Het Taelverbond. Jaargang 3

[p. 342]

Boekbeoordeeling.

Bernhart, de laet, roman uit de middeleeuwen, door Eug. Zetternam. Gent, Hoste; Amsterdam Sybrandi. 1847. blz. 156, in-8^o.

Wy leven in een tydstip van overgang: Europa gaet zwanger van groote gebeurtenissen. Al de bestanddeelen, die de oude maetschappy samenstelden, worden door een in het volk liggend begrip van eigenmagt en eigenwaerde vaneen getrokken, en de banden die tot hiertoe het volk aen het vergode gezag van Vorst en Priester snoerden, worden verscheurd. De stoom doet wonderen die den loop der tyden moeten verhaesten. Voor het uitbersten der fransche omwenteling had de zenuwkoorts Frankryk alleen aengedaen: thands spreidt zy hare brandende, opkrimpende drift in alle aderen om. Itaelje, dat eeuwen sliep, eischt met de wapenen in de hand de regten, welke men reeds lange aen zyne jongere Europesche broederen toegestaen heeft; Zwitserland ziet zyne zonen tegen elkander het zwaerd wetten; Germanje wil de donderwolk bezweren met ze naer vreemden bodem te doen afzakken, en tracht, doch te vergeefs, zyne onrustige telgen met kunst en poëzy te paeijen, opdat zy aldus de oogen van zich zelven zouden afwenden; in Engeland is de aristokratie van het geld tot haer toppunt gestegen: de vrye concurrentie heeft er slechts groote kapitalisten en armen gelaten; het geloof in eene verzekerde toekomst vergaet in Noord-Nederland en België, en duizende heethoofden verwachten in Frankryk alleen het sein om aen hunne omverrewerpende woelzucht den teugel te vieren. Overal gaet uit menigvuldige borsten een vervaerlyke kreet op, die aen het menschdom in name van het menschdom reden vraegt over de hedendaegsche maetschappelyke verordeningen, een kreet van vryheid en gelykheid; en die kreet, welke enkel eene kalme verzuchting, eene vreedzame streving zyn moest, wordt iedermael met zulke uitspattende, razende drift aengeheven, alsdat hy ons telkens eene rilling door al de leden schokt. Zullen die uitbundige geroepen eindelyk geen uitzinnigen reus met eene onmetelyke zeisen ontwaken, die gansch Europa onder het rondzwaeijen van zyn stael zal verpletteren en vermorzelen? - Waerheen zal ons dit alles leiden?... waerheen?....

De heer Zetternam heeft dien ontzaggelyken kreet over Europa, over het menschdom hooren weêrschallen; hy moet met de verzuchtingen van onze krakende tyden gedweept, de vryheid, gelykheid en broederlykheid aenbeden hebben, als iets waervan men onmiddelyk de uitvoering moet

[p. 343]

aenvangen; maer weldra moet hem zyn verstand getoond hebben dat zyn hert, even als datgene van zoovele gevoelige, met de menschheid ingenomene jeugdige herten, dwaelde; het bestuderen van den mensch met zyne zwakheid, heerschzucht en zyn egoïsmus moet hem weldra indiervoege ontgoocheld hebben, dat hy niet meer aen de verwezenlyking der volstrekte gelykheid en broederlykheid geloof slaet; maer nog altyd in zyne menschlievendheid aen het verzachten der ellende zyner broederen, in eenen bepaelderen zin, blyft voortmymeren. Zeker moet het hem veel gekost hebben door den aert zelven des menschen zyne plannen te hebben zien omverre blazen, en moet hy dikwils het schrikkelyke spook dat heel zyne lachende hoop deed verkleuren, hebben toegeroepen: ‘vernietig mynen droom van de gelykheid niet!’ maer van den anderen kant zich zelven gezegd hebben: ‘menschen zyn altyd menschen; in vele zaken is het verleden de spiegel van het tegenwoordige.’

