgewend naer den hertog, welken hy, met de armen op de borst gekruist, honend aenblikte, - nu verneemt gy in weinige woorden waerom al dat volk zich hier ter plaets bevindt. En nu, stem in zyn wenschen toe, want ik verklaer het u, geen man zal wyken voor aleer hun 't gevergde regt geworden zy.

- Bloc, - sprak de vorst met opgekropte woede, daer hy in zyn beleediger dien banneling van Zwynaerde had erkend die hem nu ten derdenmale in den weg stond; - Bloc, dat zult ge my betalen, en nu gaet gy vertrekken, of ik doe u door het venster smyten als een ondier, al was 't dan ook maer om eenigen uws gelyken onder uwen val te pletten.

- Waeg zulks niet, - antwoordde de woeste muiter, - ik ben hier niet alleen, geduchte vorst, op den dorpel van die zael verbeiden my de vrienden.

Ridder van Gruthuuse, duchtend voor de schrikkelyke gevolgen welke dergelyk gesprek mogt te weeg brengen, viel haestig in de rede en sprak met zachten nadruk.

- Compeer, dat is hier uwe plaets niet; zyne Hoogheid zal neeringen en ambachten wel weten te voldoen, zonder gy het op u nemet hier voor hen te komen pleiten. Ga dus heen, ik bid u, en doe niet te kort aen het gezag van den hertog van Bourgondië.

- Gaen zal ik, - antwoordde Bloc met klem, - doch ik herhael het u en ik sta er borg voor, geen duim breed zal het volk van de Vrydagmarkte wyken, dan voor aleer men de groote dieven gevat en aen zyne eischen voldaen zal hebben.

Dit zeggende trok de banneling in fiere houding uit het Hooghuis en ging wederom als te voren tusschen de menigte plaets nemen.

- Er is dan aen dit volk niets meer te doen, - sprak de vorst innig ontmoedigd.

En inderdaed, in den staet van opschudding waer aller geest zich in bevond, werd het onmogelyk de muiters eenigzins te bedwingen. Karel besloot dus naer het paleis terug te keeren. Het was echter niet zonder moeite dat hy van daer kon geraken, want weinig schol het, of hy werd genoodzaekt oogenblikkelyk op alle

[p. 201]

de eischen van het volk in te willigen. Te paerd gestegen verliet hy dus de Vrydagmarkt om zich ten stadhuize te begeven. Daer vond hy de opperdekens, de aenzienlykste leden uit den burgerstand en het magistraet in geringer getal en in de grootste verlegenheid verkeerend. De hertog trad plotselings de zael binnen waer zy hunne zittingen in hielden en na hun ruw het woord te hebben toegestuerd, vervolgde hy in 't vertrekken:

- Het is uwe schuld! begeeft u nu ter Vrydagmarkt en dryft me er zonder verder dralen alle de gilden uit een.

Van daer trok Karel naer de Koornmarkt om in 't voorbygaen te zien wat er van het gesloopte accynsenbureel nog overbleef, vervolgens rigtte hy zich ten zynent.

Nauwelyks had de vorst zyn paleis betrokken, of hy haestte zich om zyne dochter, de jonge Maria, tegen alle gevaer te beschutten en haer in 't geheim, van Gent naer Brussel te doen overvoeren. Wanneer hy des aengaende niet meer had te duchten, vergaderde hy gansch zyn hof om te beramen over wat er hen in die dringende omstandigheden te doen stond. Een gedeelte des nachts werd in raedbeslagingen doorgebragt. Allen waren eens om den vorst aen te raden met behendigheid te werk te gaen en zich jegens de Gentenaren te houden of zou hy in hunne wenschen toe stemmen en hun al het gepleegde vergeven. Geen ander middel mogten zy ontdekken om den nieuwen graef van Vlaenderen uit den strik te redden, waer hem de muitery zoo trouweloos had ingelokt. Nog was de hertog niet tot besluit gekomen, toen eenige edele Gentenaren, hem des anderendags 's morgens kwamen aenzoeken om den gilden hunne aengeslagene bannieren terug te doen geworden, daer elk ambacht, onder eigen standerd, zich alsdan van de Vrydagmarkt zou hebben weggeruimd. Zy gaven den vorst te kennen dat, indien zulks nog niet gebeurd was, het alleenlyk had gefaeld aen een opperhoofd welk den dag te voren de gewenschte rigting aen de gunstige gemoedsgesteltenis des volks had kunnen geven. Karel, die, by eene toestemming, uit de verlegenheid meende te geraken, bewilligde de hem gedane aenvraeg, doch zoo als de Charter luidt, en enkel voor deze reize.