Die soort van tweestryd tusschen de hoop op betere tyden en de overtuiging dat de wereld noodlottig dezelfde blyft, bestaet inderdaed by den heer Zetternam. Wel ligt er in zyn gemoed een onbestemd gevoel dat hem over het lot zyner broederen doet zuchten, het lyden van den mindere met warme meêwarigheid, met betraende oogen, doet aenzien, en tegen de hardvochtige grooten, in edelen toorn doet opschieten; maer hy twyfelt of er ooit een einde aen al die rampen kan gesteld worden. Men bemerkt dat het hem innige pyn doet geen gerusten blik in de toekomst te kunnen werpen, en alleen vrede, gelykheid en geluk over het graf te zien.

Uit het voorgaende heeft men reeds kunnen opmaken dat de roman van den heer Zetternam, Bernhart, de laet, die door de gedachten niet alleen tot de middeleeuwen, maer vooral tot onzen leeftyd behoort, en het gevoelen des Schryvers omtrent de sociale toestanden bevat, een afbrekende roman is. Doch de heer Zetternam gaet nog verder dan het oude, vermolmde omverre te rukken; hy bepaeld zich niet met het zwarte dat er op de aerde bestaet in geheel zyne akeligheid voor te stellen: hy doodt daerenboven alle hoop. Wy zyn overtuigd dat zulks nimmer het doel des heeren Zetternam geweest is en dat integendeel Bernhart, de laet, volgens den Schryver, ten balsem der lydenden strekken moest: doch, wy zyn er van verzekerd, geen enkel heeft zich na de lezing getroost of verligt gevonden. Het staet vast dat wanneer men den gang der eeuwen gadeslaet en overal den mensch met zyn allesverslindend, eeuwigdurend egoïsmus aentreft, men in gegronden twyfel moet verkeeren of er wel ooit volstrekte harmony kan heerschen. Van de overtuiging echter der onmogelyke verwezenlyking dier volstrekte eenstemmigheid tot de streving naer beternis en de zucht naer het verminderen van den last die inbitter op de schouders der minderen, der onschuldige verstootelingen van de maet-

[p. 344]

schappy drukt, is er een oneindige stap. Het ware eene onvergeeflyke dwaesheid ons het leven niet dragelyk te maken, en alle hoop op geluk te vernietigen, om reden dat wy het toppunt des geluks nooit bereiken kunnen.

De heer Zetternam wil in zynen Bernhart, de laet, bewyzen dat de mensch immer dezelfde blyft, dat er nooit volstrekte gelykheid zyn zal, daer de mensch uit zyne natuer, heersch- en hebzuchtig is. Daertoe voert hy eenen man uit het volk, eenen monik, laten en edelen op het tooneel. Die man uit het volk ‘gevoelt geheel zyne menschelyke waerde, zyn hert bruist op tegen de onregtvaerdige mishandelingen, waermede men hem belaedt, hy uit fluisterend den wensch van een gantschen ommekeer der maetschappy;’ doch de volksman mislukt in zyne poogingen; - de monik predikt de ongevoeligheid, het materialismus, als de opperste zaligheid aen; doemt by gevolg alle betrachting van wege de menschen om hun lot te verbeteren, en huldigt den slaep des geestes als zyn God; - de laten en edelen toonen dat er altoos menschen zullen bestaen die de andere zullen overheerschen en hunne gelyken zullen verachten, en andere die, als het ware, geschapen zyn om aen den wil van magtigeren dan zy, onderworpen te zyn.