[p. 202]

Oogenblikkelyk werden de banieren uit het Belfort gehaeld en in zege naer de Vrydagmarkt gedragen. De afgevaerdigde edelen namen de goedwilligheid van Karel te baet om er de muiters tot pligtbesef en vreedzaemheid aen te manen. Zy weigerden zich ten onderen te geven en zwoeren het niet te doen dan vooraleer de hertog in alle hunne wenschen zou hebben toegestemd. Om nieuwe en nog ergere onlusten te voorkomen, stelden de afgevaerdigden op staenden voet een tweede en meer uitgebreid smeekschrift op. Jakob van Raveschoot, Baudewyn Rym, Jan Van Loo en Pieter de Rycke werden gelast hetzelve den hertog te overhandigen, met bevel van het hem te doen onderteekenen, zoo als het luidde zonder dat de tekst, het zy dan ook in het minste, verminkt werde of veranderd.

De vier afgevaerdigden vertrokken, ter markte bleven de gilden en ambachten onder de wapens en met vliegende vaendel fier op die vermetele pooging wachten. Eenige uren verliepen eer hun het antwoord uit het paleis toekwam. Tegen den avond ontstond er gewoel tusschen het volk in de nabyheid van het Hooghuis. Aller aendacht vestigde zich derwaerts. En inderdaed men zag een stoet aensnellen tusschen welke men bemerkte, de heeren van Gruthuuse, Commene, Maldeghem, den opperballiu van Gent, Nikolaes Triest, de schepenen der twee afdeelingen en de grootdekens der onderscheidene neringen.

Gansch de menigte stroomde hun nieuwsgierig te gemoet, om uit hunnen mond te hooren welk een antwoord den afgevaerdigden was geworden.

Meester Jan Petitpas, geheimschryver des hertogs, verscheen in het eerebalkon van het Hooghuis en ving aen er eene Cedule af te lezen, met eigen hand van Karel onderteekend en de volgende punten bevattende:

1^o	De hertog vergeeft den ingezetenen van Gent de verpleegde onlusten en muitery, alsmede de vernieling van het bureel der accynsen op de granen.
2^o	Die accynsen zyn voor immer afgeschaft.
3^o	De ambachten en neringen treden terug in het bezit van

[p. 203]

	hunne banieren. Zy zullen hen voeren zoo als voordezen; onder voorwaerde dat men hen buiten de stad niet drage.
4^o	De dry geslotene poorten zullen weder geopend worden.
5^o	Onder de leden der korporatiën mag de grootdeken der gilden gekozen worden.
6^o	Wat andere, min belangryke punten betreft, deze zullen van den vorst by tyd en lust, rypelyk worden onderzocht.

Na het lezen van dit schrift steeg er een onzaggelyk gejubel uit de zegevierende scharen. Nu troonde het volk, het achtte zich voldaen. In dien immer heugelyken dag, was zyn trots reuzenstallig opgerezen; een vorst als Karel van Bourgondië had onder het juk van den stalen volkswil moeten bukken; de zege zonder bloedstorting behaeld, werd zooveel te grooter in de oogen des volks daer het duchtiger had moeten kampen om den onwrikbaren hertog van Bourgondië dus ten onderen te krygen.

Echter was dit zoo kostbaer schrift niet dermate opgesteld en bezegeld dat het in 't toekomende, als onecht en van geener waerde niet kon verbroken worden. Doch zulks werd in dit oogenblik van uitgelaten vreugd niet in aendacht genomen. Ook van Mher Petitpas geen de minste opspraek noch wederstand toen hy plegtig het perkament aen het magistraet overhandigde.

Eenige stonden daer na week de menigte uiteen. Processiesgewyze en voorgegaen, elk van haer hoogvereerende vaendel, ruimden de gilden de Vrydagmarkt. St-Lievens-Zotten trokken henen met de relikwiekast die zoo onschuldig in den oproer had gedeeld - en kort daer na mogt weder de kostbare asch van den patroon der goede stad Gent zoo als te voren vereerd, in de St-Bavos-abtdye rusten.

Eene tallooze bende werklieden, wederom aengevoerd door Bloc en zyne twee handlangers, ylde in aller haest om de Dendermondsche en de Heuverpoort te openen die sedert dertien jaren waren toegemetst.

Des anderendaegs, 1 july, by 't morgenkrieken, trok de hertog van Bourgondië uit die stad, in welke hy zwoer nimmer terug te treden dan om den Gentenaren te doen boeten voor wat hem op

[p. 204]

zyne Blyde Inkomste wedervoer, en zoo onheilspellend zyne regering instelde.

VI.
De kwytschelding.

Twee maenden waren nauwelyks verloopen, sedert den dag waerop St-Lievens-Zotten, hertog Karel hunnen beroemden oproer hadden berokkend. Wyzere en meer bezadigde lieden ofschoon zy dan ook met innig verlangen de teruggaef te gemoet zagen van die voorregten en vryheden welk een onregtig vredeverdrag sints dertien jaren had geslopen, dachten kommervol na op de wyze waerop men ze had veroverd en vreesden des aengaende dat de verbolgen hertog wel éénmael op het onzalig Gent zyn toorn uit mogt woeden. Daerom wisten zy niet dan te goed hoe onbuigzaem en wraekzuchtig 't hoogmoedige karakter was van Karel-den-Stouten. Redelykerwyze kon men niet vermoeden dat hy, magtige vorst, zich goedsmoeds had ten onderen gegeven. Men moest dus veronderstellen dat zyne wraek het gunstig oogenblik af zou wachten, om de andere steden van zyn bewind, welke het voorbeeld der Gentenaren ligt mogten volgen, een duchtig lesje voor te disschen.

Reeds had het magistraet eenige dagen na het volvoeren der gebeurtenissen van 30 juny, een aental monikken, regtsgeleerden en aenzienlyke burgers naer den hertog afgevaerdigd, om zyne genade af te smeeken, hem hun innig leedwezen, over al het geplogen, te toonen, en hem, ongevraegd en met eigen hand, die cedulle terug te beschikken waeronder hy zyn naem had gegrifd en welke hy zelf dus had doen gelden.

Eene strenge bestruffing was het eenig antwoord welk de afgezanten van den vorst ontvingen. Doch daer hy, zoo als het in den akt zelf werd aengestipt, zyne langmoedigheid liever dan zyn

[p. 205]

toorn te raden ging, nam hy hunne pooging met welgevallen aen en bevool hun terug naer Gent te keeren, om hunne afvaerdigers van zynent wege tot dergelyke pooging aen te manen, er by voegende dat hy, hertog, het zich dan nog zou voorbehouden om later met de hoofdstad te handelen volgens eigen beliefte en goeddunken.

Dit weinig bemoedigend antwoord werd den gilden en neringen ter hand gesteld. Deze, hoe zeer het dan ook hun smarten mogt daer zy hunnen laetsten zege nog niet gansch vergeten hadden, stemden toe die harde vernedering gedwee te ondergaen.