Ons schynt de verpersoonlyking van het verdrukte, zich wrekende regt, van de versterving of ongevoeligheid, van de grooten en het eigenlyke volk niet genoegzaem. De heer Zetternam heeft juist dat grondbeginsel vergeten welk alléen in staet is de wereld te hervormen, en waeruit al het goede dat de maetschappy ooit zal opleveren, moet voortspruiten; namelyk het grondbeginsel van zelfopoffering en broederlykheid: de Christelyke liefde. Die leemte in het werk van den heer Zetternam is nogmaels een uitwerksel van de neiging des Schryvers naer dit sombere en ontmoedigende, dat al wat hy tot hier toe schreef, ongelukkig genoeg, kenschetst. Dit is de reden waerom Bernhart, de laet, verre is van eenen goeden indruk op den lezer te maken. Men woont eene hevige worsteling tusschen grondbeginselen by, en die grondbeginselen, welke men liefheeft, ziet men, of door inderdaed hatelyke persoonen verdedigen, of strekken ten verderve van regtaerdige kampers die ze voorstaen. Zoo wordt de liefdadige Regina, die ongetwyfeld de aendacht des lezers zou moeten boeijen, door Bernhart ja onmenschelyk behandeld, en Ulrich, de edelhertige Ulrich, wiens ziel toch in éénklank met diegene van Bernhart is, door dezen woestaerd doodelyk gehaet en door zynen eigenen broeder, om wille zyner broederliefde zelve, vermoord.

De heer Zetternam geloove ons, zulke karakters in zulke toestanden stichten geen goeds. Een eenvoudig meisje zegde ons, wanneer zy het boek van den heer Zetternam sloot: hoe wreed! veel te veel haet, en geene

[p. 345]

liefde!’ Die eenvoudige woorden spreken luide: zy troffen ons om hunne waerheid; mogen zy den Schryver insgelyks treffen.

Uit een letterkundig oogpunt beschouwd is de roman van den heer Zetternam allerverdienstelykst: hy opent een gantsch nieuwen weg aen onze jonge literatuer. Lang genoeg had men, met de tale, als het ware gespeeld, verhaeld om te verhalen, geschilderd om te schilderen, de heer Zetternam heeft wezenlyk begrepen dat wy een ernstig, denkend tydvak ingegaen zyn. Wy wenschen hem geluk over den gewigtigen stap, dien hy op het schoone veld der hedendaegsche wysgeerige, maetschappelyke vraegpunten met zoo voordeeligen uitslag heeft gewaegd, en wy juichen hem des te meer toe, daer vóor hem niemand zich op den brandenden en belangvollen grond der actualiteit heeft durven begeven. Wy vleijen ons dat zyn voorbeeld vele jeugdige navolgers vinden zal.

De heer Zetternam doet zich in zynen Bernhart, de laet niet alleen als een man, die tot de minste plooi des herten ontvouwd heeft, maer als een diep denker kennen. Elke bladzyde van zynen voortreffelyken roman draegt hiervan sporen. Men leze, of liever, en het is niet te veel gezegd, men bestudere, om hiervan de volle overtuiging te hebben, het zesde hoofdstuk waerin de samenspraek tusschen vader Harno en Bernhart en de legende voorkomt. Wy zouden bladzyden moeten volschryven om al de wysgeerige waerheid, door de ondervinding gestaefd, die er in dit hoofdstuk besloten ligt, te doen uitschynen, en men begrypt dat ons daertoe de plaets ontbreekt. Ieder volzin treft aldaer door zyne diepte.

Wy leerden vroeger reeds, en vooral in Rowna, den heer Zetternam als uitmuntend schilder kennen. In zynen Bernhart, de laet, is hy nog hooger gestegen. Onder de tafereelen die zich door hunne krachtige, heerlyke schildering onderscheiden, bekleeden de aenvang van het eerste hoofdstuk het slot van Herendal en het klooster voorstellende, Raoul in den grafkelder (VII) en de dood van Regina (IX) eene voorname plaets. De legende en het bezoek der bespieders by Rudolf hebben ons om hunne nieuwheid buitengewoon bevallen. Het karakter van Ulrich, uitgenomen eene vergelyking met de zon, die, iets ongewoons by den Schryver, aen slechten smaek te wyten is, is meesterlyk geschetst.

Bernart, de laet doet den heer Zetternam in eens als een onzer beste romanschryvers en als een diep denker kennen. Wy zyn overtuigd dat de aenmoediging van het vlaemsche publiek den jeugdigen schryver op den moeijelyken weg, dien hy zich gekozen heeft en met zoo veel talent bewandelt, niet zal ontbreken.

Gent.

J.F.J. HEREMANS.