Den achtsten dag van oogstmaend zond de hoofdstad van Vlaenderen naer hertog Karel zeventig wel befaemde persoonen, en wel namelyk: meester Jan Utenhove, licentiaet in godsgeleerdheid, en meester Nikolaes Bruggeman, van het orde der predikheeren, twee schepen van de Keure en twee van de Gedule, Mattheus de Grootheere, pensionnaris, Jakob Ballot, overdeken der neringen, Kristoffel de Grave, overdeken der wevers; de overdeken der burgery en negentien afgevaerdigden, onderling gekozen uit elk dier dry korpsen.

De vorst, omringd van zyne bloedverwanten en van geheel zyn hof, ontving hen in gehoor in de groote zael van het paleis. Zoo als Karel het had voorgeschreven, verschenen zy in zyne tegenwoordigheid blootshoofds en ongegordeld. Toen zy den hertog genaderd waren bogen zy de knie ten gronde en in den naem der stad Gent bad hem de pensionnaris, de Grootheere, vergeving af, welke hy den vorst verzocht aen te boeken en te bezegelen, 't geen hem aenstonds werd toegestaen.

Doch Karel wiens beurt het nu geworden was, verspaerde het oproerige Gent nog andere en niet min grootere vernederingen.

Indien hy, by brieven van 28 july laestleden, de gilden hare banieren had terugverleend en het openen der toegemetselde poorten toegelaten, indien hy, zoo als het by de akt van 8 augustus mogt blyken, de Gentenaren in erbarming had genomen, was het het alleenlyk alsom kortwyl geweest en om later de hoogmoedige stad die afgebeden genade allerduerst te doen betalen. En inder-

[p. 206]

daed, de huidige omstandigheden waerin hy zich bevond, vergden van den hertog ten minsten schynbare toegevendheid jegens zyne beleedigers. Het muiten in Vlaenderen kwam hen min gewigtiger voor dan de andere vyandlykheden welke hem toen van uit het vreemde aenvielen, om des te gemakkelyker de magt zyns vyands te ondermynen, kwam Lodewyk XI ten derden male de Luikenaren tegen hunnen wettigen vorst op te ruijen.

Karel brandde van ongeduld om zich op den trouweloozen koning der Franschen te wreken en de onlusten in de hoofdstad van Vlaenderen voorgevallen, mogten hier den uitvoer zyner wrake eenigzins in den weg staen. De echte genade welke hy de Gentenaren verleende was als eene opschorsing der straf welke de vorst hun toch wou doen ondergaen.

Ook, wanneer de pensionnaris den vorst bad om in zyne goede stad terug te keeren, vloog de hertog van Bourgondië op, en voer uit, na de afgevaerdigden met verachting te hebben aengeblikt.

- Zeker om my weder als gyzelaer er in op te sluiten? Elk zyne beurt, myne lieve heeren, eens was het de uwe, nu is 't de myne. Wel wil ik u in erbarming opnemen en zoo al niet gansch aen uw leedwezen twyfelen. Doch er moeten my eerst proeven van dit leedwezen geworden; tot dus verre is het my onmogelyk u volle genade toe te gunnen. In waerheid! myn gezag ware ver te zoeken, mogt myne goedertierenheid u er zoo ligt van af laten komen. Heb ik in july laestleden, by akte, de cedullen welke gy my had doen onderteekenen, voor echt verklaerd, daerom toch heb ik ze niet goedgekeurd. Met den eersten akt door eenen tweeden te bevestigen heb ik slechts dan van myn handteeken willen gestand doen. Gy brengt my dien eersten akt terug? 'T is wel; myn handteeken is gered, heb dank er voor, en wend nu slechts uw poogen aen om de afgebeden genade meer en meer te verdienen. Wilt ge waerlyk my nogmaels in uwe stad terug zien hoeft gy u aen alle de punten van Gaverens vredetraktaet te onderwerpen. Zulks wordt u voorgesteld ter voorwaerde en nimmer wyk ik van die eisschen af.

Terwyl hy met verbitterden klem die laetste woorden uitte, ging

[p. 207]

Karel de zael uit, zonder zich verder nog te bekreunen, met de afgevaerdigden die zoo onvergenoegd als verwonderd naer hunne hoofdstad terug keerden.

Ondertusschen waren de onlusten te Gent gedempt geweest, en terwyl de vlaemsche afgezanten te Brussel hunne vernedering onderstonden, streek men te Gent het vonnis der dry bannelingen welke den Gentenaren die vernederingen hadden over den hoofde getrokken. Het magistraet, dan ook immer regtvaerdig in het uitoefenen zyner pligten, had, met de dry volkopruijers, voor zyne vierschaer te dagen, den hertog willen betoogen dat niet alle inwooners van Gent aen het muiten der St-Lievens-Zotten hadden deel genomen. Men had dus geraedzaem gedacht het woeste drytal in echtenis te nemen. Bloc, Bruneel en Oosterlinc die zich nog immer van de menigte gesteund waenden, dachten er niet aen om hunne banbreuk in eene regtpleging zien veranderen. Tydens den oproer was elk daer geweest, om hunne dapperheid en onversaegden wil in de wolken te heffen; van allen werden zy bewonderd en aengemoedigd. Doch, niet zoodra had het uer der ontgoocheling geslaen, of het volk welk schrikkend op zynen euvelmoed en de wraek des hertogs terug zag, trok de hand van zyne dry beminde leiders, en (zoo als het immer in dergelyken toestand plaets grypt) om op nieuw by den vorst in genade ontvangen te worden, nam het niets meerder ter harte dan zelf den val te bewerken dier mannen van wie het zich éénmael blind had laten leiden. Toen de volksgunst voor al deze rampzaligen was verzwonden, meenden de schepenen niet langer meer te moeten dralen, om hen, zonder de burgers verdere onlusten te veroorzaken, eene straf te doen ondergaen welke de andere muiters ten voorbeeld mogt strekken. Mattheus Bloc en zyne twee makkers werden aengegrepen om, in weêrwil van hun vonnis dat hen ter ballingschap veroordeelde, in Vlaenderen te zyn teruggekeerd en zich aen het hoofd der muiters gesteld te hebben. Hun pleit werd plegtig ter vierschaer ontvouwd en onderzocht. De woeste der dry, Bloc, bekende ter pynbank dat hy voornemens was geweest het gansche Gent in brand te steken en de wooningen te doen uitplonderen van al wie hy

[p. 208]

verdacht hield van in den buit der accynsen op de granen gedeeld te hebben. Schuldig bevonden voor banbreuk, muitery en andere wandaden, werden zy gedryën gevonnisd om onthoofd te worden; dat vonnis werd uitgevoerd weinige dagen voor het vertrek der zeventig Gentenaren naer Brussel.

Zoo als de hertog het had voorzien, toefden de andere steden niet lang om het voorbeeld der oproerige Gentenaren te volgen.

Luik, achter de hand gesteund door het verraderlyk gedrag van Lodewyk XI, borst uit in hardnekkigen opstand tegen Karel van Bourgondië. - Wy zullen hier niet gewagen over al het yslyke der straf welke later de wraek des hertogs op die ongelukkige steden wegen deed. Slechts genoege het ons hier op te merken dat de Gentenaers met innigen angst op het schrikkelyk lot terug zagen welk Luik en Thienen zich hadden over het hoofd getrokken. Nog tintten hun immer onheilspellend in 't oor de woorden welke de vorst tot Brussel hun had toe gesproken. Gewis voelden zy dat er voor hen niets meer te doen stond dan alles aen te wenden, om, ten pryze van wat het ook zy in Karel het geheugen uit te wisschen van 't hem aengedane leed en zich gansch aen hem over te geven om nogmaels en voor goed in zyne gunst terug te treden.

Zy namen dus het besluit van op nieuw den hertog te voet te vallen, uit dien hoofde zonden zy de afgevaerdigden terug naer Brussel met last, om den vorst, over de zuiverheid en de opregtheid hunner inzichten te overtuigen en hem kond te maken, dat te Gent, de dry geopende poorten, reeds weder gesloten waren, dat de gilden hunne banieren den opperschout wederom hadden terug behandigd en dat zy doorgaens gingen trachten hem in alles te believen. De hertog gaf hun ten antwoord dat hy den tyd niet had om hen in gehoor te ontvangen, en dat zy dan ook hun woord te weinig hadden gestand gedaen, om hem aen hunne beloften nog geloof te doen hechten. Het mislukken dier nieuwe pooging ontmoedigde echter de Gentenaers niet. Nog ettelyke malen beproefden zy den hertog tot gunstigere gevoelens over te halen.

Eindelyk ontwierpen zy voor den 22ⁿ dag van wintermaend 1468 eene plegtige vergadering, waerin zy ten getalle van 300 en op

[p. 209]

aenvraeg van meester Baudewyn Goethals besloten, om by den hertog een laetsten stap te wagen. Deze, overmand van hun aenhoudend bidden, waerin hy dan ook een proeve van echte leedwezen dacht te zien, gaf hun oorlof om op gestelden dag, plegtig te Brussel hunne schuld te komen erkennen, en zoo de volkomende genade te verdienen, welke hy hun alsdan zou schenken.

Op 8 january des jaers 1469, by een onguren en treurigen wintermorgen, stond het hertogelyk paleis te Brussel in de omstreken van Caudenberg omzet van eene talryke en nieuwsgierige menigte; wat die samenscholing ter dier plaetse had te weeg gebragt is ligt te bevroeden: van stond tot stond verbeidde men de Gentsche afgevaerdigden die thans in 't openbaer en voor de laetste mael hunnen vorst zouden om vergeving smeeken.

Om den woesten trots der Gentenaren thans eens krachtdadig te keer te gaen, had de hertog gewild dat hun de vernedering zou geworden met al den luister eener buitengewoone plegt. In de troonzael van het paleis, ryk met kostbare en kunstig gewrochte tapyten behangen, wachtte de hertog, gezeten op een slach van hoog getroonte waervan de voetzuil in 't ronde met trappen omgeven was en waervan het gestoelte, gansch omzet van edele gesteenten en met glinsterend gouden laken uitgestoft, de sombere rouwkleedy des hertogs zonderling tusschen alle die pracht deed uitlossen. Aen den voet der trappen, waerop tapyten lagen insgelyks uit gulden laken geweven, stond de hoogedele en grootmagtige Antoon, bastaerd van Bourgondië, die als eerste kamerknecht des hertogs, het smeekschrift der Gentenaren zynen meester moest overhandigen. In andere zetels rond den troon gerangschikt, merkte men den bisschop van Luik, Philip van Savoeije, broeder der koningin van Frankryk, Adolf van Kleef, heere van Ravestein, den hertog van Sommerset, de heeren van Châlons, van Bauffiemont, van Arcy, Crequy en andere voorname persoonaedjes, allen van hoogstadelyken bloede. Verder in de zael bevonden zich, trapsgewys geplaetst, de ridders van het Gulden Vlies en alle de edelen, ridderen en groot-officieren van het hof des vorsten. In de ruimte welke men de naestbestaenden des hertogs had voorbeschikt,

[p. 210]

hadden de afgezanten der onderscheidene mogendheden plaets genomen. Men bemerkte er onder anderen, die van Frankryk, van Hongariën, van Bohemen, van Napels, van Aragon, van Siciliën, van Cypers, van Noorwege, van Polen, van Denemarken, van Rusland, van Lyfland, van Pruissen, van Oostenryk, van Melanen en van Lombardiën, ‘welk hoogstwonderlyk om zien was,’ zoo als de tekst luidt dien wy volgen. Het overige gedeelte der zael was aen de mindere persoonaedjen van het hof, en verder aen de uitgenoodigden overgelaten.

Toen ieder had plaets genomen, en het alles naer den wensch des hertogs was ingerigt, bevool deze aen ridder Olivier de la Marche, zyn hofmeester en kapitein der wachten, alsook den eerzamen Pieter Bladelin, den godvruchtigen stichter van Middelborg in Vlaenderen, van de Gentenaren kond te maken dat het thans hun toegelaten was voor hem te verschynen.

Reeds sedert anderhalf uer hadden deze zich uit het stadhuis van Brussel, hunne eerste verzamelplaets naer de omstreken van het paleis begeven, in de gedachte, dat de hertog den stond van het gehoor zoo lang niet zou hebben verschoven. Met ongeduld stonden zy dus, in koude en sneeuw voor de poort van het paleis het gelukkig oogenblik af te wachten, waerop deze voor hen zon geopend worden.

De stoet dier afgevaerdigden had een statig voorkomen. Talryk als hy was, bestond hy uit de schepenen van de hoofdstad van Vlaenderen die alle ten getalle van 26 aenwezig waren; uit de dry grootdekens, uit de dekens en gezworenen der 52 neringen.

Niet zonder rede verleende hun de hertog dien tyd om hen, by knarstanden van kou en opgekropte spyt, te laten nadenken op de poets hun éénmael door de St-Lievens-Zotten gespeeld: alle de vernederingen welke hy hun reeds had doen geworden, wilde hy, als ware het by deze laetste, vernieuwen en bezegelen.

Eindelyk leidden de Heeren de la Marche en Bladelin de Gentenaren voor den hertog. Zy traden in de zael twee en twee, blootshoofds en ongegordeld, als misdadigers die de langste strafplaets betrekken. Elke deken droeg de banier zvner nering of ambacht,

[p. 211]

vastgeknoopt aen eene lans. Allen waren in zwarte kleedy uitgedoscht, en in weêrwil van al het onteerende welk er voor hen in dien huidigen toestand lag, was er geene of hy behield die waerdigheid in houding en gelaet, welke het ongeluk grootschheid byzet en huldigen doet. By hun intreden in de zael hielden zy hunne vanen met eerbied in de laegte gericht, en zy zelve bogen zich tot drymael toe ten gronde. Toen de namen der onderscheidene korporatiën werden afgeroepen, trad er telkenmale één der dekens voor die zyn vaen aen den bastaerd van Bourgondië overhandigde waerop, alle de boetelingen als met eenen mond riepen:

- Genade!

Korts daerna, werd er overgegaen tot de lezing van den Charter waerby het groote previlegie der Gentenaren eenmael bekrachtigd werd; namelyk, den akt, waerby Philips de Schoone in 1301 het magistraet van Gent in voege bragt. Vervolgens sprak Pieter de Wedergrate, althans kanselier van Bourgondië, terwyl hy zich naer den hertog wendde:

- Genadig vorst, - zei hy en zyn vinger rigtte zich naer het zoo goed bezegeld perkamentenblad welk ter tafel lag, - wat verlangt gy dat er van die brieven geworde?

- Dat men dezelve zonder verwylen verbreke en vernietige, - antwoordde de vorst met innig genoegen.

By het uiten dier woorden vatte de eerste geheimschryver en audiencier des hertogs, Johan Legros, een pennemes op en na de zegels van het kostbare stuk te hebben afgesneden, ging hy met den blooten lemmer tot vyf mael toe kervend er over.

By het zien vernietigen hunner oude voorregten en vryheden bogen de schepenen en dekens droef en stilzwygend het hoofd; meer dan eene traen van beklemde razerny mogt toen by die dappere volksvoorstaenders ter sluiks van onder de onverschrokken wimpers worden weggevaegd. En niet ten onregte; een oogenblik was genoeg om daer ter plaetse een werk te verdelgen voor welk zoo veel burgerbloed in Vlaenderen, by eeuwen ouden kryg, vergoten werd.

En nu was de hertog van Bourgondië opgestaen en had het

[p. 212]

woord genomen. Breed en wyd voer hy uit over de feiten door de Gentenaren gepleegd, laekte hoogst hun onbezonnen gedrag, verweet hun hunne ondankbaerheid, en eindelyk als ten slotte riep hy met ontroerde stem.

- Eenmael hebt gy my nauw aen 't harte mogen liggen: ja! toen myn geduchte vader op u verbolgen was, stond ik immer daer, om voor u tegen hem het woord te voeren; alle myne andere onderzaten mogen benydend neêrzien op wat ik eenmael voor uw welzyn zoo al mogt bewerken. Eens schonk ik u myn vertrouwen en nog al ruimen tyd hebt gy het genoten, doch zoo sterk als ik u hier tel, neem ik u voor oproerzuchtigen, die zich nimmer beteren zullen indien zy 't gezag van eenen vorst niet kunnen velen. Doch al is dit zoo, myne gentsche heeren, het werd u geene rede om myn erbarmen, ten tweeden male op den toets te zetten. By St-Joris, neen! Weest slechts op uwe hoede, en herbegint dit spel niet meer. Het mogt u ditmael en onheelbaer smarten. Gy weet wat Luik en Thienen by dergelyk is wedervaren? Eh wel, ik zweer het u by de ziel myns vaders, dat de straf door die steden onderstaen, by den eersten oproer die nog plaets mag grypen, hoe gering en onbeduidend hy dan ook weze, het lot van de uwe worden zal.

- Genadige heer en vorst, erbarm u over de goede hoofdstad, - riepen te gelyk de afgevaerdigden, welke die woorden des hertogs, in dien plegtigen stond, zoo bedreigend geuit, onweêrstaenbaer met schrik vervulden.

Karel van Bourgondië wilde het niet verder dryven.

- Eh wel 't zy! Het berouw welk gy aen den dag legt hou ik voor voldoende, - hernam de vorst, die, voor dit mael, de strenge uitdrukking van zyn gelaet eenigzins vertederde, - vergeving en genade worden u geschonken, doch onder voorwaerde als welke gy gaet hooren.

Toen werden hun de volgende punten voorgelezen:

1^o	De accynsewet op de granen zou weder in voege gebragt worden.
2^o	Alle de artikelen van het vredetraktaet van Gavere zouden op nieuw gelden.

[p. 213]

3^o	De dry nieuwgeopende poorten voor ten eeuwigen dagen gesloten.
4^o	De banieren der gilden zouden overgevoerd worden naer O.-L.-V. kerk van Boulogne, waer men op hunne bewaernis het oog zou houden.
5^o	De oude kieswyze van het magistraet vernietigd.
6^o	Doorgaens zou de groote vergadering der Collatie slechts uit 300 leden bestaen.
7^o	De stad Gent zou eene geldboete betalen van 37,000 guldens.

In dit verdrag werd het godvruchtig feest niet vergeten dat zoo onschuldig tot al die onheilen aenleiding had gegeven: voor het toekomende werd het verboden, St.-Lievens-beenderkast nog anders te vervoeren dan by middel van een wagen.

Wel waren de Gentenaren gedwongen die ruwe voorwaerden met deemoed en in dank aen te nemen. Slechts ten dien pryze wou de hertog van Bourgondië het verleden vergeten en nogmaels in hunne stad terugkeeren, trouwens in de meimaend van het loopende jaer vierde men te Gent de nieuwe plegtige intrede van Karel en zyne dochter Maria. Wat het vredeverdrag betreft welk op 8 juny 1468 (1469) werd gesloten, om den droevigen oproer waerover wy gehandeld hebben voor nagedachtenis te bewaren, werd het nimmer gekend dan onder de benaming van St-Lievensvrede.